مرکز مطالعات استراتژیک اردن؛ چهار دهه پژوهش و اندیشه‌ورزی

زهرا فلاح نژاد، دانش آموخته زبان و ادبیات عرب و دبیر گروه مطالعات متن های اساسی در خاورمیانه پژوهی

معرفی مرکز مطالعات استراتژیک اردن

مرکز مطالعات استراتژیک اردن (jcss) در ماه ژوئن سال ۱۹۸۳، به عنوان نهادی دانشگاهی در چارچوب دانشگاه اردن تأسیس گردید. این مرکز، به عنوان یکی از معتبرترین مراکز تحقیقاتی منطقه، در وهله نخست به پژوهش و مطالعات تخصصی در حوزه‌های راهبردی منازعات منطقه‌ای، روابط بین‌الملل و مسائل امنیتی می‌پردازد. علاوه بر این، انجام مطالعات و پژوهش‌های جامع در زمینه‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی با تمرکز بر موضوعات حیاتی مرتبط با پادشاهی اردن و جهان عرب، که با امنیت منطقه‌ای پیوند داشته و آینده آن را متأثر می‌سازد، در دستور کار این مرکز قرار دارد. در راستای تحقق اهداف راهبردی، این مرکز به صورت نظام‌مند به اجرای نظرسنجی‌های تخصصی با هدف تأمین داده‌ها و اطلاعات معتبر برای محققان و تصمیم‌سازان مبادرت می‌ورزد. همچنین، سازماندهی و برگزاری رویدادهای علمی از قبیل سمینارها و کنفرانس‌های تخصصی از دیگر فعالیت‌های این مرکز به شمار می‌رود. لازم به ذکر است که تمامی وظایف و اختیارات مرکز در چارچوب دستورالعمل‌های مصوب مرکز مطالعات استراتژیک دانشگاه اردن و اصلاحات مربوطه انجام می‌پذیرد.

مقر اصلی مرکز در ساختمان پیشین ریاست دانشگاه واقع شده است. این بنای ارزشمند که در سال ۱۹۴۸ به عنوان نخستین مدرسه کشاورزی اردن احداث گردید، با مشارکت و حمایت مستقیم نهادهای معتبری همچون دولت اردن، دانشگاه اردن، شهرداری امان، بنیاد فریدریش ایبرت، سفارت بریتانیا و آژانس توسعه کانادا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

در سال ۱۹۸۹، همزمان با تحولات دموکراتیک در پادشاهی اردن، مرکز در راستای توسعه فعالیت‌های خود، مفاهیم امنیت و استراتژی را به حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و جنبش‌های اجتماعی تعمیم داد. این رویکرد نوین در فعالیت‌های مرکز تجلی یافت و منجر به گسترش برنامه‌ریزی و پژوهش در عرصه‌های جدیدی همچون دموکراسی، تکثرگرایی سیاسی، توسعه و محیط زیست گردید. طی دهه اخیر، این مرکز با برگزاری سمینارها و کنفرانس‌های متعدد و انجام مطالعات و نظرسنجی‌های تخصصی، به ارائه داده‌ها و اطلاعات منحصر به فردی به جامعه پژوهشی و تصمیم‌گیرندگان پرداخته است که بازتاب‌دهنده رویکرد نوین و پویای این مرکز در عرصه مطالعات راهبردی می‌باشد.

چشم‌انداز و مأموریت راهبردی مرکز مطالعات استراتژیک اردن

مرکز مطالعات استراتژیک اردن، به عنوان یک نهاد اندیشه‌ورز و پیشگام در منطقه خاورمیانه، در راستای تحقق اهداف راهبردی و کلان خود، با اتکا بر رویکردی علمی، نظام‌مند و مبتنی بر پژوهش‌های دقیق، به ارائه مشاوره‌های تخصصی به تصمیم‌سازان و سیاست‌گذاران کلان کشور مبادرت می‌ورزد. این مرکز با بهره‌گیری از متدولوژی‌های نوین پژوهشی و تحلیلی، به ارائه راهکارهای عملیاتی، گزینه‌های بدیل و اطلاعات جامع و دقیق می‌پردازد. تحلیل و ارزیابی موشکافانه نتایج مطالعات و پژوهش‌های انجام شده، این مرکز را به یکی از تأثیرگذارترین نهادها در فرایند سیاست‌گذاری عمومی کشور تبدیل نموده است. مرکز مطالعات استراتژیک با درک عمیق از ضرورت ارتقای سطح آگاهی و دانش اجتماعی، نقشی محوری در شکل‌دهی به گفتمان‌های راهبردی و تأثیرگذاری مثبت بر تحولات جامعه ایفا می‌نماید. در این راستا، مرکز از طریق تقویت و توسعه ابتکارات نوآورانه خود، از جمله "انجمن سیاست‌های عمومی" و "سامانه جامع تحلیل استراتژیک"، در مسیر تبدیل شدن به کانون اصلی تفکر راهبردی در ساختار حاکمیتی اردن گام برمی‌دارد.

در طول بیش از سه دهه فعالیت مستمر و پویا، این مرکز دستخوش تحولات بنیادین در حوزه استراتژی‌ها، برنامه‌های عملیاتی و مأموریت‌های سازمانی خود بوده است. در حال حاضر، جایگاه ویژه مرکز در نظام تصمیم‌سازی کشور، آن را به یکی از تأثیرگذارترین نهادهای مشورتی دولت و سایر ارکان حاکمیتی مبدل ساخته است. این مرکز با تکیه بر یافته‌های علمی معتبر، نظرسنجی‌های تخصصی، برگزاری نشست‌های کارشناسی و جلسات تبادل نظر، و همچنین کارگاه‌های تخصصی و نشست‌های طوفان فکری، به تدوین توصیه‌های راهبردی برای مراکز تصمیم‌گیری می‌پردازد. این توصیه‌ها با هدف دستیابی به تصمیمات منطقی و مبتنی بر شواهد علمی، در جهت حل چالش‌ها و معضلات موجود ارائه می‌گردند. این با پایبندی به اصول بی‌طرفی علمی و پرهیز از هرگونه جهت‌گیری غیرعلمی، همواره در پی تعمیق دستاوردهای پژوهشی و فکری خود است. این مرکز از طریق ارائه و تحلیل آمار و داده‌های معتبر، یافته‌ها و نتایج مطالعات خود را در اختیار رسانه‌ها و افکار عمومی قرار می‌دهد. موفقیت‌های چشمگیر مرکز در این حوزه و انجام مطالعات مستمر در زمینه افکار عمومی، منجر به ایجاد یک پایگاه جامع داده و دانش شده است که نقشی حیاتی در برنامه‌ریزی‌های کلان سیاسی ایفا می‌کند.

