نقش عربستان سعودی در آینده انرژی جهانی: استراتژی‌های انرژی و چالش‌های نوظهور

سید کامران یگانگی

عربستان سعودی به عنوان یکی از بازیگران اصلی در صنعت انرژی جهانی، نه تنها از منظر تولید و صادرات نفت، بلکه به عنوان یک نیروی پیشرو در تغییرات ساختاری در بخش انرژی، نقشی اساسی در آینده انرژی جهانی خواهد داشت. این کشور در حال گذار از وابستگی به منابع انرژی فسیلی به سوی پذیرش و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است، در حالی که همچنان بر تولید نفت و گاز تکیه دارد. در این یادداشت، به بررسی استراتژی‌های انرژی عربستان سعودی، چالش‌های پیش‌رو و تأثیرات این تحولات بر آینده انرژی جهانی پرداخته خواهد شد.

الف .استراتژی‌های انرژی عربستان سعودی: گذار به سوی تنوع انرژی

عربستان سعودی همواره به‌عنوان بزرگترین صادرکننده نفت در جهان شناخته می‌شود، اما به‌طور فزاینده‌ای توجه خود را به تنوع منابع انرژی معطوف کرده است. با آغاز برنامه "چشم‌انداز 2030" تحت رهبری ولیعهد محمد بن سلمان، عربستان سعودی به توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی توجه ویژه‌ای دارد. هدف این کشور در تبدیل شدن به یک قطب انرژی جهانی، تنها محدود به نفت و گاز نمی‌شود، بلکه آن‌ها قصد دارند در زمینه انرژی‌های نوین و پاک نیز پیشرو شوند.

• انرژی خورشیدی: عربستان سعودی به دلیل موقعیت جغرافیایی خود و برخورداری از ساعات آفتابی طولانی، پتانسیل بالایی در تولید انرژی خورشیدی دارد. این کشور در حال سرمایه‌گذاری‌های عظیم در زمینه پروژه‌های خورشیدی است، که مهم‌ترین آن‌ها پروژه‌های "شمس" و "محمد بن سلمان" هستند که به‌طور مستقیم به تولید انرژی پاک می‌پردازند.
• انرژی بادی: عربستان همچنین در حال توسعه منابع بادی است که می‌تواند به تأمین انرژی در مناطقی که برخورداری کمتری از انرژی خورشیدی دارند، کمک کند. یکی از برجسته‌ترین پروژه‌ها، پروژه مزرعه بادی دِهَران در شرق عربستان است که در راستای استراتژی سعودی برای تنوع بخشی منابع انرژی و رسیدن به اهداف توسعه پایدار طراحی شده است. علاوه بر این، عربستان سعودی در چارچوب سند چشم انداز 2030 خود به شدت بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تمرکز کرده است و یکی از اهداف بلندمدت آن تولید 50% از انرژی کشور از منابع تجدیدپذیر، از جمله انرژی بادی و خورشیدی است. همچنین پروژه‌های بزرگ دیگری نیز در دست طراحی و اجرا هستند که شامل احداث پارک‌های بادی با ظرفیت‌های بالا می‌شود. به عنوان مثال، پروژه مزرعه بادی جده(Jeddah Wind Farm) و پروژه انرژی تجدیدپذیر در نواحی ساحلی، که هدف از آنها تقویت تولید انرژی پاک و کاهش وابستگی به نفت است.

• توسعه انرژی هسته‌ای: علاوه بر انرژی‌های تجدیدپذیر، عربستان سعودی در حال برنامه‌ریزی برای توسعه انرژی هسته‌ای نیز هست تا بخشی از تقاضای داخلی انرژی را تأمین کند. این تحولات می‌توانند عربستان را به یک پیشرو در فناوری‌های انرژی پاک و تجدیدپذیر تبدیل کنند. یکی از مهم‌ترین پروژه‌ها، برنامه هسته‌ای سعودی است که تحت عنوان "برنامه هسته‌ای  عربستان سعودی" یا "Saudi Atomic Energy Program" پیگیری می‌شود. هدف این برنامه ایجاد ظرفیت‌های هسته‌ای برای تولید برق و دیگر کاربردهای غیرنظامی است. پروژه‌ها و اهداف اصلی در این زمینه عبارتند از:

1.ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای: عربستان سعودی قصد دارد تا سال 2030، حدود 2 تا 3 گیگاوات برق هسته‌ای تولید کند. برای این منظور، برنامه‌هایی برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در مناطق مختلف کشور در نظر گرفته شده است.

