ﺣﻀﻮر ﭘﺮ ﻗﺪرت اﯾﺮان در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ اﺳﺪ
ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه: اﻟﺪاﻧﯿﺰ ﺣﺴﯿﻨﻒ
ﻣﺘﺮﺟﻢ: راﺿﯿﻪ ﻏﺮﯾﺒﻌﻠﯽ
ﻧﺎﻇﺮ ﻣﺘﻦ: آﻧﺎ ﯾﻮﺳﻔﯿﺎن
ﻣﻨﺒﻊ:
از زﻣﺎن ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ اﺳﺪ در ﺳﻮرﯾﻪ در اواﯾﻞ دﺳﺎﻣﺒﺮ ۲۰۲۴، اﯾﺮان ﺣﻀﻮر ﺧﻮد را در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﭘﺮرﻧﮓﺗﺮ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻧﺸﺎن از ﺗﻐﯿﯿﺮ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ آن اﺳﺖ. ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻟﺪاﻧﯿﺰ ﮔﻮﺳﯿﻨﻮف، ﺳﺘﻮن ﻧﻮﯾﺲ دارﯾﻮ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻏﯿﺮﻣﻘﯿﻢ در ﻣﺮﮐﺰ ﺣﯿﺪر ﻋﻠﯽ اف ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوراﺳﯿﺎ، از دﺳﺖ دادن ﺳﻮرﯾﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﺤﺪ ﺣﯿﺎﺗﯽ در "ﻣﺤﻮر ﻣﻘﺎوﻣﺖ" و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﭘﻞ زﻣﯿﻨﯽ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ در ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ، اﯾﺮان را وادار ﮐﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻼش ﻫﺎی ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮐﻨﺪ.
ﻣﺴﻌﻮد ﭘﺰﺷﮑﯿﺎن رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﯾﺮان، ۱۶ ژاﻧﻮﯾﻪ ۲۰۲۵ ﺳﻔﺮی دوﻟﺘﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ دوﺷﻨﺒﻪ آﻏﺎز ﮐﺮد. در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ۲۳ ﻗﺮارداد ﻫﻤﮑﺎری ﺑﻪ ارزش ﺑﯿﺶ از ۴۵۰ دﻻر و در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﻣﻀﺎ رﺳﯿﺪ. اﻣﺎﻣﻌﻠﯽ رﺣﻤﺎن رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﭘﺮوژه ﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻬﻤﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﺮوﮔﺎه هیدرو اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ ﺳﻨﮕﺘﻮدا- ۲ و ﺗﻮﻧﻞ اﺳﺘﻘﻼل ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻘﻮﯾﺖ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ.ﭘﺰﺷﮑﯿﺎن در ۱۷ ژاﻧﻮﯾﻪ در اداﻣﻪ ﺗﻼش ﻫﺎی دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ ﺧﻮد ﺑﻪ روﺳﯿﻪ ﺳﻔﺮ ﮐﺮده و ﺑﺎ وﻻدﯾﻤﯿﺮ ﭘﻮﺗﯿﻦ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر روﺳﯿﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﻣﺸﺎرﮐﺖ راﻫﺒﺮدی ﺟﺎﻣﻊ را اﻣﻀﺎ ﮐﺮد. در ﺑﻨﺪ ۱۲ اﯾﻦ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻠﯿﺪ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آن از ﻫﺮ دو ﮐﺸﻮر ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺻﻠﺢ واﻣﻨﯿﺖ در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی، ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺰر، ﻗﻔﻘﺎز ﺟﻨﻮﺑﯽ و ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﻫﻤﮑﺎری ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺪاﺧﻼت ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
در اواﺧﺮ ژاﻧﻮﯾﻪ، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻋﺎرف ﻣﻌﺎون رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﯾﺮان در ﺟﺮﯾﺎن ﻧﺸﺴﺖ ﺷﻮرای ﺑﯿﻦ دوﻟﺘﯽ اوراﺳﯿﺎ در آﻟﻤﺎﺗﯽ ﺑﺎ آدﯾﻞ ﺑﯿﮏ ﮐﺎﺳﯿﻤﺎﻟﯿﻒ، ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻗﺮﻗﯿﺰﺳﺘﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮد. ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺗﺠﺎرت، ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری، و ﺑﻬﺒﻮد ﻟﺠﺴﺘﯿﮏ ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ اﯾﺮان در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻮد. ﺗﻤﺮﮐﺰ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ، از اﯾﻦرو آرﻣﺎن ﺷﮑﺎﻟﯿﻒ وزﯾﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ دﻫﻘﺎن دﻫﻨﻮی ﻣﻌﺎون وزﯾﺮ ﺻﻨﻌﺖ، ﻣﻌﺪن و ﺗﺠﺎرت اﯾﺮان در اول ﻓﻮرﯾﻪ 2025 دﯾﺪار ﮐﺮد. دو ﻃﺮف در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎی ﺑﺮای ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺗﺠﺎرت و اﻓﺰاﯾﺶﻫﻤﮑﺎری اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ.