تقویت و گسترش تعاملات بین‌المللی مرکز با نهادهای مشابه در سطوح منطقه‌ای و جهانی، یکی از اولویت‌های راهبردی این مجموعه به شمار می‌رود. این همکاری‌های بین‌المللی که با هدف تبادل دانش، تجربیات و روش‌شناسی‌های نوین پژوهشی صورت می‌پذیرد، مسئولیتی خطیر بر عهده مرکز و مدیران ارشد آن قرار می‌دهد. تحقق این مهم مستلزم تلاش مستمر در جهت رفع نقایص احتمالی، پر کردن خلأهای موجود و تقویت کار تیمی منسجم است تا مرکز همچنان به عنوان یکی از معتبرترین تریبون‌های دانشگاهی و بازوهای پژوهشی نظام تصمیم‌سازی کشور به فعالیت خود ادامه دهد.

در افق پیش رو، مرکز مطالعات استراتژیک با رویکردی جامع‌نگر به توسعه و تعمیق روابط راهبردی خود در تمامی سطوح خواهد پرداخت. این مهم از طریق جلب مشارکت نخبگان و پژوهشگران برجسته عرب و بین‌المللی در فعالیت‌های گوناگون مرکز و گسترش حوزه‌های همکاری محقق خواهد شد. عزم راسخ و چشم‌انداز بلندمدت مرکز، این نهاد را در غلبه بر موانع و چالش‌های متعدد یاری رسانده و آن را به جایگاهی ممتاز در میان برترین مراکز مطالعات استراتژیک منطقه‌ای و بین‌المللی رهنمون ساخته است. گواه این موفقیت، قرار گرفتن مرکز در زمره نهادهای برتر پژوهشی طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ می‌باشد.

در عصر حاضر که با انقلاب دیجیتال و تحولات شگرف در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات شناخته می‌شود، جریان سریع دانش، سهولت دسترسی به اطلاعات، گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی و تأثیرات عمیق و فوری آن‌ها بر تمامی ابعاد زندگی بشری اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، چالش‌های نوینی را پیش روی مرکز قرار داده است. در پاسخ به این تحولات، مرکز مطالعات استراتژیک اردن با بهره‌گیری از روش‌های نوین جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، در تلاش است تا جایگاه خود را به عنوان پیشروترین نهاد پژوهشی در اردن تثبیت نماید. در این راستا، مرکز در حال طراحی و پیاده‌سازی یک پایگاه داده تعاملی و جامع است که امکان دسترسی عمومی به داده‌های ارزشمند گردآوری شده در طول سال‌های متمادی فعالیت مرکز را فراهم خواهد ساخت. این رویکرد نوین، نشان‌دهنده تعهد مرکز به اصول شفافیت، دسترسی آزاد به اطلاعات و مشارکت فعال در توسعه دانش عمومی است که در نهایت به تقویت جایگاه این نهاد به عنوان یک مرکز پیشرو در عرصه مطالعات راهبردی منطقه‌ای منجر خواهد شد.

وظایف و مأموریت‌های علمی و پژوهشی

مرکز مطالعات استراتژیک مجموعه‌ای از وظایف علمی و پژوهشی را در راستای اهداف خود در سطح ملی و منطقه‌ای و در چارچوب امکانات موجود به انجام می‌رساند. این وظایف شامل انجام مطالعات و پژوهش‌ها در حوزه‌های مختلف، پایه‌گذاری مطالعات منطقه‌ای و شناخت و معرفی گرایش‌های فکری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نظامی است.

اهم وظایف مرکز عبارتند از:

انجام مطالعات و پژوهش‌ها در زمینه‌های مختلف متناسب با اهداف مرکز در سطح ملی و منطقه‌ای

- بنیان‌گذاری مطالعات منطقه‌ای و شناخت و معرفی گرایش‌های فکری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نظامی

- گردآوری اطلاعات، مطالعات، گزارش‌ها، پیمایش‌ها و آمارها در راستای تحقق اهداف مرکز

- رصد، ثبت و مستندسازی رویدادهای مرتبط با اردن و جهان عرب

- ارائه مشاوره‌های تخصصی در راستای اهداف مرکز

- انجام نظرسنجی‌های افکار عمومی و پیمایش‌های میدانی

- برگزاری کنفرانس‌ها، سمینارها و دوره‌های آموزشی پیرامون موضوعات مهم محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی

- همکاری علمی با مؤسسات و مراکز مطالعاتی مشابه، دانشگاه‌ها و مؤسسات عربی و خارجی دارای اهداف و علایق مشترک

- انتشار مطالعات و پژوهش‌ها

- انتشار مجله تخصصی دوره‌ای

- ارائه خدمات مرکز به جامعه اردن و جهان عرب در چارچوب امکانات موجود

- انجام هرگونه وظایف یا امور فنی دیگر که شورای امنای مرکز محول می‌کند

همان‌طور که مرکز به همکاری‌های علمی دوجانبه با نهادهای مشابه، مراکز مطالعاتی، دانشگاه‌ها و مؤسسات عربی و خارجی می‌پردازد، همچنین فرصت‌های کارآموزی برای دانشجویان، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و فارغ‌التحصیلان اردنی و خارجی فراهم می‌کند تا به توسعه توانمندی‌ها و مهارت‌های علمی آنها کمک کند. مرکز به دنبال ارتباط با نهادهای حامی مالی و یافتن منابع مالی لازم برای اجرای برنامه‌ها و پروژه‌های خود است و خدماتی را به جامعه اردن و عرب در چارچوب امکانات موجود ارائه می‌دهد. همچنین مرکز به طور فعال در کنفرانس‌ها، فعالیت‌ها و نشست‌های محلی، عربی و بین‌المللی مرتبط با فعالیت‌ها و اهداف خود مشارکت می‌کند.

