چالش های امروزه سوریه در مقایسه با لیبی

به قلم؛ تیم ایتون

منبع؛ www.chathamhouse.org/2024/12/syrias-challenges-are-even-greater-those-libya-faced-2011

مترجم: نجمه نوروزیان، کارشناسی ارشد علوم سیاسی

چالش‌هایی که سوریه امروزه با آن مواجه است بیشتر از چالش‌هایی‌ست که لیبی در سال ۲۰۱۱ با آنها روبرو شد. مسیر لیبی برای کسانی که به دنبال گذار مسالمت آمیز در سوریه هستند درس‌هایی را به همراه دارد.

تسلیم سریع و کامل رژیم اسد در سوریه نشان می‌دهد نظام‌های سیاسی و شکننده به راحتی دچار تغییر و دگرگونی می‌شوند؛سوری‌ها این حق را به دست آوردند که سرنگونی رژیمشان را جشن بگیرند رژیمی که جنایاتش همچنان در حال آشکار شدن است. این کشور اکنون در میانه گلزاری قرار دارد که نتایج احتمالی مختلفی در باب آن وجود دارد و نمی‌توان با سطحی از اطمینان آن را پیش بینی کرد. سیاستمداران منطقه و فراتر از آن،با توجه به وضعیت پیچیده سوریه امیدواری خود را نسبت به سوریه جدید با احتیاط ابراز کردند؛به عنوان مثال دیوید لامی،وزیر خارجه بریتانیا در نهم دسامبر در پارلمان بیان کرد: شما نمی‌خواهید سوریه را به مانند لیبی ببینید، شکننده و آسیب‌پذیر در برابر گروه‌های تروریستی مختلف.

 چالش‌های عمیق

در واقع گستره چالش‌های پیش روی سوریه بیش از چالشی‌ست که لیبی در ۲۰۱۱ با آن مواجه شد. رهبر لیبی،معمر قذافی،پس از کمتر از یک سال درگیری که به قیمت جان هزاران نفر بود سرنگون شد ما پس از درگذشت او بسیاری از زیرساخت‌های کشور دست نخورده باقی ماند و شورشیان پیش از سرنگونی قذافی نیز صادر کننده نفت بودند. انقلاب سوریه پس از یک دهه درگیری بی‌رحمانه که منجر به تخریب بسیاری از زیرساخت‌های کشور،بحران گسترده پناهندگان و مرگ بیش از ۶۰۰,۰۰۰نفر بود، رخ داد. تفاوت عمده دیگر ساختار اقتصادی سوریه است؛این کشور تحت تحریم‌های سنگین خود را به تولید کننده مواد مخدر از طریق تولید آمفتامین تبدیل کرد.  در بخش‌هایی از شمال سوریه لیر ترکیه ،ارز رایج است. زیرساخت‌های نفتی در مناطق تحت کنترل کردها متمرکز شده است اما سوریه صادر کننده بزرگ نفتی نیست؛این به این معنا است که هیچ زیرساخت ملّی گسترده‌ای در این کشور وجود ندارد تا گروه‌ها در آن منافع اقتصادی مشترکی داشته باشند.

در مقابل  در لیبی،فرماندهان گروه‌های رقیب از وابستگی اقتصادی کشور به زیرساخت‌های نفتی و گازی اطلاع داشتند که این خود سطحی از وابستگی متقابل را ایجاد کرد.

چشم اندازی از گسل امنیتی

شاید واضح‌ترین تشابه بین سوریه و لیبی،چشم انداز امنیتی باشد که در هر دو کشور  گسترده‌ای از گروه‌های مسلح بخشی از قلمرو را کنترل می‌کنند. درباره هیئت تحریرالشام و فرمانده آن که وابسته به القاعده بود تا رهبری واقعی ملی مطالب بسیاری به نگارش درآمدند اما در حال حاضر احمد الشرع،باید با طیفی از گروه‌های مسلح با منافع دیرپا و متضاد، از ارتش ملی سوریه که تحت حمایت ترکیه است گرفته تا نیروهای دموکراتیک کُرد، مبارزه کند. در لیبی تلاش‌ها برای ادغام گروه مسلح در وزارت دفاع و وزارت کشور با شکست روبرو شد در عوض آنچه اتفاق افتاد کاملاً برعکس بود: به جای آنکه نهادهای دولتی گروه‌ها را کنترل کنند آن گروه‌ها بودند که بر نهادهای دولتی تاثیر و کنترل داشتند. تقریبا همه جناح‌های لیبی وابسته به دولت هستند. با این حال حلقه فرماندهان اصلی و رقیب باقی ماندند و در یک محیط امنیتی شده فرماندهان قدرتمند با یکدیگر به همکاری و در برخی موارد به رقابت پرداختند؛در نتیجه،رقبای سیاسی عملاً با تامین منابع و ایجاد اتحادهای غیر رسمی به دنبال فرو نشاندن نیروهای مسلح بودند.

احمد الشرع، به تازگی اعلام کرده است که خواستار انحلال گروه‌های مسلح سوری و ادغام آنها در وزارت دفاع است،اما سوالی که وجود دارد این است که با توجه به فقدان توافق بین گروه‌های مختلف شورشی وی چگونه به این هدف دست خواهد یافت؟

مداخله خارجی

 نیروهای مسلح عرب لیبی خلیفه حفتر، که روابط گسترده با رژیم اسد داشتند و از طریق حمایت گسترده امارات  در سال‌های اخیر روسیه سلطه خود را در شرق و جنوب لیبی گسترش دادند.حفتر با وجود به حاشیه راندن توافق سیاسی ملل متحد در سال ۲۰۱۵ نشان داد که حامیان خارجی می‌توانند گروه های محلی را احیا کنند. در همین حال بخش‌هایی در غرب لیبی با ترکیه همکاری کردند و تنها منطقه‌ای که نظامیان غرب لیبی با آن درگیر شدند مبارزه با تروریست بود اگرچه ممکن است با توجه به پیشینه احمد الشرع، این موضوع در سوریه مشکل سازتر باشد.

درس‌های لیبی اینگونه خواهند بود

بدون اجماع بین بازیگران خارجی،توافقات شکننده‌ای که میان جناح‌های سوری وجود دارد تضعیف می‌شود و این نکته شایان به ذکر است که بسیاری از بازیگران ظیر امارات و روسیه و ترکیه در سوریه منافعی دارند در حالی که پیش از سرنگونی اسد بازیگران خارجی حضور خود در این کشور را کاهش دادند این موضع می‌تواند تغییر کند.

ارتباط سیاست و امنیت

آخرین درس لیبی برای سوریه اکید بر پیامد قطع ارتباط رهبری سیاسی با گروه‌های مسلح است. رهبری لیبی پس از ۲۰۱۱ با گروه‌های شورشی سرنگون شد. در سال‌های اخیر ، حفتر بر نهادهای دولتی در مناطق تحت کنترل خود حاکمیت مرکزی ایجاد کرده است و فرماندهان در باقی نقاط کشور به قدرت مرکزی نزدیک‌تر شدند.

 آیا سوریه از الگوی مشابه پیروی خواهد کرد؟جنبش سیاسی به نام ائتلاف ملی سوریه برای مقابله با اسد در طول جنگ داخلی شکل گرفت، احمد الشرع، تحت فرماندهی آن عمل نمی‌کند و باید دید یک رهبر سیاسی غیرنظامی می‌تواند کنترل حوادث را به دست بگیرد یا خیر.