ترکیه و بحران سوریه

نویسنده: سحر تقی پور پژوهشگر مهمان و مسئول امور پژوهشگران

تحولات اخیر خاورمیانه به ویژه در سوریه، سبب ایجاد تغییراتی محسوس در سیاست های ترکیه در منطقه شده است. ترکیه با ادعای دستیابی به رهبری منطقه تلاش کرده تا در زمینه مسائل سوریه مورد توجه جامعه جهانی قرار بگیرد و اکنون همین امر به یکی از مشکلات عمده ترکیه مبدل شده است. زیرا روابط سوریه و ترکیه تحت تأثیر بلند پروازی های ترکیه، کشمکش های فرقه ای و وابستگی های قومی قرار گرفته است.
 

پس از تاسیس جمهوری نوین ترکیه، اصول سیاست خارجی این کشور تحت اصول کمالیسم پایه ریزی شد. این اصول که همواره معطوف به همگامی با غرب بود عبارتند از: "دوستی با همه ملل"، "صلح در داخل و جهان"، "سکولاریسم"، "ترکیه هیچ دشمن ابدی ندارد" و "تعقیب یک سیاست ملی متناسب با ساختار داخلی ترکیه". البته بسیاری از نخبگان ترکیه  نیز بر این باور بودند که برای یک ترکیه پیشرفته، نوین و مستقل همگامی با غرب از ملزومات است و حتی در طول جنگ سرد، ترکیه هویت سیاسی خود را به منزله جزئی از جبهه غرب و در تقابل با اتحاد جماهیر شوروی تعریف کرد. 
 

اما در سال های اولیه بعد از جنگ سرد عده ای از کمالیست ها تلاش کردند تا پان ترکیسم را مبتنی بر آموزه های اوراسیا گرایی، جایگزین آموزه های کمالیسم در تعامل ترکیه با مناطق پیرامونی اش نمایند. در سال های بعد و در دوره نجم الدین اربکان تلاش شد نگاه به شرق در تعاملات منطقه ای و حتی بین المللی ترکیه مد نظر قرار بگیرد.
 

با این وجود سیاست خارجی ترکیه در دهه نود رویکردی غربگرایانه داشت و همکاری های ایالات متحده آمریکا و ترکیه در مواردی همچون مهار روسیه، فرونشاندن بحران بالکان و امنیت انتقال انرژی تا جایی می رسد که می توان آن را یک رابطه راهبردی تعبیر کرد.از سال 2002 و با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، با وجود نگاهی غربگرا ، وجه غالب رویکردهای عملیاتی سیاست خارجی این کشور نگاه به مناطق پیرامونی و درگیر شدن هرچه بیشتر در معادلات منطقه ای(به ویژه خاورمیانه) و البته در راستای دستیابی به اهداف غربگرایانه سیاست خارجی ترکیه بوده است.
 

تحولات اخیر خاورمیانه به ویژه در سوریه، باعث تغییرات محسوسی در سیاست های ترکیه در منطقه شده است. با شروع بحران در سوریه، ترکیه در آغاز با بیان اینکه قصد مذاکره برای ایجاد اصلاحات دموکراتیک در این کشور را دارد، خود را وارد این مساله کرد. به تدریج با شدت گرفتن بحران بالاخره در 22 نوامبر 2011 برای اولین بار رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به صورت علنی خواستار برکناری بشار اسد از حکومت شد.احمد داوود اوغلو  وزیر خارجه ترکیه نیز تحریم هایی یکجانبه شامل توقف دارایی های دولت سوریه و تعلیق وام ها تا ممنوعیت فروش تمام انواع تسلیحات نظامی را به اجرا در آورد.
 

علاوه براین، با پذیرش پناهندگان سوری در مرزهای خود و اجازه نشست در استانبول و آنکارا به مخالفین سوری، در واقع سعی در تغییر موازنه منطقه به نفع خود و تضعیف موقعیت سوریه نمود. به طوری که اکنون افراد مسلح سوری که تحت عنوان ارتش آزاد سوریه فعالیت می کنند در اردوگاه نظامی (آپایدین) استان هاتای ترکیه که مقر فرماندهی ارتش آزاد سوریه نیز است، مستقر شده اند. 
 

از سال 2002 ترکیه بیش از همه همسایگانش سرمایه گذاری اقتصادی و دیپلماتیک در سوریه نمود و در این راستا روابط دو جانبه کشور رونق بسیاری یافت، مرزهای دو کشور به روی اتباع دو طرف گشوده شد و الزام اخذ روادید برای شهروندان ترک و سوری لغو شد. حتی دیدار رسمی بشار اسد از ترکیه در سال 2004 اولین دیدار یک رییس جمهور سوریه بعد از  سال 1946 از ترکیه بود و  توانست نوید بخش آینده ای بهتر در و روابط دو طرف باشد اما شکل و ماهیت حضور ترکیه در صحنه تحولات اخیر سوریه با توجه به بهبود روابط دو طرف در سال های اخیر موجب شگفتی برخی تحلیلگران شد. محبوبیت ترکیه در سوریه و محبوبیت رجب طیب اردوغان در دنیای عرب باعث شده بود تا برداشت سنتی سوری ها به ترکیه کمی متحول شود، اما همین محبوبیت در حال حاضر کاهش یافته است.
 

می توان گفت که ترکیه در راستای سیاست فرصت طلبی خود از تحولات منطقه در تلاش است خود را در راستای سیاست های آمریکا و غرب که به حمله نظامی به سوریه نیز  نیم نگاهی دارند، نشان دهد. شاید استقرار نیروهای نظامی ترکیه در مرزهای خود با سوریه در  این راستا قابل تببین باشد. 
 

اکنون احزاب مخالف حزب عدالت و توسعه، "حزب جمهوری خلق" به رهبری کمال قلیچ دار اوغلو و "حزب حرکت ملی گرا" به رهبری دولت باغچه لی، حزب حاکم را آلت دست آمریکا می دانند و  معتقدند تخریب روابط ترکیه و سوریه بر اعتبار منطقه ای ترکیه تاثیری منفی داشته است. وضعیت سوریه تاکنون به ترکیه نشان داده است که مشکلات دمشق به صورت مستقیم بر خواست های استراتژیک آنکار تاثیر خواهد گذاشت.
 

در مجموع می توان گفت سیاست ترکیه در قبال سوریه و همسویی با آمریکا و غرب، بخشی از سیاست های کلان ترکیه در منطقه، مبنی بر تلاش برای تبدیل شدن به کشوری تعیین کننده در منطقه می باشد. بر این اساس به نظر نمی رسد که این کشور بتواند در بحران سوریه با توجه به پیچیدگی بحران این کشور و حضور بازیگران مختلف در آن به اهداف مورد نظر خود برسد.