حوزه‌های تخصصی مطالعات و انتشارات مرکز

مرکز مطالعات استراتژیک اردن در راستای تحقق اهداف راهبردی و مأموریت‌های سازمانی خود، به انجام پژوهش‌های تخصصی و انتشار مطالعات جامع، گزارش‌های تحلیلی و اسناد سیاستی در حوزه‌های ذیل مبادرت می‌ورزد:

حوزه‌های مطالعاتی کلان

- مطالعات آینده‌پژوهی و پویش‌های راهبردی آینده‌نگر

- تدوین و تحلیل سیاست‌های عمومی و برنامه‌های کلان ملی

- الگوهای حکمرانی مطلوب و نظام‌های مدیریت راهبردی

- مطالعات جامع سیاست‌های اجتماعی و رفاه عمومی

مطالعات راهبردی و بین‌المللی

- تحلیل و بررسی امور راهبردی در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی

- مطالعات تخصصی ایران‌شناسی (شامل مجموعه‌ای غنی از پژوهش‌ها و اسناد تحلیلی)

- مطالعات راهبردی اسرائیل (مشتمل بر سلسله مقالات علمی-پژوهشی و گزارش‌های تخصصی)

حوزه‌های مطالعاتی نوین

- پایش و تحلیل فرایندهای دموکراتیک و تحولات معاصر

- شاخص‌های ملی اردن و سنجش افکار عمومی جامعه

- مطالعات جامع اقتصادی و توسعه پایدار

- پژوهش‌های نوین در حوزه آموزش، فناوری و نوآوری

مطالعات راهبردی منابع و زیرساخت‌ها

- مطالعات جامع محیط زیست، منابع آبی و انرژی

- پژوهش‌های راهبردی نظام آموزشی اردن: تحلیل چالش‌ها و فرصت‌ها

- مطالعات نظام سلامت و سیاست‌های بهداشتی-درمانی

- تحلیل‌های راهبردی بخش کشاورزی و امنیت غذایی

مرکز با انتشار مستمر یافته‌های پژوهشی در حوزه‌های فوق، نقشی کلیدی در ارتقای سطح دانش تخصصی و هدایت سیاست‌گذاری‌های کلان کشور ایفا می‌نماید.

دستاوردهای علمی و جایگاه راهبردی مرکز مطالعات استراتژیک اردن

مرکز مطالعات استراتژیک اردن در طول چهار دهه فعالیت مستمر خود، به عنوان یکی از معتبرترین نهادهای پژوهشی-راهبردی منطقه خاورمیانه، دستاوردهای قابل توجهی را در عرصه‌های مختلف علمی و پژوهشی به منصه ظهور رسانده است. این مرکز با اتکا به رویکردی علمی و نظام‌مند، ضمن انجام پژوهش‌های بنیادین و کاربردی متعدد، به تدوین مقالات علمی-تخصصی در حوزه‌های مختلف مبادرت ورزیده است. برگزاری کنفرانس‌ها و سمینارهای تخصصی در سطوح ملی و بین‌المللی، اجرای نظرسنجی‌های معتبر با متدولوژی‌های نوین، برپایی کارگاه‌های آموزشی و پژوهشی پیشرفته، و پیاده‌سازی پروژه‌های مطالعاتی در مقیاس‌های ملی و منطقه‌ای، تنها بخشی از فعالیت‌های گسترده این مرکز را تشکیل می‌دهد.

محورهای راهبردی فعالیت‌های مرکز با تمرکز بر مسائل معاصر و چالش‌های نوظهور، طیف وسیعی از حوزه‌های حیاتی را در بر می‌گیرد. از پژوهش‌های عمیق در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی گرفته تا مطالعات پیشرفته در حوزه دفاعی و امنیت ملی، و از بررسی‌های تخصصی امور بین‌الملل تا تحلیل‌های راهبردی در زمینه آموزش و توسعه پایدار، همگی نشان‌دهنده جامعیت و عمق فعالیت‌های این مرکز است. علاوه بر این، مرکز با ورود به عرصه‌های نوین همچون فناوری، نوآوری و خلاقیت، و همچنین توجه ویژه به مسائل زیست‌محیطی و انرژی، نقش پیشگامی در هدایت مطالعات راهبردی منطقه ایفا نموده است. جایگاه برجسته بین‌المللی مرکز مطالعات استراتژیک اردن با کسب رتبه نخست در میان مراکز مطالعاتی خاورمیانه و شمال آفریقا طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، گواهی بر اعتبار و تأثیرگذاری این نهاد است. این موفقیت چشمگیر که بر اساس ارزیابی‌های معتبر برنامه Think Tank and Civil Societies Program دانشگاه پنسیلوانیا حاصل شده، مرکز را در زمره برترین اندیشکده‌های جهان قرار داده است. بهره‌گیری از روش‌شناسی‌های نوین علمی در انجام پژوهش‌ها، نظرسنجی‌ها و تدوین گزارش‌های تخصصی، همراه با برگزاری رویدادهای علمی در سطح بین‌المللی، از عوامل کلیدی این موفقیت به شمار می‌روند.

