بررسی وضعیت اقتصادی و سیاسی پاکستان و کوریدور اقتصادی چین و پاکستان

شکریه اکبری؛ دبیر گروه مطالعات جامعه و سیاست خارجی افپاک

گزارش نشست تخصصی بررسی مسائل پاکستان در مرکز مطالعات خاورمیانه

موضوع نشست: دشواره های پیشاروی دولت پاکستان درسال 2025 وتاثیر آن بر روابط با ج. ا. ایران

با حضورو بیان اساتید گرانقدر

ماشاالله شاکری، دیپلمات وسفیر سابق در پاکستان / بازخوانی نظام جدیداقتصادی پاکستان

دکترمحمد حسین باقری: مدیراندیشکده اقبال/ نقش محوری جامعه مدنی واحزاب سیاسی در پاکستان

با توجه به تحولات اخیر در پاکستان، این نشست با هدف بررسی چالش‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی این کشور برگزار شد. اساتید حاضر دیدگاه‌های خود را درباره وضعیت پاکستان ارائه کردند و به سؤالات حضار پاسخ دادند.

بررسی وضعیت اقتصادی و سیاسی پاکستان و کوریدور اقتصادی چین و پاکستان

در آغازماشاالله شاکری اینطور بیان کرد که پاکستان، به عنوان یکی از کشورهای کلیدی جنوب آسیا، درگیر تحولات مهم اقتصادی و سیاسی است که تأثیرات گسترده‌ای بر منطقه دارد.  پروژه کریدور اقتصادی چین و پاکستان  به عنوان یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی در این کشور، باعث واکنش‌های مثبت و منفی در سطح منطقه‌ای و جهانی شده است.در این گزارش، به بررسی وضعیت سیاسی و اقتصادی پاکستان، چالش‌ها و فرصت‌های مرتبط با پروژه CPEC و همچنین نقش پاکستان در معادلات منطقه‌ای پرداخته شده است. همچنین، مسائل مربوط به حقوق زنان، سیاست‌های این کشور در قبال افغانستان، ارتباط با گروه‌های شبه‌نظامی و نفوذ چین در منطقه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. هدف این گزارش، ارائه تصویری جامع از تحولات جاری و تأثیرات احتمالی آن‌ها بر آینده پاکستان و منطقه است.

انتخابات پاکستان و تأثیر آن بر اقتصاد

وی افزود، انتخابات پاکستان که برای هشتم فوریه ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده بود، با تأخیر برگزار شد. در این انتخابات، ائتلاف دولت حاکم به رهبری حزب مسلم لیگ نواز (شهباز شریف) و برخی احزاب دیگر به قدرت رسیدند. در مقابل، عمران خان که به دلیل برخی مداخلات داخلی و بین‌المللی از قدرت برکنار و زندانی شده بود، بازنده این رقابت محسوب می‌شود.

شاکری تاکید کرد که یکی از مسائل مهم و تعیین‌کننده برای آینده اقتصاد پاکستان، کریدوراقتصادی چین و پاکستان (CPEC) است. این پروژه نه‌تنها برای پاکستان و چین اهمیت دارد، بلکه بر کشورهای منطقه نیز تأثیرگذار است. برخی کشورها مانند چین از آن حمایت می‌کنند، در حالی که برخی دیگر مانند آمریکا نگران تحقق این پروژه هستند.این پروژه یک فرصت طلایی است که می‌تواند موجب رشد اقتصادی، توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری خارجی شود. اما در عین حال، نگرانی‌هایی نیز در مورد وابستگی بیش از حد به چین و افزایش بدهی‌های خارجی وجود دارد.