2.همکاری بین‌المللی: عربستان سعودی به منظور پیشبرد این برنامه‌ها، به شدت با کشورهای مختلفی نظیر آمریکا، روسیه، چین و کره جنوبی در حال مذاکره و همکاری است. به عنوان مثال، این کشور در حال مذاکره برای خرید فناوری‌های هسته‌ای و همچنین ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در کشور است.

3.آژانس هسته‌ای سعودی: عربستان سعودی "آژانس انرژی هسته‌ای" خود را راه‌اندازی کرده است تا بر تمامی فعالیت‌های هسته‌ای کشور نظارت داشته باشد و بر اساس استانداردهای بین‌المللی عمل کند.

4.اهداف بلندمدت: هدف نهایی عربستان سعودی این است که انرژی هسته‌ای را به عنوان یکی از ارکان اصلی سبد انرژی خود قرار دهد و وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد. این برنامه جزو ویژن 2030 این کشور است که برای تحقق آن سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در زیرساخت‌ها و منابع انسانی هسته‌ای صورت گرفته است.

5.ایجاد زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی: عربستان سعودی در حال ایجاد مراکز تحقیقاتی و آموزشی در زمینه هسته‌ای برای تربیت نیروی متخصص در این حوزه است تا وابستگی به فناوری های  خارجی را کاهش دهد.

ب.چالش‌های پیش‌رو در مدیریت انرژی

علی‌رغم برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و سرمایه‌گذاری‌های عظیم در بخش انرژی، عربستان سعودی با چالش‌های زیادی در مسیر تحول خود روبروست. این چالش‌ها نه‌تنها به ابعاد اقتصادی و فنی مربوط می‌شود، بلکه مسائل زیست‌محیطی، اجتماعی و سیاسی نیز بر این مسیر تأثیرگذار خواهند بود.

• چالش‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی: با توجه به سیاست‌های جهانی در خصوص کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و اهداف کنفرانس پاریس، عربستان سعودی باید به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تکیه بر انرژی‌های پاک توجه بیشتری داشته باشد. این موضوع می‌تواند فشارهایی را برای تغییرات اساسی در سیاست‌های انرژی این کشور ایجاد کند.
• چالش‌های اقتصادی: همان‌طور که در چشم‌انداز 2030 به آن اشاره شده است، عربستان قصد دارد وابستگی خود به نفت را کاهش دهد و به سمت تنوع اقتصادی حرکت کند. این تغییرات به معنای سرمایه‌گذاری‌های عظیم در بخش‌های مختلف است که می‌تواند فشارهای اقتصادی قابل توجهی را بر این کشور وارد کند.
• چالش‌های اجتماعی و سیاسی: تحولات اجتماعی و سیاسی در داخل عربستان سعودی می‌تواند تأثیر زیادی بر توسعه پروژه‌های انرژی داشته باشد. این چالش‌ها می‌تواند از تغییرات در بازار کار گرفته تا پذیرش تغییرات اجتماعی از سوی جامعه عربستانی متغیر باشد.

ج.تأثیرات بر آینده انرژی جهانی

عربستان سعودی به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت در سطح جهانی، نقشی غیرقابل انکار در تحولات آینده انرژی جهانی ایفا خواهد کرد. در حال حاضر، این کشور در تقاطع یک گذار تاریخی به سر می‌برد که می‌تواند نه تنها سیاست‌های داخلی انرژی آن را دگرگون کند، بلکه بر نحوه تأمین انرژی و ساختار بازار جهانی انرژی نیز تأثیرات عمیقی بگذارد. در این زمینه، تحولاتی که عربستان سعودی به عنوان یک قدرت انرژی به آن توجه دارد، پتانسیل آن را دارد که پایه‌گذار تغییرات اساسی در این عرصه باشد.