در راستای گسترش افق‌های همکاری‌های بین‌المللی، مرکز موفق به برقراری ارتباطات راهبردی با طیف وسیعی از نهادهای معتبر در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی شده است. این همکاری‌ها که در قالب تفاهم‌نامه‌های رسمی، مشارکت در شبکه‌های پژوهشی و برگزاری فعالیت‌های مشترک صورت می‌پذیرد، نقش بسزایی در ارتقای جایگاه بین‌المللی مرکز و گسترش حوزه‌های فعالیت آن داشته است. این تعاملات سازنده، علاوه بر تقویت ظرفیت‌های پژوهشی مرکز، امکان ورود به عرصه‌های نوین مطالعاتی و بهره‌مندی از تجارب ارزشمند نهادهای همتا را فراهم ساخته است.

پژوهش‌های علمی و راهبردی مرکز مطالعات استراتژیک اردن: از اندیشه تا انتشار

مرکز مطالعات استراتژیک اردن در راستای ارتقای درک و تحلیل مسائل حساس منطقه‌ای و بین‌المللی فعالیت می‌کند. این مرکز که به عنوان یکی از معتبرترین اندیشکده‌های خاورمیانه شناخته می‌شود، از طریق انتشار کتاب‌ها، گزارش‌های پژوهشی و مطالعات تخصصی، نقش مهمی در غنی‌سازی ادبیات علمی و پژوهشی منطقه ایفا می‌کند.

انتشارات این مرکز طیف گسترده‌ای از موضوعات را پوشش می‌دهد، از تحلیل‌های عمیق سیاسی و مطالعات امنیتی گرفته تا پژوهش‌های اقتصادی و اجتماعی. در سال‌های اخیر، این مرکز توجه ویژه‌ای به مسائل مبرم منطقه‌ای مانند افراط‌گرایی، بحران پناهندگان، اصلاحات اقتصادی و سیاسی، و چالش‌های توسعه داشته است. برخی از مهم‌ترین انتشارات اخیر این مرکز به مسائلی چون تحولات سلفی‌گری، تأثیر بحران کرونا، سیاست‌های اقتصادی و مالی، و مطالعات تاریخی درباره نقش رهبران اردن در شکل‌دهی به سیاست‌های منطقه‌ای پرداخته‌اند.

آنچه انتشارات این مرکز را متمایز می‌سازد، رویکرد علمی و متدولوژی دقیق در پژوهش‌ها، بهره‌گیری از پژوهشگران برجسته، و ارائه تحلیل‌های مستقل و عمیق است. این مرکز با دعوت از متخصصان و پژوهشگران مطرح منطقه‌ای و بین‌المللی، فضایی برای گفتگو و تبادل نظر درباره مهم‌ترین مسائل روز فراهم می‌آورد. همچنین، با برگزاری کنفرانس‌ها و نشست‌های تخصصی، زمینه را برای عمیق‌تر شدن مباحث و گسترش افق‌های پژوهشی فراهم می‌کند.

کتاب‌های منتشر شده توسط این مرکز نه تنها منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و دانشگاهیان است، بلکه برای سیاست‌گذاران، دیپلمات‌ها و تصمیم‌گیرندگان نیز ابزاری مهم در درک بهتر روندها و تحولات منطقه‌ای به شمار می‌رود. این انتشارات با ارائه داده‌های دقیق، تحلیل‌های عمیق و توصیه‌های سیاستی کاربردی، نقش مهمی در شکل‌دهی به گفتمان‌های علمی و سیاسی در منطقه ایفا می‌کنند.

در سال‌های اخیر، این مرکز توجه ویژه‌ای به موضوعاتی مانند تأثیر تحولات منطقه‌ای بر اردن، چالش‌های اقتصادی و اجتماعی، مسائل امنیتی و ژئوپلیتیکی، و روندهای فکری و ایدئولوژیک در جهان عرب داشته است. انتشارات مرکز با پرداختن به این موضوعات، تصویری جامع و دقیق از تحولات منطقه و چالش‌های پیش رو ارائه می‌دهد. مرکز مطالعات استراتژیک همچنین با همکاری با سایر مؤسسات پژوهشی معتبر در سطح منطقه و جهان، امکان تبادل دانش و تجربیات را فراهم می‌آورد و به توسعه شبکه‌ای از متخصصان و پژوهشگران کمک می‌کند. این همکاری‌های بین‌المللی نه تنها به غنای محتوای انتشارات می‌افزاید، بلکه چشم‌اندازهای متنوع و گسترده‌تری را در تحلیل مسائل منطقه‌ای فراهم می‌آورد.

در ادامه با برخی از مهم‌ترین کتاب‌های منتشر شده توسط مرکز مطالعات استراتژیک اردن و خلاصه‌ای از محتوای آنها آشنا خواهیم شد. این کتاب‌ها که حاصل پژوهش‌های عمیق و تخصصی است، در موضوعات متنوعی از جمله سیاست، اقتصاد، جامعه‌شناسی و مطالعات امنیتی نگاشته شده‌اند. در این مجموعه، هر کتاب با ذکر عنوان دقیق و تاریخ انتشار معرفی می‌شود و سپس خلاصه‌ای از محتوای آن ارائه می‌گردد تا خوانندگان بتوانند درک بهتری از موضوعات و یافته‌های اصلی هر اثر داشته باشند.اکنون به معرفی بخشی از این آثار می‌پردازیم:

- عنوان کتاب: جهادگرایان اردنی و سقوط «دولت داعش»: دینامیک افراط‌گرایی و تروریسم و راهکارهای مقابله

تاریخ انتشار: 20 آوریل 2022

خلاصه: هدف این کتاب بازنگری و مطالعه عمیق پدیده «جهادگرایی اردنی» است. نویسنده با تحلیل دقیق این جریان در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از فروپاشی داعش در عراق و سوریه، چهار جنبه کلیدی را بررسی می‌کند: چگونگی تأثیر این سقوط بر ایدئولوژی جریان جهادی، تغییرات در ساختار سازمانی آن، ویژگی‌های این جریان و فعالیت‌های عملیاتی آنها در دوره جدید.

