معنای آتش‏ بس اسرائیل و حزب الله برای سوریه

نویسنده ؛ دکتر امین پرتو ، پژوهشگر ارشد پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

پس از نزدیک به 14 ماه درگیری نظامی میان حزب الله لبنان و اسرائیل، عاقبت با دیپلماسی فعال ایالات متحده و در مرحله بعدی فرانسه، قرار است دو طرف برای مدت 60 روز دست از مخاصمه بردارند. البته به این شرط که علاوه بر توقف کامل عملیات نظامی علیه یکدیگر، حزب الله نیروهای نظامی خود را به صورت کامل به شمال رودخانه لیتانی منتقل کند و کلیه مواضع نظامی آن در جنوب رودخانه هم پاکسازی شود. وظیفه‏ای که انجام آن بر عهده ارتش لبنان و نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل در جنوب لبنان با  نام یونیفل است. ضمانت این توافق آتش‏بس، چند چیز است: یکی تضمین سیاسی آمریکا به اسرائیل که در صورت خودداری حزب الله به تعهدات خود در این توافق، آمریکا یک چک سفید امضا به اسرائیل برای عملیات نظامی علیه گروه خواهد داد و دیگری اینکه اسرائیل حق عمل در برابر هر تحرک حزب الله در جنوب لیتانی را خواهد داشت. به این ترتیب آوارگان شمال اسرائیل به محل سکونت خود باز خواهند گشت و متقابلاً با خروج کامل اسرائیل از جنوب لبنان، آوارگان لبنانی هم به محل سکونت خود باز می‏گردند. اگرچه اسرائیل در هر نقطه‏ای که آن را تصرف کرده، آنجا را کاملاً ویران کرده و هیچ چیزی جز توده خاک بر جا نگذاشته است.

اما این آتش‏بس برای سوریه چه معنایی دارد؟ بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در سخنرانی خود در مورد قبول آتش‏بس آشکارا به سوریه هم اشاره کرد. او ادعا کرد حزب الله دهه‏ها به عقب برگشته زیرا توان نظامی و انسانیش به شدت آسیب دیده است. اما او بشار اسد رئیس جمهور سوریه را هم تهدید کرد که به قول نتانیاهو دریافته است در حال بازی با آتش بوده است. نقش سوریه در جنگ‏هایی که بعد از حمله هفت اکتبر حماس به اسرائیل رخ داد، محدود بوده است. در حقیقت سوریه کمترین میزان مشارکت در عملیات مقاومت علیه اسرائیل را شاهد بود. البته ایران و محور مقاومت توقع چندانی هم از ارتش سوریه و دولت این کشور که زیر بار 14 سال جنگ داخلی بودند نداشته است. سالها جنگ داخلی که البته هنوز با شدت کم در ادلب، درعا، بادیه سوریه و نقاط پراکنده دیگر ادامه دارد، شیرازه ارتش سوریه را از هم پاشانده است. برنامه بازسازی ارتش سوریه هم پس از جنگ روسیه و اوکراین و کاهش حضور روسیه در سوریه و قطع کمکهای تجهیزاتی روسیه (که خود در جنگ با اوکراین به آنها نیاز بیشتری دارد) تقریباً متوقف شده است. ضعف مالی دولت و اقتصاد ویران سوریه هم مزید بر علت شده است. این مساله هم حقیقت داشته است که اسرائیل دولت سوریه را تهدید کرده است که در صورت انجام عملیات مستقیم خصمانه علیه اسرائیل، مقامات رده اول آن مانند رئیس جمهور بشار اسد، همسرش، برادرش و فرزندانش را هدف قرار داده و خواهد کشت. درست همان طور که همین کار را با خانواده سید حسن نصرالله کرد و پدر، برادر، خواهرزاده، داماد و فرزندان او را به شهادت رساند. با این حال سوریه کوشش کرد تا حد امکان به نقش تاریخی خود در قبال حزب الله و محور مقاومت یعنی نقش تدارکاتی و تامین سلاح عمل کند. در بیشتر از یک سال گذشته با وجود همه مشکلات به ویژه عملیات هوایی اسرائیل، سوریه یگانه مسیر انتقال کمک از ایران به حزب الله بوده است. اما اکنون سوریه در یک دو راهی بسیار دشوار قرار دارد. اسرائیل در یک کارزار هوایی گسترده تا توانسته پُلها، جاده‏ها و تونلهایی که سوریه و لبنان را به هم پیوند می‏داد ویران کرده است. مراکز حزب الله و مقاومت در همه جای سوریه از بوکمال و حمص و قصیر تا زبدانی و تدمر و دمشق مکرراً مورد حمله قرار گرفته است. در این حملات علاوه بر نیروهای حزب الله و متحدانش، ده‏ها نظامی ارتش سوریه نیز کشته شده‏اند. نکته مهم در اینجا است که آتش‏بس در لبنان به معنی توقف حملات اسرائیل در سوریه نخواهد بود. مطالبه روشن و صریح اسرائیل از دولت سوریه، توقف انتقال سلاح و مهمات به لبنان است. اسرائیل قصد ندارد شاهد آن باشد که حزب الله مانند دوره بعد از جنگ 2006 توان نظامی خود را با کمک ایران بازسازی کند. در حالی که اسرائیل ناتوان از نابودی کامل حزب الله است و قادر به توقف حمایت ایران از محور مقاومت نیست، حلقه ضعیف مقاومت در منطقه یعنی سوریه تنها گزینه باقی مانده اسرائیل است. یک راهکار شاید این بود که حکومت بشار اسد در سوریه سرنگون شود. اما روشن است که اراده جهانی چنین تغییری را مطلوب نمی‏داند. نه فقط روسیه و چین مخالف سرنگونی بشار اسد هستند و از او حمایت می‏کنند، بلکه حتی خود آمریکا هم موافق چنین تغییری نبوده است. کشورهای اروپایی هم همچنان مخالف سرنگونی بشار اسد هستند. کشورهای عربی هم که به تازگی روابط خود را با اسد بهبود داده‏اند با سرنگونی او که ممکن است موج جدیدی از ناآرامی در جهان عرب ایجاد کند مخالف هستند.