تحلیل پروژه CPEC و تأثیرات آن بر منطقه

ایشان ادامه دادکه پروژه کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) در کانون توجه کشورهای مختلفی از جمله هند، چین، ژاپن، آمریکا و سوئد قرار گرفته است. این پروژه، بحث‌های زیادی را برانگیخته و نظرات متفاوتی درباره آن مطرح شده است.چین و پاکستان: این دو کشور، CPEC را فرصتی استراتژیک می‌دانند که باعث ارتقای جایگاه پاکستان در اقتصاد منطقه‌ای و جهانی خواهد شد. این پروژه همچنین به تقویت روابط چین و پاکستان کمک می‌کند. واشنگتن نیز از این پروژه نگران است، زیرا معتقد است که CPEC نفوذ اقتصادی و نظامی چین را در منطقه افزایش می‌دهد و توازن قدرت را به ضرر منافع آمریکا و متحدانش تغییر می‌دهد. به همین دلیل، آمریکا برخی کمک‌های مالی خود به پاکستان را محدود کرده است، زیرا معتقد است که این کمک‌ها توسط پاکستان برای تقویت روابط با چین استفاده خواهد شد.

برطبق اظهارات شاکری ، هند از سه جنبه اصلی نسبت به CPEC نگرانی دارد:

1-تقویت روابط اقتصادی چین و پاکستان که می‌تواند به ضرر اقتصاد هند باشد.

2- نقش‌آفرینی پررنگ‌تر پاکستان در معادلات منطقه‌ای، به‌ویژه در جنوب آسیا، غرب آسیا و آسیای مرکزی.

3-حضور احتمالی نظامی چین در بندر گوادر، که می‌تواند امنیت دریایی هند را تهدید کند.

همچنین، هند در تلاش است پروژه رقیب CPEC یعنی کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) را توسعه دهد، که از هند آغاز شده و از خلیج فارس به اروپا متصل می‌شود.

شاکری معتقد است که یکی از مسائل مهم، ارتباط بندر چابهار ایران با پروژه CPEC است. سه مسیر اصلی برای اتصال ایران به این پروژه مطرح شده است:

1-اتصال دریایی بندر گوادر به بندر چابهار

2-اتصال ریلی از شهر کویته (پاکستان) به زاهدان (ایران)

3-اتصال جاده‌ای از کویته به زاهدان

استاد شاکری بیان کرد: پاکستان و چین تاکنون تمایلی به توسعه این مسیرها نشان نداده‌اند. در مقابل، هند سرمایه‌گذاری‌هایی در بندر چابهار انجام داده است، اما به نظر می‌رسد که چینی‌ها نسبت به حضور هند در چابهار حساسیت دارند. این موضوع باعث شده است که ایران در موقعیتی پیچیده قرار بگیرد، چراکه هم به سرمایه‌گذاری‌های چین نیاز دارد و هم نمی‌خواهد هند را از خود دور کند.این تحولات نشان می‌دهد که رقابت ژئوپلیتیکی و اقتصادی در منطقه به‌شدت افزایش یافته است و آینده CPEC می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر ساختار قدرت در آسیا داشته باشد.

قوانین مربوط به زنان در پاکستان چگونه است؟

دکترباقری درسخنان خود اشاره داشت :در پاکستان، هر روز شاهد افزایش قوانینی هستیم که از حقوق زنان حمایت می‌کنند. مثلاً در سال ۲۰۱۰، قانون حمایت از زنان در محل کار تصویب شد. در سال ۲۰۱۶ هم قانون حفاظت و تحفّظ زنان در برابر خشونت، در کل پاکستان به تصویب رسید. این قوانین، نتیجه تلاش جوامع مدنی در شهرهای کراچی و لاهور هستند که بسیار فعال‌اند و جنبش‌ها و جریان‌های مختلفی را پیش می‌برند.

نقش پاکستان در سقوط کابل و ظهور مجدد طالبان

باقری بر این باور است ، پاکستان همواره یکی از بازیگران کلیدی در تحولات افغانستان بوده است. یک ماه پیش از سقوط کابل، نماینده (آی‌اس‌آی) به صراحت اعلام کرده بودند که طالبان بدون خونریزی کابل را تصرف خواهد کرد. تأثیرگذاری و نفوذ ارتش پاکستان بسیار عمیق است ، قرارداد دوحه و حضور ۱۷۰ سفر مقامات پاکستانی به دوحه پیش از امضای توافق، نشان از نفوذ و برنامه‌ریزی دقیق اسلام‌آباد در این روند دارد.