- عنوان کتاب: زندگی مسالمت‌آمیز با یکدیگر

تاریخ انتشار: 21 فوریه 2022

خلاصه: این کتاب به بررسی سیر تکامل تمدن بشری از منظر همزیستی می‌پردازد. نویسنده با اشاره به پیشرفت انسان در سه موج تمدنی (کشاورزی، صنعتی و اطلاعاتی)، تأکید می‌کند که شکوفایی و پیشرفت جوامع همواره با شاخص‌های صلح، امنیت، اعتماد، همکاری، ارتباطات اجتماعی، تسامح و اعتدال همراه بوده است. کتاب نشان می‌دهد چگونه این ارزش‌ها به خلاقیت، تنوع و ثبات منجر می‌شوند و موجب جذب استعدادها، تجارت و سرمایه‌گذاری می‌شوند. در مقابل، نفرت و تعصب به مهاجرت نخبگان و دوری سرمایه‌گذاران می‌انجامد. نویسنده در پایان تأکید می‌کند که امروزه برادری انسانی و توانایی زندگی مسالمت‌آمیز در عین تنوع و تفاوت‌ها، کلید موفقیت فردی و سازمانی است.

- عنوان کتاب: روایت‌های ملک حسین با مردم: چشم‌اندازی از ویژگی‌های خاص جامعه سیاسی اردن

تاریخ انتشار: 26 سپتامبر 2021

خلاصه: این کتاب به بازخوانی سیره ملک حسین، پادشاه فقید اردن، در شیوه حکمرانی و رهبری امور داخلی می‌پردازد که به جای تکیه بر اسناد و مدارک رسمی، بر پایه روایت‌های شفاهی نگاشته شده است. هدف کتاب فراتر رفتن از بحث نقش افراد در تاریخ و بررسی تأثیر متقابل میان رهبر (پادشاه) و مردمش است. نویسنده با تحلیل عکسی نمادین از دهه 60 میلادی که پادشاه را در حالت نشستن سنتی بر روی زمین در کنار مبلمان مدرن نشان می‌دهد، نحوه تلفیق سنت و مدرنیته در سبک رهبری او را تشریح می‌کند. کتاب تأکید دارد که این شیوه تعامل با مردم صرفاً یک نمایش ظاهری نبوده، بلکه روشی عمیق و اصیل در حکمرانی بوده که به پادشاه اجازه می‌داد ظریف‌ترین ویژگی‌های مردمش را درک کند.

-عنوان کتاب: افراط‌گرایی: ساختار شناختی در فهم و مواجهه با آن

تاریخ انتشار: 22 سپتامبر 2021

خلاصه: این کتاب تحلیلی عمیق از پدیده افراط‌گرایی دینی از دهه 1970 میلادی ارائه می‌دهد. نویسنده نشان می‌دهد چگونه این جریان با موجی از نفرت و خشونت همراه شد که به زنجیره‌ای از عملیات‌های تروریستی و جنگ‌های داخلی ویرانگر انجامید و منابع عظیمی را به هدر داد. با طرح پرسش کلیدی "این افراط‌گرایان از کجا آمده‌اند؟"، کتاب بر دو حقیقت اساسی تمرکز می‌کند: نخست، قدرت جذب این گروه‌ها که حامیانشان را تا سرحد مرگ به جنگ می‌کشاند و دوم، منابع مالی گسترده‌ای که فعالیت‌هایشان را پشتیبانی می‌کند. نویسنده با نگاهی انتقادی به تلاش‌های پس از 11 سپتامبر، نشان می‌دهد چگونه پروژه "خشکاندن ریشه‌های فکری و مالی تروریسم" عمدتاً به همایش‌ها و برنامه‌های سطحی و ناکارآمد تبدیل شده است.

-عنوان کتاب: مقالات و مباحثات کنفرانس "تحولات سلفی‌گری: دلالت‌ها، پیامدها و چشم‌اندازها"

تاریخ انتشار: 24 اکتبر 2013

خلاصه: این کتاب مجموعه مقالات و مباحثات کنفرانس منطقه‌ای درباره سلفی‌ها است که توسط مرکز مطالعات استراتژیک دانشگاه اردن برگزار شد و توسط بنیاد فریدریش ابرت منتشر شده است. این اثر 49 صفحه‌ای شامل مقالاتی از پژوهشگران مختلف است که تحولات جریان سلفی را در کشورهای مختلف عربی مانند مصر، تونس، لبنان، سوریه و اردن در دوران انقلاب‌های عربی بررسی می‌کند. جمانه نوافله آن را ترجمه کرده و فراس خیرالله ویراستار آن بوده است. کتاب با مقدمه‌هایی از آنیا فیلر-شوک و دکتر موسی شتیوی آغاز می‌شود و شامل یک خلاصه اجرایی و زندگی‌نامه پژوهشگران شرکت‌کننده در کنفرانس است.

- عنوان کتاب: کشاورزی در اردن: مشارکت در پایه‌گذاری پروژه ملی توسعه بخش کشاورزی

تاریخ انتشار: 3 مارس 2021

خلاصه: این کتاب به قلم دکتر عاکف الزعبی، متخصص کشاورزی و اقتصاد با 36 سال تجربه وزارت کشاورزی، به بررسی جامع بخش کشاورزی اردن می‌پردازد. کشاورزی در اردن علاوه بر جنبه اقتصادی، بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی این کشور است که در دوران همه‌گیری کووید-19 اهمیت استراتژیک آن بیشتر نمایان شد. بر اساس آمار 2015-2018، بخش کشاورزی 5.3 درصد تولید ناخالص داخلی و 16.5 درصد کل صادرات اردن را تشکیل می‌دهد. این کتاب 9 فصلی به موضوعاتی چون منابع موجود، آب و خاک، جنگل‌ها و مراتع، کشاورزی گیاهی و دامی، صنایع غذایی، تأمین مالی، تحقیقات علمی و چالش‌های این بخش می‌پردازد. نویسنده با نگاهی واقع‌بینانه، راهکارهای علمی برای توسعه بخش کشاورزی در هماهنگی با سایر بخش‌ها ارائه می‌دهد و معتقد است توسعه نه با احساسات، بلکه با پروژه‌های علمی و تلاش مستمر محقق می‌شود.