در غیاب گزینه سرنگونی، تنها راه باقی مانده برای اسرائیل دو چیز است: یکی آنکه به صورت پنهانی با اسد وارد تعامل شوند تا او انتقال سلاح به حزب الله را متوقف کند. گفته می‏شود برخی کشورهای عربی مانند امارات متحده عربی و عربستان به اسد این پیام را داده‏اند که در صورت قطع این ارتباط می‏تواند روی کمک مالی آنها برای بازسازی سوریه حساب باز کند. گفته شده که اسرائیل هم این پیام را به اسد داده که در صورت همکاری در مساله لبنان، اسرائیل می‏تواند از آمریکا بخواهد تا قانون سزار در تحریم جامع سوریه را تمدید نکند و از مشکلات اقتصادی سوریه بکاهد. سوریه برای پذیرش چنین پیشنهاداتی به شدت در تنگنا است. وسعت همکاری سوریه و ایران و میزان وابستگی اقتصادی و امنیتی سوریه به محور مقاومت به حدی است که از دست دادن این رابطه یک اقدام پرمخاطره برای اسد است. اگر مجدداً آتش اعتراض و درگیری در سوریه شعله ور شود، آن وقت اسد بدون محور مقاومت می‏خواهد چگونه بر قدرت باقی بماند؟ به خصوص آنکه با افزایش سن اسد، امید او اکنون مبنی بر جانشینی پسرش، حافظ است.

راه دوم اسرائیل که البته قدیمی است ادامه و تشدید بمباران سوریه است. در زمانی که ظرفیت اسرائیل با توقف درگیری در لبنان آزاد خواهد شد می‏تواند علمیات بیشتری در سوریه انجام دهد. در حقیقت اسرائیل اکنون دیگر هدف عمده و قابل دسترسی برای بمباران در لبنان ندارد و به نوعی بانک اطلاعاتی اهداف آن با کسری موجودی مواجه است. دو ماه آتش‏بس فرصتی برای تجدید اطلاعات مورد نیاز برای عملیات اسرائیل در لبنان است. زمانی که نیروی زمینی اسرائیل در حال استراحت است، نیروی هوایی آن به کار ادامه خواهد داد و زیرساختهای مقاومت در سوریه را همچنان مورد حمله قرار خواهد داد. ادامه این حملات به نوعی تضعیف غیرمستقیم حزب الله هم هست زیرا آن را از منابع، نفرات و ذخایر نظامی انبار شده در سوریه محروم خواهد کرد. اما این حملات به نوعی تداوم فشار بر بشار اسد هم هست که هر چه زودتر راهش را انتخاب کند. امید اسد البته این است که با آتش‏بس و در نهایت صلح نهایی در لبنان و غزه، فضای جهانی و منطقه تغییر کند و اقدامات اسرائیل متوقف شود. بسیار محتمل است که خود محور مقاومت هم تا مدتی برای حفظ حلقه سوریه، وانمود کنند که استفاده از این مسیر را متوقف کرده‏اند.