ماهیت و آینده تغییرات سریع و موثر در خاورمیانه

گزارش نشست تخصصی شورای علمی مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه

اعضای شورای علمی و هیأت رییسه مرکز مطالعات خاورمیانه در ادامه نشست های فصلی خود ، در 17 آذرماه 1403 در تالار مرکز گرد هم نشسته، ضمن مرور تحولات جاری منطقه، آینده های محتمل و روندهای نوپدید را وارسی کردند. شرکت کنندگان در این نشست، همگی از پیش کسوتان و موسسان این قدیمی ترین مرکز خاورمیانه شناسی ایران بودند؛ آقایان سید حسین موسوی، ماشاالله شمس الواعظین، محمدعلی مهتدی، سید اسدالله اطهری، علی رستمی، حمید احمدی، حسین دهشیار، سیدعبدالامیر نبوی، سیدجواد صالحی و آقای محمدزاده (جام جم)  با بررسی وقایع جدید منطقه، بر ضرورت تداوم وارسی علمی تحولات تاکید نمودند.

بعد از مقدمه و خوش آمدگویی آقای سید حسین موسوی به عنوان موسس و رییس مرکز، ابتدا شمس الواعظین ، ضمن تحسین و تمجید پاسداری از سنت حسنه تداوم، پیشنهاد داد تمام مدیران پیشین و فعلی مرکز هر از گاهی دعوت به حضور و تبادل تجربه شوند، نیمکت ذخایر علمی مرکز احیا گردد. به زعم شمس الواعظین،  منطقه باز هم آبستن حوادث مهمی است که که مهمترین آنها تغییر دکترین دفاعی ایران ( عملیات وعده صادق) و نیز فرسایشی شدن نبرد در اطراف اسراییل است به گونه ای که اسراییلی ها از جنگ های شش روزه و 33 روزه و دیگر نبردهای مقطعی، حدود 16 ماه با غزه و در غزه می جنگند و این اتفاق تازه ای است که البته تبعات مهمی خواهد داشت و به نظر می رسد با کاسته شدن از آتش نبرد در غزه ، تل آویو به اقدامات دیگری نظیر تمرکز روی ایران ، بازتجهیز ارتش و شکل بخشی به خاورمیانه ای تازه متمرکز خواهد شد.

بعد از شمس الواعظین، آقای محمدعلی مهتدی رشته سخن را به دست گرفت و ضمن بازخوانی و یادآوری خاطره 36 سال پیش یعنی بنیانگذاری مرکز مطالعات خاورمیانه در بیروت و تهران ، اقدامات جاری در مرکز و طی دوره مدیریت دکتر قدیر نصری را معجزه آسا توصیف و تأکید نمود که این میزان رجوع به برنامه ها و محصولات مرکز بی نظیر است. از دید این استاد پیش کسوت خاورمیانه شناسی، باید اسراییل را دقیق تر شناسایی کرد و عناصر قدرت تل آویو (مانند مجهز بودن به هواپیماهای پیشرفته و شلیک از آسمان کشورهای همسایه به اهدافی در ایران) را مورد وارسی علمی قرار داد.

سومین استادی که در جلسه 17 آذر شورای علمی مرکز سخن گفت دکتر حمید احمدی، از پیش کسوتهای پژوهش علنی در خاورمیانه شناسی و استاد دانشگاه تهران بود. احمدی، ضمن روایت تحولات حادث در اطراف ایران، پیشنهاد کرد با توجه به لایه های مختلف دگرگونی ها، لازم است ایران سیاست تعاملی را اولویت بخشیده ، در تدوین استراتژی های کلان به شأن سیاسیون تمرکز نماید و به تعبیر کلاوزویتس ، مانع از این شود که طراحی استراتژی از ید اهل سیاست خارج و صرفاً در انحصار نظامیان باشد. احمدی در پایان ، روندهای کارهای در دست انجام در مرکز، بویژه برگزاری برنامه هایی چون المپیاد علمی، اعطای تندیس عنایت به خاورمیانه شناس برتر، برگزاری برنامه عصرهای بخارا ، علمی شدن مجله ها و رعایت شأن مراجعین و استادان را فوق العاده توصیف نمود. 