-عنوان کتاب: اردن «پسا کرونا: چالش‌ها و گزینه‌ها»

تاریخ انتشار: 3 می 2020

خلاصه: این کتاب به مطالعه وضعیت اردن در دوران پس از همه‌گیری کرونا می‌پردازد. نویسنده نشان می‌دهد که چگونه در کنار خود بیماری، جهان با انبوهی از رویکردها، تحلیل‌ها و دیدگاه‌های فلسفی در مراکز تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری و اندیشکده‌ها روبرو شده است. این مراکز برای درک و تفسیر ویروس، چگونگی شیوع آن و راه‌های مهار آن با یکدیگر رقابت می‌کنند. کتاب به پیش‌بینی تأثیرات این بحران در حوزه‌های مختلف استراتژیک، امنیتی، اقتصادی، سیاسی و بهداشتی در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت می‌پردازد.

- عنوان کتاب: ملی‌گرایی عربی

تاریخ انتشار: 27 آوریل 2019

خلاصه: این کتاب به تحلیل سندی کمیاب از دوران شکل‌گیری ملی‌گرایی عربی می‌پردازد. سند مذکور مربوط به دوره حساس پس از استقلال کشورهای عربی از استعمار و مقارن با شکل‌گیری دولت‌های ملی است که مباحثات فکری و کشمکش‌های سیاسی درباره ماهیت دولت پسااستعماری و مسیر توسعه در جهان سوم را در بر می‌گیرد. در این دوره، جریان‌های ناسیونالیستی عربی (عمدتاً به رهبری نظامیان و از طریق کودتاها) قدرت گرفتند و اندیشه وحدت عربی بر افکار عمومی منطقه حاکم شد. همزمان، رقابتی جدی بین اندیشه کمونیستی/سوسیالیستی شوروی (با تمرکز بر مبارزه طبقاتی) و تفکر سرمایه‌داری غرب به رهبری آمریکا (با تأکید بر توسعه، نوسازی و دموکراسی) در جریان بود. این سند که در اردن و پس از وحدت دو کرانه رود اردن، عربی‌سازی ارتش و لغو معاهده با بریتانیا نگاشته شده، بنیان فکری، اخلاقی و سیاسی دیدگاه هاشمی را برای دولت مدرن عربی بر پایه اصول نهضت عربی تبیین می‌کند و الگویی نوین برای آن ارائه می‌دهد.

- عنوان کتاب: جامعه‌شناسی افراط‌گرایی و تروریسم در اردن

تاریخ انتشار: 20 دسامبر 2018

خلاصه: این کتاب به بررسی تقابل حدود 25 ساله اردن با گروه‌های رادیکال خشونت‌طلب می‌پردازد. از میانه دهه 1990، این گروه‌ها با ایدئولوژی سلفی جهادی، اقدامات متعددی در اردن انجام دادند که اوج آن در سال 2005 با بمب‌گذاری در سه هتل عمان بود. این فعالیت‌ها با آغاز "بهار عربی" در 2011 و ظهور داعش در سوریه و عراق، گسترش چشمگیری یافت و صدها اردنی برای پیوستن به این گروه‌ها به مناطق درگیری مهاجرت کردند. نویسنده به خلأ مطالعات جامعه‌شناختی در این زمینه اشاره می‌کند و تناقض در آمارها را نشان می‌دهد: در حالی که گزارش‌های بین‌المللی از حدود 4000 جنگجوی اردنی سخن می‌گویند، منابع محلی نیمه‌رسمی این رقم را 900 یا حتی 300 نفر اعلام می‌کنند. کتاب تأکید می‌کند که مطالعات تجربی درباره ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این جریان بسیار اندک است، که عمدتاً به دلیل فقدان منابع اطلاعاتی موثق و دقیق است.

در کنار کتاب‌های معرفی شده، کتاب های دیگری نیز در فهرست این مرکز وجود دارند که هر کدام بخش مهمی از تاریخ تحولات منطقه را روایت می‌کنند. از جمله کتاب سلفی‌گری در معان (آگوست 2018)، تحلیل سیاست خارجی ملک حسین (می 2018)، بررسی قانون مالیات بر درآمد (می 2018)، تحلیل برنامه‌های صندوق بین‌المللی پول در اردن (اکتبر 2017)، مطالعه اصلاحات قانون اساسی (اکتبر 2016)، پژوهش درباره سیاست‌های مهاجرت و پناهندگی (سپتامبر 2016) و گزارش وضعیت کار کودکان (آگوست 2016). این مجموعه متنوع که حاصل سال‌ها پژوهش و مطالعه دقیق است، نه تنها منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و سیاست‌گذاران به شمار می‌رود، بلکه آیینه‌ای از تلاش‌های علمی مرکز مطالعات استراتژیک در راستای درک عمیق‌تر تحولات منطقه و ارائه راهکارهای مؤثر برای چالش‌های موجود است.

 

 تحلیل‌های راهبردی مرکز مطالعات استراتژیک اردن: نگاهی به مسائل حیاتی منطقه

مرکز مطالعات استراتژیک اردن در کنار انتشار کتاب‌ها و اسناد سیاستی، بخش مهمی را به ارائه تحلیل‌های عمیق و راهبردی از مسائل روز اختصاص داده است. در این بخش که "دیدبان تحولات راهبردی" نام دارد، متخصصان و تحلیلگران برجسته با رویکردی علمی و کارشناسانه به تجزیه و تحلیل تحولات جاری منطقه و جهان می‌پردازند. هر تحلیل شامل بررسی وضعیت موجود، شناسایی روندها و چالش‌های کلیدی، و ارائه سناریوهای محتمل آینده است. در ادامه، نمونه‌هایی از مهم‌ترین تحلیل‌های راهبردی منتشر شده توسط این مرکز نوشته شده است که نشان‌دهنده عمق و گستره فعالیت‌های پژوهشی این مرکز در حوزه مطالعات استراتژیک است.

