ممانعت عربستان سعودی از بازگشت حکومت سوریه به محیط بین المللی
نویسنده: دکتر امین پرتو، مدیر پرونده سوریه در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه
مدت چند سال است که این خبر را به صورتی تکراری می شنویم که بسیاری از دولت های عربی خواستار بهبود روابط خود با بشار اسد هستند و از هیچ کوششی فروگذار نمی کنند. در راس همه امارات متحده عربی قرار دارد که با بازگشایی سفارت خود در دمشق، معرفی سغیر، لابیگری برای بشار اسد و رابطه اقتصادی پنهانی با آن، کوشش می کند خود را به دولت سوریه نزدیک کند. به جز امارات، بحرین و عمان هم راه و روش مشابهی دنبال کرده اند. پیش و بیش از آنها هم مصر قرار دارد که خواستار بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، کاستن از فشار تحریم آمریکا و اروپا علیه دمشق و عادی سازی مناسبات همه کشورها با سوریه شده است.
سیسی رئیس جمهور مصر، بشار اسد را سد محکمی در برابر بنیادگرایی اسلامی و اخوان المسلمین میداند که باید به او کمک شود. الجزایر هم که مانند مصر روابطی گرم با روسیه دارد، پشتیبان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و معاف شدن آن از تحریم های موسوم به قانون سزار آمریکا است. اما این ارکستر موزون عربی چند ساز عمده مخالف هم دارد. ابتدا این قطر بود که به شدت با عادی سازی رابطه با دمشق مخالفت کرد. قطر چشمپوشی بر مسائل خونین جنگ داخلی ده ساله سوریه را ناممکن و بر لزوم تغییر سیاسی بنیادین در این کشور تاکید کرده است. مناسبات نزدیک قطر با ترکیه شاید یک علت این موضع گیری باشد. ترکیه هنوز به شدت دشمن اسد است و قطر هم به عنوان مهمترین متحد ترکیه در جهان عرب، از موضع آنکارا حمایت می کند.
وضعیت عربستان سعودی کمی پیچیده تر بود. ابتدا گفته می شد عربستان از عادی شدن مناسبات با دمشق حمایت میکند و چون حمایت از مخالفان اسد را رها کرده در جستجوی برقراری رابطه مجدد با سوریه است. دیدار رئیس سازمان اطلاعات سعودی با مقامات اطلاعاتی سوریه به وساطت اردن و حتی خبر سفر مقامات اطلاعاتی سعودی به سوریه در کنار فعالیت های مصر و امارات و تشویق سعودی از سوی آنها برای پیوستن به قافله بهبود رابطه با اسد، این گمان را تقویت می کرد. همین طور اجازه به برقراری روابط اقتصادی و اعطای حق عبور به وسائل نقلیه سوری شاهدی بر تایید آن پنداشته میشد. مذاکرات پنهانی ایران و سعودی در عراق هم اماره دیگری برای امید به بهبود رابطه دمشق-ریاض تلقی می گردید.
اما طولانی شدن این روند و خودداری سعودی از انجام اقدامی مشخص مانند بازگشایی سفارت یا سفر مقامی رسمی به صورت علنی به سوریه و یا حتی بیان مواضعی شفاف، سبب ایجاد تردیدهایی در این زمینه شد. اکنون دیگر مشخص شده عربستان هم مانند قطر موضعی مخالف با بهبود رابطه با حکومت بشار اسد اتخاذ کرده است.
ابتدا منابع دیپلماتیک مصری فاش کردند که عربستان اخیرا مخالفت خود با مساله بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را به مصر اطلاع داده است سعودی در برابر درخواستهای مکرر مصر در مورد برقراری رابطه با سوریه اعلام کرد که درخصوص سوریه و بازگشت آن به اتحادیه عرب، ارتباط تنگاتنگی با موضع امریکا در این خصوص دارد. این یعنی اینکه تا زمانی که خواسته آمریکا مبنی بر گذار سیاسی در سوریه رخ ندهد سعودی هم رابطه چندانی با دمشق نخواهد داشت. به گفته منابع دیپلماتیک مصری، سعودی معتقد است بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بدون تضمین روشن از سوی نظام سوریه، به مثابه این است که یک کرسی به ایران در اتحادیه عرب تعلق بگیرد و این مساله در حال حاضر محال است. سعودی همین طور این اقدام را امتیازی به روسیه میداند و معتقد است که دادن چنین امتیازی به پوتین بدون گرفتن امتیازی دیگر، اشتباهی محض است.
اندکی بعد هم نماينده دائم عربستان در سازمان ملل متحد گفت که نيروهايي که با نظام سوريه در سرکوب مردم اين کشور همکاري مي کنند نبايد در تعيين آينده اين کشور نقشي داشته باشند. عبدالله معظمی نماینده سعودی در سازمان ملل در جلسه شورای امنیت درباره سوریه ادعا کرد که در سوريه نظام سوريه همچنان به کشتارهاي خود عليه ملت سوريه ادامه مي دهد و .وقت آن فرا رسيده است که شوراي امنيت به درد و رنج ملت سوريه پايان دهد. او حکومت سوریه را فاقد مشروعیت خواند. بدیهی است که چنین موضعی تنها با دستور مستقیم ریاض اتخاذ شده است.
نزدیک شدن روابط سعودی با قطر و موضع مشترک این دو در این باره در کنار اختلاف نظرهای سعودی با امارات در مورد یمن هم احتمالاً بازتاب خود را در مواضع ریاض در مورد سوریه نشان داده است. همین طور مسائل موجود در روابط ایران و عربستان در مورد جنگ یمن هم سبب شده تا عربستان حاضر به دادن امتیازی به سوریه و شناسایی مجدد حکومت آن نشود. سعودی با روسیه هم اختلاف نظرهایی در مسائل نفتی و سیاسی دارد. همه اینها کماکان موانعی در روند بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و عادی شدن مناسبات خارجی آن هستند.
جهت ارجاع علمی: امین پرتو، « ممانعت عربستان سعودی از بازگشت حکومت سوریه به محیط بین المللی»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/10/11
نویسنده
امین پرتو
دکتر امین پرتو پژوهشگر مهمان سابق پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است. وی دکترای رشته علوم سیاسی از دانشگاه تهران می باشد. حوزه مطالعاتی آقای پرتو مسائل خاورمیانه و اندیشه های سیاسی می باشد.