دکتر حسین دهشیار، استاد دانشگاه علامه و ناظر گروه مطالعات امریکا هم در ادامه دکتر احمدی، وجود فضایی در قواره مرکز مطالعات خاورمیانه را مایه افتخار نامید و تصریح نمود که روندهای کنونی خاورمیانه مانند جنگ داخلی سوریه و ناتوانی حکومت مرکزی (مانند لیبی) به راحتی قابل پیش بینی بود. بعد از دکتر دهشیار، آقای علی رستمی بعنوان یکی از نیروهای قدیمی مرکز و مدیر اجرایی فصلنامه، این سوال را طرح کرد که دلیل حدوث تحولات به زیان ایران چیست و چگونه می توان چنین روندی را وارسی نمود. رستمی خاطر نشان ساخت که می توان در مورد این سوال در مجال دیگر ، نکته های مهمی گفت.

دکتر سید اسدالله اطهری ، مدیر گروه مطالعات ترکیه ، دیگر حاضر نشست شورای علمی بود که ضمن اشاره به جایگاه برتر مرکز در دوره جاری، تأکید نمود که مرکز مطالعات خاورمیانه ، با فاصله ای بسیار از بسیاری از مراکز و انجمن ها ، پیشتاز است. اطهری با مرور خاطرات دهه های پیش ، تأکید نمود که انتخاب افراد علمی ، بدون توجه به گرایش های فکری آنها از تمایزهای استراتژیک مرکز مطالعات خاورمیانه است.

دکتر سیدعبدالامیر نبوی، مدیر گروه مطالعات مصر و عضو هیأـ علمی دانشگاه تهران ، روند تحولات در منطقه و بویژه موارد مربوط به مصر و گرایش های نوپدید در جنبش اخوان را بی سابق عنوان کرده ، یادآور شد که گرایش های تازه ای در اخوان رخ نموده است که از جمله آنها می توان به ظهور دفتر استانبول و لندن اشاره کرد که با تحولات حادث در سوریه ، پیچیدگی زیادی خواهد یافت.

دکتر سید جواد صالحی، پژوهشگر ارشد مرکز و ناظر علمی گروه مطالعات خلیج فارس هم ، با بیان روندهای ارزشمند جاری در مرکز ، بر حفظ روابط علمی و صمیمی بین اعضا تأکید و تمرکز تخصصی بر کشورشناسی و بهره گیری از تجارب پیش کسوتها را یک ضرورت حیاتی نامید. پس از دکتر صالحی ، آقای جام جم از ضرورت تأسیس شبکه تلوبیونی و فراروی از قالب های متعارف را پیشنهاد نمود.

علاوه  بر اعضای شورای علمی ، خانم مهندس فریار روح الله بعنوان رییس دفتر ریاست، با ابراز خرسندی از همکاری با خاورمیانه شناسان پیش کسوت و نام آشنا، از حمایت ریاست مرکز از برنامه های جاری یاد کرد. در ادامه و بخش آخر جلسه ، مراسم معارفه دو همکار تازه مرکز برگزار گردید؛ آقای محمدصالح هاشمی بعنوان مدیر کتابخانه ، اسناد و امور انفورماتیک مرکز معرفی گردید. آقای روح الله مهدی زاده هم بعنوان مدیر اجرایی مرکز ، کار خود را به صورت رسمی آغاز نمود.

در پایان جلسه ، آقای سید حسین موسوی ، با ابراز خرسندی از ملاقات اعضای علمی و تبادل نظر آزادانه استادان مرکز، خواستار مشارکت و مشاورت بیشتر استادان در پیشبری امور علمی پژوهشی مرکز شده ، به تعدادی از حاضرین و استادان جلسه ، «حکم مشاور عالی در امور علمی پژوهشی» اعطا نمود.

این جلسه با مدیریت دکتر قدیر نصری، رییس پژوهشکده، برگزار و با اعطای احکام مشاوره اساتید و صرف شام به کار خود پایان داد.