- پس از داعش و گروه‌های جنگجو - ژوئن 2021

- درس‌هایی از رویدادها: مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی - ژوئن 2021

- جدال توسعه برنامه‌های درسی: تشخیص و پیشنهادها - ژوئن 2021

- فعالیت‌های تروریستی اخیر و پیامدهای استراتژیک آن - ژوئن 2021

- نشست بررسی پیامدهای "بهار عربی" و الزامات مرحله کنونی با حضور معروف البخیت - ژوئن 2021

- بازده اقتصادی آموزش در اردن (1999-2012) - ژوئن 2018

- امنیت ملی اردن: تغییر "منابع تهدید" خارجی - نوامبر 2017

اعضای هیأت امنای مرکز مطالعات استراتژیک اردن

 

۱. جناب آقای دکتر نذیر عبیدات (رئیس)

۲. جناب آقای عبدالرئوف الروابده (عضو)

۳. پروفسور دکتر محمد عدنان البخیت (عضو)

۴. جناب آقای ناصر جوده (عضو)

۵. جناب آقای سمیر الحیاری (عضو)

۶. جناب آقای غسان نقل (عضو)

۷. جناب دکتر احمد ابوغزاله (عضو)

۸. سرکار خانم مها العلی (عضو)

۹. پروفسور دکتر حسن المومنی (عضو)

۱۰. پروفسور دکتر زید عیادات (عضو)

 

معرفی دکتر حسن المومنی؛ ریاست مرکز مطالعات استراتژیک اردن

دکتر حسن المومنی، به عنوان یکی از برجسته‌ترین متخصصان روابط بین‌الملل و مطالعات راهبردی در خاورمیانه، در حال حاضر ریاست مرکز مطالعات استراتژیک دانشگاه اردن را بر عهده دارد. ایشان با بیش از سه دهه تجربه در حوزه‌های آکادمیک، دیپلماتیک و پژوهشی، نقشی کلیدی در توسعه و پیشبرد مطالعات استراتژیک در منطقه ایفا نموده است. دکتر المومنی مسیر تحصیلی درخشانی را در معتبرترین دانشگاه‌های جهان طی نموده است. ایشان در سال ۱۹۸۳ موفق به اخذ مدرک کارشناسی روابط بین‌الملل با رتبه ممتاز از دانشگاه کراچی پاکستان شد و بلافاصله در سال ۱۹۸۴ مدرک کارشناسی ارشد خود را در همین رشته از همان دانشگاه دریافت نمود. در ادامه مسیر علمی، در سال ۱۹۹۳ دیپلم پیشرفته حل منازعات را از دانشگاه معتبر اوپسالا سوئد کسب کرد. تحصیلات تکمیلی ایشان در بریتانیا با حضور در برنامه مطالعاتی روابط بین‌الملل دانشگاه کیل در سال ۱۹۹۸ ادامه یافت و نهایتاً در سال ۲۰۰۳ با اخذ دکترای تخصصی در رشته روابط بین‌الملل با تمرکز بر مذاکرات بین‌المللی از دانشگاه کیل به اوج خود رسید. مسیر حرفه‌ای دکتر المومنی از نیروهای مسلح اردن آغاز شد، جایی که از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۷ در مدیریت هدایت معنوی خدمت نمود. پس از آن، ایشان مسیر آکادمیک خود را با مدیریت دفتر ارتباطات خارجی و عضویت در کمیته مؤسس دانشگاه علوم کاربردی (۱۹۸۸-۱۹۹۳) آغاز کرد.در ادامه، به عنوان مدرس گروه علوم سیاسی و مطالعات دیپلماتیک(۱۹۹۳-۱۹۹۷) فعالیت نمود. تجربه بین‌المللی ایشان با نقش سرپرستی در دفتر ویژه شیخ دکتر سلطان بن خلیفه بن زاید آل نهیان در ابوظبی-لندن (۲۰۰۲-۲۰۰۵) غنی‌تر شد.

در دانشگاه اردن، ایشان مراتب علمی را از استادیاری (۲۰۰۶) تا دانشیاری (۲۰۱۴) و استاد تمامی (۲۰۲۰) طی نمود. در این مدت، مسئولیت‌های متعددی از جمله ریاست بخش مطالعات بین‌الملل، هماهنگ‌کننده برنامه مدیریت منازعات، معاون امور آکادمیک، معاون تضمین کیفیت و نهایتاً معاون دانشکده مطالعات بین‌الملل را بر عهده داشت

دکتر المومنی در طول دوران فعالیت خود، مسئولیت‌های مهم مدیریتی متعددی را بر عهده داشته است، از جمله مدیریت مرکز منطقه‌ای پیشگیری از منازعات در مؤسسه دیپلماتیک اردن (۲۰۰۹-۲۰۱۳)، مدیریت پروژه صلح عادلانه و پایدار (پروژه مشترک تحت حمایت مالی برنامه چارچوب هفتم اتحادیه اروپا، ۲۰۰۹-۲۰۱۱)، مدیریت پروژه تقویت عدالت و آشتی برای صلح‌سازی بلندمدت در خاورمیانه (پروژه تحقیقاتی تحت حمایت وزارت امور خارجه هلند، ۲۰۱۰-۲۰۱۲)، مشاور بخش علوم انسانی و اجتماعی در شورای عالی علوم و فناوری اردن (۲۰۰۹)

پروفسور المومنی عضویت در کمیته‌ها و مجامع علمی متعددی را در کارنامه خود دارد:

- عضو کمیته مؤسس مرکز مطالعات زنان در دانشگاه اردن

- عضو کمیته مؤسس برنامه رهبری بین‌المللی (پروژه مشترک دانشگاه اردن و دانشگاه سازمان ملل در امان)

- رئیس کمیته تحصیلات تکمیلی دانشکده مطالعات بین‌الملل

- عضو شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه اردن

- عضو کمیته علوم سیاسی و حقوق در پروژه اولویت‌های پژوهش علمی ۲۰۰۹

- عضو کمیته راهبری و نظارت بر کتاب‌های درسی تربیت اجتماعی و ملی وزارت آموزش و پرورش

 

تجربه و تخصص گسترده دکتر المومنی در حوزه‌های مختلف روابط بین‌الملل، مدیریت منازعات و مطالعات استراتژیک، همراه با سوابق درخشان مدیریتی و علمی ایشان، زمینه‌ساز موفقیت‌های چشمگیر مرکز مطالعات استراتژیک اردن تحت رهبری ایشان شده است. رویکرد جامع و علمی ایشان در هدایت مرکز، نقش مهمی در ارتقای جایگاه این نهاد در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی داشته است.