• مدیریت انتقال انرژی در مقیاس جهانی: یکی از اساسی‌ترین تأثیرات عربستان سعودی بر آینده انرژی جهانی، توانایی این کشور در هدایت انتقال انرژی از منابع فسیلی به منابع پایدارتر است. با توجه به پیشرفت‌هایی که عربستان در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی انجام داده است، این کشور می‌تواند نقش راهبردی در هدایت مسیر جهانی به سوی استفاده بیشتر از انرژی‌های پاک ایفا کند. در واقع، موفقیت‌های عربستان سعودی در این عرصه می‌تواند نمونه‌ای عملی از نحوه سازگاری و ارتقای مدل‌های انرژی در کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای صادرکننده نفت، باشد.
• چالش‌های دگرگون‌کننده و ساختار بازار انرژی: عربستان سعودی نه تنها به عنوان یک بازیگر بزرگ نفتی، بلکه به عنوان یک موتور اصلی در تحول‌های انرژی جهانی، توانایی تاثیرگذاری بر قیمت‌ها، تقاضا و عرضه جهانی نفت را خواهد داشت. هر تغییر در استراتژی‌های تولید و مصرف این کشور، می‌تواند موازنه قیمت جهانی نفت را تغییر داده و تأثیرات عمیقی بر سیاست‌های اقتصادی و تجاری کشورهای مصرف‌کننده و تولیدکننده بگذارد. این تحول، به نوبه خود، می‌تواند دگرگونی‌های وسیع‌تری را در بازارهای انرژی ایجاد کند، به‌ویژه اگر عربستان سعودی به عنوان یک کشور پیشگام در جهت تسریع استفاده از انرژی‌های پاک، نقشی اساسی در کاهش وابستگی به نفت ایفا کند.
• الگوی نوین حکمرانی انرژی در سطح بین‌المللی: عربستان سعودی می‌تواند به عنوان یک الگوی پیشرو در حکمرانی انرژی، استانداردهای جدیدی برای کشورهای بزرگ تولیدکننده انرژی تعیین کند. این کشور در حال ایجاد زیرساخت‌های انرژی‌ای است که فراتر از تولید انرژی فسیلی می‌روند و به حوزه‌های جدیدتر مانند ذخیره‌سازی انرژی، فناوری‌های نوین در بخش هسته‌ای و تجدیدپذیر، و ایجاد شبکه‌های انرژی هوشمند می‌پردازند. این رویکرد می‌تواند به کشورهای دیگر الهام بخشد و مسیر تحول در صنعت انرژی جهانی را تسهیل کند.
• پیشبرد امنیت انرژی جهانی: عربستان سعودی به عنوان یکی از بزرگترین تأمین‌کنندگان نفت در جهان، برای سال‌ها نقش اساسی در تضمین امنیت انرژی جهانی ایفا کرده است. با انتقال به منابع انرژی پایدارتر و با توجه به پروژه‌های عظیم زیرساختی مانند "نیوم" و پروژه‌های انرژی خورشیدی، این کشور می‌تواند نه تنها امنیت انرژی خود را حفظ کند، بلکه به تقویت امنیت انرژی در مقیاس جهانی کمک کند. اگر عربستان بتواند در این مسیر موفق عمل کند، به یک بازوی استراتژیک در تأمین انرژی جهانی تبدیل خواهد شد و نقشی حیاتی در تضمین ثبات و پایداری بازارهای انرژی ایفا خواهد کرد.

با نگاهی به نقش آتی عربستان سعودی در عرصه جهانی انرژی، این کشور به‌طور بی‌سابقه‌ای قادر خواهد بود تا به یکی از بازیگران کلیدی در شکل‌دهی به آینده انرژی جهانی تبدیل شود. در حالی که بحران‌های اقلیمی، تحولات فناوری و فشارهای اقتصادی، تحولات عمیقی در صنعت انرژی ایجاد کرده‌اند، عربستان با استراتژی‌های هوشمندانه و اقدامات پیشگامانه خود می‌تواند به‌عنوان یک رهبر جهانی در ایجاد تعادل بین منابع فسیلی و تجدیدپذیر شناخته شود. آینده انرژی جهانی به شدت وابسته به چگونگی مدیریت این انتقال از سوی بزرگترین تولیدکنندگان انرژی است، و عربستان سعودی می‌تواند با گام‌های استراتژیک خود، به یک مدل جهانی در زمینه حکمرانی انرژی و تضمین امنیت انرژی جهانی تبدیل شود.