تغییر سیاست‌های پاکستان و ارتباطات منطقه‌ای

وی افزود ، سفر رئیس آی‌اس‌آی پاکستان به تاجیکستان و دیدار با رئیس‌جمهور این کشور از الگوهای معمول سیاست خارجی پاکستان خارج بود و می‌تواند نشان‌دهنده تدوین استراتژی جدید پاکستان در قبال افغانستان باشد.به نظر می رسد ، پاکستان در حال تغییر رویکرد نسبت به افغانستان و پشتون‌ها است، که نشانه‌های آن شامل حذف حامیان قبلی طالبان مانند عمران خان و حزب تحریک انصاف از صحنه سیاسی است.

 روابط پاکستان با گروه‌های شبه‌نظامی و تأثیر آن بر منطقه

باقری معتقداست : عمران خان در دوران نخست‌وزیری خود سعی در ادغام تحریک طالبان پاکستان تی تی پی در ساختار سیاسی کشور داشت و حتی ۱۰۰ خانواده اعضای این گروه را از افغانستان به پاکستان بازگرداند. همچنین آقای اسد قیصر به عنوان رئیس مجلس در زمان آقای عمران خان، ده‌ها بار اعلام کرد ما نماینده پشتون‌های افغان در افغانستان هستیم و تمام تلاشمان را می‌کنیم که این قوم پشتون بتواند با همدیگر متحد شود. در حال حاضر نیز، دولت فدرال پاکستان که حاکمیت و حکومت پاکستان است، اعلام می‌کند ما سیاستمان در قبال افغانستان کاملاً مشخص است و با هرگونه تعرض، برخورد نظامی خواهیم کرد. اما ار آن طرف می بینیم استاندار ایالت خیبر پختونخوا ، آقای علی دنداپور می‌گوید فدرال شکست خورده و ما یک هیئت ۱۸ نفره از علما و سیاسیون پشتون را  می‌خواهیم به کابل بفرستیم.

نقش مرز واخان و نفوذ چین در معادلات جدید

باقری تاکید کرد، پاکستان با ارتباط با تاجیک‌ها عملاً می‌تواند طالبان را دور بزند و همان‌طوری که گروه حقانی و طالبان را حمایت کرد (که خودشان اعتقاد دارند پاکستان پدر معنوی ماست)، می‌تواند حمایت‌های جدیدی را از گروه‌های مخالف طالبان شروع کند، با حمایت چین مرز واخان را کنترل کند و مستقیماً به تاجیکستان راه باز کند که اگر این راه باز شود، دیگر نه نیازی به افغانستان و نه نیازی به جمهوری اسلامی ایران برای ادامه مناسبات اقتصادی بین چین و تاجیکستان نخواهد داشت.

نتیجه‌گیری

پاکستان در مقطع حساسی از تاریخ خود قرار دارد، جایی که تحولات سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی نقش تعیین‌کننده‌ای در مسیر آینده این کشور ایفا می‌کنند. پروژه کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) همچنان یکی از محورهای اصلی رشد اقتصادی و همکاری‌های بین‌المللی این کشور محسوب می‌شود، اگرچه نگرانی‌هایی درباره افزایش وابستگی اقتصادی و چالش‌های ژئوپلیتیکی آن وجود دارد.علاوه بر این، موقعیت استراتژیک پاکستان و نقش آن در تحولات منطقه‌ای، به‌ویژه در قبال افغانستان، هند و چین، اهمیت ویژه‌ای دارد. ارتباطات این کشور با گروه‌های شبه‌نظامی، سیاست‌های جدید در قبال طالبان و تلاش برای ایجاد تعادل میان قدرت‌های جهانی، مسیر آینده پاکستان را پیچیده‌تر کرده است.