 

پژوهشگران مرکز مطالعات استراتژیک اردن

مرکز مطالعات استراتژیک اردن در راستای نیل به اهداف راهبردی و انجام مأموریت‌های تخصصی خود، از حضور برجسته‌ترین پژوهشگران و متخصصان در حوزه‌های مختلف مطالعات راهبردی بهره می‌برد. در رأس تیم پژوهشی مرکز، استاد ابراهیم غرایبه، پژوهشگر ارشد و معاون امور اداری قرار دارد که با تجربه گسترده خود، نقش مهمی در هماهنگی و برنامه‌ریزی فعالیت‌های مرکز ایفا می‌کند. دکتر ساره عبابنه، به عنوان پژوهشگر ارشد، با تخصص در مطالعات منطقه‌ای و بین‌المللی، مسئولیت هدایت پروژه‌های تحقیقاتی تخصصی را بر عهده دارد. دکتر فاطمه الزبیدی، پژوهشگر مطالعات استراتژیک، با تمرکز بر پژوهش‌های راهبردی، به انجام مطالعات تخصصی در این حوزه می‌پردازد. دکتر ولید الخطیب، به عنوان پژوهشگر ارشد و مدیر دپارتمان نظرسنجی و افکارسنجی، مسئولیت مدیریت و هدایت پروژه‌های نظرسنجی و پیمایش‌های ملی را بر عهده دارد. همچنین دکتر احمد الحیاری، به عنوان پژوهشگر مطالعات راهبردی، با تخصص در حوزه مطالعات استراتژیک، بخش دیگری از فعالیت‌های پژوهشی مرکز را هدایت می‌کند. این تیم متخصص و کارآمد با همکاری یکدیگر و بهره‌گیری از تجارب ارزشمند خود، نقشی کلیدی در پیشبرد اهداف و ارتقای جایگاه علمی مرکز مطالعات استراتژیک اردن در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌نمایند.

[اطلاعات تماس اعضای در سایت این مرکز موجود است.]

 

 تیم اجرایی و پشتیبانی مرکز مطالعات استراتژیک اردن

تیم اجرایی و پشتیبانی مرکز مطالعات استراتژیک اردن متشکل از متخصصان مجرب و کارآمدی است که هر یک در جایگاه خود نقشی کلیدی در پیشبرد اهداف سازمانی ایفا می‌نمایند. سرکار خانم رانیا مشعل به عنوان مدیر ارشد امور فنی و اداری، با بهره‌گیری از تجارب ارزشمند خود، مسئولیت برنامه‌ریزی و هدایت فعالیت‌های فنی و اداری مرکز را بر عهده دارد. در بخش عملیات میدانی، سرکار خانم اسلام بشایره با تخصص و مهارت خود در جایگاه ریاست بخش عملیات میدانی، به مدیریت و راهبری پروژه‌های تحقیقاتی و نظرسنجی‌ها می‌پردازد. خدمات پشتیبانی مرکز نیز با همکاری جناب آقای محمد صالح و سرکار خانم جمیله المشرتی، به عنوان کارشناسان متخصص خدمات پشتیبانی، به نحو مطلوبی انجام می‌پذیرد. این تیم منسجم و حرفه‌ای با همکاری و هماهنگی مؤثر، نقش مهمی در تسهیل فعالیت‌های روزانه مرکز و تحقق چشم‌اندازهای راهبردی آن ایفا می‌کنند.

 

شرکا و حامیان بین‌المللی مرکز مطالعات استراتژیک اردن

مرکز مطالعات استراتژیک اردن به عنوان یکی از معتبرترین نهادهای پژوهشی منطقه، از حمایت و همکاری سازمان‌های معتبر بین‌المللی و نهادهای تخصصی برخوردار است. در میان این شرکای راهبردی می‌توان به آژانس همکاری‌های بین‌المللی اسپانیا برای توسعه، برنامه توسعه سازمان ملل متحد در اردن، نمایندگی اتحادیه اروپا در پادشاهی اردن هاشمی، نهاد زنان سازمان ملل متحد، سازمان بهداشت جهانی و آژانس همکاری‌های بین‌المللی آلمان اشاره کرد. همچنین مرکز از همکاری نزدیک با سفارتخانه‌های معتبری چون سفارت پادشاهی نروژ در امان، سفارت ایالات متحده در اردن و سفارت بریتانیا در امان بهره‌مند است.

در حوزه همکاری‌های دانشگاهی و پژوهشی، مرکز با مؤسسات معتبری همچون دانشگاه پرینستون، دانشگاه سیتون هال (مرکز مطالعات صلح و منازعات)، بنیاد کارنگی برای صلح بین‌الملل و مؤسسه سلطنتی الکانو مشارکت فعال دارد. در سطح منطقه‌ای و ملی نیز، همکاری با شرکای مهمی چون شرکت توسعه کسب و کار اردن، وزارت فرهنگ، صندوق امانی منطقه‌ای اتحادیه اروپا در پاسخ به بحران سوریه (مدد)، بارومتر عربی و شورای پژوهش‌های علوم اجتماعی و انسانی کانادا (SSHRC) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این شبکه گسترده همکاری‌های بین‌المللی، ضمن تقویت ظرفیت‌های پژوهشی مرکز، امکان تبادل دانش و تجربیات را در سطح جهانی فراهم ساخته و زمینه‌ساز ارتقای کیفیت خدمات و دستاوردهای علمی مرکز شده است.