سوریه و بازی جدید در شورای امنیت

نویسنده: دکتر امین پرتو مدیر گروه مطالعات جامعه و سیاست خارجی سوریه

سال قبل در 22 تیرماه بود که شورای امنیت پس از مدتی طولانی چانه ‏زنی و متوسل شدن اعضا به حق وتو در برابر پیشنهادهای یکدیگر، ادامه کار گذرگاه باب الهوی در مرز ترکیه و سوریه برای تمدید ارسال کمکهای انسان دوستانه به سوریه را تصویب کرد. تعداد گذرگاه‏های مجاز به این منظور البته از دو گذرگاه به یک گذرگاه کاهش یافت و فعالیت آن هم تنها برای یک سال تمدید شد. دولت سوریه و حامی اصلی آن یعنی روسیه (در کنار چین که از موضع این دو حمایت می‏کند) بر آن هستند که دولت سوریه توانسته وضعیت امنیتی را تا حد زیادی تحت کنترل خود درآورد و از این رو ارسال کمکهای انسان دوستانه به سوریه تنها باید از طریق موافقت و نظارت دولت سوریه صورت گیرد. با ارسال کمک به شمال سوریه از طریق گذرگاه باب الهوی در مرز با ترکیه، گروه‏های شورشی مسلح مخالف دولت سوریه اقدام به بهره جستن از این جریان کمک می‏ کنند و این به جز خدشه وارد کردن به حاکمیت ملی سوریه موجب تقویت این گروه‏ها هم خواهد شد.

دیدگاه مقابل که از سوی آمریکا، بریتانیا و فرانسه و همین طور اغلب دیگر اعضای شورای امنیت پشتیبانی می‏شود این است که تنها رگ حیات آوارگان و مردم ساکن ادلب و مناطق مجاور آن همین ارسال ماهانه 1000 کامیون حامل مواد غذایی و دارو است. اگر کنترل همه مواد ارسالی به سوریه به دست دولت اسد بیافتد، اولاً به این منطقه چیزی نخواهد رسید و ثانیاً حتی اگر اراده‏ای برای ارسال کمکها به این منطقه نزد دولت سوریه وجود داشته باشد، مقدار بسیار کمی از کمکها و آن هم با تاخیر بسیار زیاد ارسال خواهد شد.

اکنون یک سال از آن مباحثه گذشته است و موعد تمدید فعالیت گذرگاه باب الهوی در سوریه فرا رسیده است. از چند ماه قبل، وزارت خارجه آمریکا خواستار آن شد تا گذرگاه‏های سابقاً تعطیل شده مجدداً فعال شوند. علاوه بر باب الهوی، گذرگاه‏های باب السلام و باب الهوی در مرز سوریه و ترکیه ، گذرگاه الیعربیه با عراق و گذرگاه الرمتا با اردن مورد اشاره بلینکن برای بازگشایی بوده‏اند. اما دولت سوریه و همین طور روسیه و چین به شدت مخالف این اقدام و حتی خواهان بسته شدن گذرگاه بالهوی هستند. خواسته‏های دولت سوریه هم تعطیلی باب الهوی و هم کنترل انحصاری دولت مرکزی بر کمکهای ارسالی سازمان ملل است. همین طور دمشق خواستار تعطیلی اردوگاه آوارگان رکبان در مرز با اردن است و مدعی است که آمریکا با حمایت از این اردوگاه، چتری برای پناه جستن عناصر داعش و خانواده‏های آنها ایجاد کرده است. دولت سوریه اردوگاه رکبان و منطقه نظامی تنف که به شعاع 55 کیلومتر در مرز با اردن، تحت کنترل ارتش آمریکا است را مهمترین عامل در ناتوانی خود در سرکوب عناصر داعش معرفی می‏کند. آمریکا متقابلاً این ادعاها را بی‏اساس دانسته و مدعی است که عناصر داعش در این منطقه را از میان برده و در رکبان هم فردی از افراد داعش وجود ندارد. به علاوه عناصر داعش نه در این منطقه خالی از سکنه که در بخشهای مرکزی سوریه حضور دارند.

آنچه در شورای امنیت ممکن است رخ دهد از دست بسیار باز روسیه و چین حکایت دارد. روسیه و چین می‏توانند به راحتی و با توسل به حق وتو موجب بسته شدن گذرگاه باب الهوی شوند. به این ترتیب مخالفان مسلح در ادلب و همین طور ترکیه حامی اصلی آنها به شدت تحت فشار قرار خواهند گرفت. مردم غیرنظامی هم البته به شدت متحمل فشار خواهند شد. آمریکا هم هیچ راه و چاره قانونی برای فایق آمدن بر این مشکل ندارد. گفته می‏شود در پشت پرده روسیه پیشنهادهایی به آمریکا داده است تا به این شیوه در ازای دریافت امتیازاتی قابل توجه از واشینگتن، از کاربرد حق وتو در مورد تمدید فعالیت باب الهوی خودداری کند. بر این اساس، آمریکا باید قانون تحریم سوریه موسوم به قانون سزار را لغو یا بخش‏های مهمی از آن را الغا کند و در ازای آن روسیه حاضر به عدم وتوی تمدید فعالیت باب الهوی خواهد شد. مشکل اینجا است که قانون سزار یک تحریم ایجاد شده به وسیله کنگره است و دست بایدن برای حل و فصل یک طرفه و سریع مسائل باز نیست. اما تردیدی نیست که ارفاق‏های اساسی در تحریم سوریه می‏تواند بسیار به دولت اسد کمک کند.

پیشنهاد دیگر روسیه، تغییر در نحوه تعامل آمریکا با حکومت اسد به خصوص در مورد مساله شرق فرات است. جایی که حکومت سوریه از بهره جستن از منابع نفت و گاز کشور محروم مانده است. بایدن فعلاً دست به اقدماتی زده که به نفع دولت سوریه است و کُردها را ناخشنود کرده؛ اینکه فعالیت شرکت نفتی دلتا کرسنت انرژی آمریکایی که یک سال و اندی از تاسیس آن می گذشت با فرمان بایدن در خودداری از حمایت از فعالیت آن متوقف گردید. این فرمان می‏تواند مقدمه واگذاری این چاه‏ها به دولت سوریه باشد و به جای آنکه سود سالانه 500 تا 600 میلیون دلاری از فروش نفت این منطقه به جیب ی.پ.گ برود، روانه جیب دولت سوریه شود که این روزها به شدت در تنگنای مالی است.

بعید است بایدن دست به اقدامی یکجانبه در مورد سوریه بزند. او قصد رویگردانی از مشکلات خاورمیانه دارد و همان طور که در بحران اخیر فلسطین بسیار کند و بدون اثر وارد عمل شد، در مورد سوریه هم به شیوه مشابهی عمل خواهد کرد. به علاوه بایدن ابداً قصد عمل کردن روی دست شورای امنیت را ندارد و هرگز ضمانت آمریکایی یکجانبه برای امنیت محموله ارسالی به سوریه برقرار نخواهد کرد. بایدن همانطور که در مورد نورد استریم-2 و بحران اوکراین، در برابر پوتین کوتاه آمد و «جا زد»، با احتمال بسیار زیاد در مورد سوریه هم راه سازش با روسیه راپیش خواهد گرفت. سوریه‏ای که اهمیتی بسیار اندک در معادلات جهانی دارد.

جهت ارجاع علمی: امین پرتو، « سوریه و بازی جدید در شورای امنیت»، تاریخ انتشار: 1400/3/22