اﻫﺪاف راﻫﺒﺮدی اﯾﺮان در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻓﺰاﯾﻨﺪه اﯾﺮان در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﺑﺮآﻣﺪه از ﯾﮏ راﻫﺒﺮد ژﺋﻮاﮐﻮﻧﻮﻣﯿﮏ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ، ﮐﻪ اﯾﺮان ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﻄﺐ ﺗﺮاﻧﺰﯾﺖ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮایﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺤﺼﻮر در ﺧﺸﮑﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﻧﻘﺶ آﻓﺮﯾﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. اﯾﻦ ﺗﻼش ﺣﻮل ﻣﺤﻮر دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎی ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻨﺎدر ﮐﻠﯿﺪی اﯾﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﺎﺑﻬﺎر و ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس اﺳﺖ. ﻫﺪف، ﮐﺎﻫﺶ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺎی ﻏﺮب ﺑﺎ ﻗﺮار دادن اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪ ﻣﻬﻢ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ در اوراﺳﯿﺎ ﺳﺖ :از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮوژهﻫﺎی زﯾﺮﺳﺎﺧﺘﯽ ﮐﻠﯿﺪی ﮐﻪ اﻫﺪاف ﻣﻨﻄﻘﻪای اﯾﺮان را ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛
راه آﻫﻦ ﺧﻮاف - ﻫﺮات: اﯾﻦ ﮐﺮﯾﺪور رﯾﻠﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ۲۰۲۵ ﺑﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ، ﮐﻪ اﯾﺮان را از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎی آﺳﯿﺎی .ﻣﺮﮐﺰی و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﭼﯿﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. اﯾﻦ ﺧﻂ آﻫﻦ ﻣﺤﻮر راﻫﺒﺮدی ﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﯾﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﻄﺐ ﺗﺠﺎری ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد.
ﭘﺮوژه راه آﻫﻦ "ﭘﻨﺞ ﻣﻠﺖ:" اﯾﻦ ﻃﺮح ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازاﻧﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﮐﺮﯾﺪور رﯾﻠﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﻦ، ﻗﺮﻗﯿﺰﺳﺘﺎن، ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن، اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﯾﺮان را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮده و ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﻄﻘﻪ ای را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ روﺳﯿﻪ و ﭼﯿﻦ در آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﺗﻮﺟﻪ دارد. ﻣﻌﺎﻫﺪه ﻣﺸﺎرﮐﺖ راﻫﺒﺮدی ﺟﺎﻣﻊ اﯾﺮان و روﺳﯿﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ در ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ، ﺑﺤﺚ ﻫﺎﯾﯽ در ﻣﻮرد ﮔﺴﺘﺮش راه آﻫﻦ ﭼﯿﻦ، ﻗﺮﻗﯿﺰﺳﺘﺎن و ازﺑﮑﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﻣﺮزﻫﺎی اﯾﺮان .وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺒﮑﻪ ﺗﺮاﻧﺰﯾﺘﯽ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺗﺮی اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎی ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
نویسنده
آنا یوسفیان
آنا یوسفیان، پژوهشگر مهمان مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه می‌باشد. نامبرده دانش‌آموخته مقطع دکتری رشته روابط بین‌الملل از دانشگاه آزاد تهران (مرکز) است. حوزه مطالعاتی وی شامل اقتصاد سیاسی و گفتمان فرهنگی می‌باشد. همچنین او مقالاتی به فارسی در مجلات معتبر داخلی به چاپ رسانده است.