پارادیپلماسی و شبکه شهرهای خلاق یونسکو

دکتر مریم خالقی نژاد؛ پژوهشگر حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی

چیستی مساله

پیشرفت و توسعه پایدار،  امروزه سرلوحه اهداف دولت­ها و ملت­ها قرار دارد. به جهت دستیابی به این امر می­بایست همه بازیگران موثر و نهادهای موجود توانمند شوند و لازمه این توانمند سازی، استفاده از ابزارهای به روز و روش­های نوین است. استراتژی­هایی که بر این امر مبادرت ورزیده توانسته­اند در جهت یک حکمرانی پویا و فهم درست از آغاز یک سیاست جدید را به دست آورند. تحقیق­های شاهد محور در عرصه داخلی نشان­دهنده موفقیت روش­ها و فرصت­های نوین در جهت مقابله با؛ چالش­های گریبانگیر، جلوگیری از بحران­ و آسیب­های اجتماعی  و حتی تاثیر بر کاهش شکاف دولت ملت، و در عرصه خارجی تقویت روابط میان دولت­ها و ملت­ها، ایجاد زمینه ­های بیشتر برای همگرایی و بازنمایی ارزش­های مشترک را نشان داده است. لذا برای داشتن یک دولت پویا یا به زبان عامیانه دولت فربه باید تلاش کرد که چه در مرحله شناخت و چه در مرحله توصیف و سپس میدان از فرصت­ها و ظرفیت­های جدی بهره برد. در عرصه سیاسی و سیاست خارجی نیز آنچه مبرهن است متولد شدن روش­های نوین اعم از دیپلماسی نوین، دیپلماسی شهری، دیپلماسی محیط زیست و ... است . علاوه بر این با خلق مفهوم پارادیپلماسی در عرصه سیاست خارجی شاهد انفجار عمل کنشگران و بازیگران غیردولتی در عرصه سیاست خارجی در راستای تحقق منافع ملی (گاها در برخی کشورها متضاد با دولت حاکم) هستیم. در این بین یکی از ظرفیت­هایی که اکنون به عنوان یک فرصت تلقی می­شود استفاده از ظرفیت شهرها و استان­های هر کشور است که ظرفیت اقتصادی و فرهنگی محسوب می­گردند. با عطف به تلفیق موارد گفته شده در خصوص اهمیت به کارگیری ظرفیت­های پارادیپلماتیک ظرفیت شهرها و استان­ها باید گفته شود که سازمان ملل در دهه گذشته تلاش داشته است تا شهرهای بیشتری را به جمع شهرهای خلاق خود اضافه نماید که مراد از این منظور قرار گرفتن در جهت توسعه و توانمندسازی بیشتر می­باشد. به همین جهت با تاکید بر برنامه سازمان ملل در جهت شهرهای خلاق و از سوی دیگر ظرفیت­های پارادیپلماتیک شهرهای ایران، در صورت عملی نمودن این امر، به عینه، نسبتِ علومِ انسانی با مقوله کاربردی بودن آن، آشکار شده و در شرایطی که کشور نیازمند تصمیمات بزرگ برای توسعه پایدار است قوی نمودن بنیان­های آن در عرصه جهانی یکی از ملزومات این مهم است. به نظر می­رسد پرداختن به مباحث جدید در صورت عملی شدن، می­تواند کمک به کمرنگ نمودن برخی موانع و ایجاد چشم اندازهایی نوین در قدرت منطقه و بین المللی جمهوری اسلامی ایران نماید. بدین منظور در ادامه با توجه به اهمیت این مهم، ابتدا به برنامه شهرهای خلاق و سپس به  ظرفیت­های پارادیپلماتیک و تاثیرات متقابل آن پرداخته شده است.

شبکه شهرهای خلاق یونسکو (UCCN)

شبکه شهرهای خلاق یونسکو برنامه‌ای از سوی یونسکو است که در سال ۲۰۰۴ تأسیس شد و هدف آن تمرکز بر خلاقیت و صنایع فرهنگی در توسعه محلی و همکاری‌های بین‌المللی است.

شهر خلاق مفهومی است که برای اولین بار در سال 1988 توسط دیوید ینکنن [1] استرالیایی عنوان شد. این مفهوم که بسیار توسعه یافته و با شکل گیری شبکه شهرهای خلاق یونسکو UCCN، اکنون به یک جنبش جهانی تبدیل شده است، منعکس کننده­ی یک الگوی برنامه ریزی جدید برای شهرها است. ینکن در مقاله­اش استدلال می­کند؛ شهرها علاوه بر این که باید کارا و دارای عدالت اجتماعی باشند، باید خلاق نیز باشند به این معنا که متعهد به تقویت خلاقیت در بین شهروندان و فراهم آوردن مکان­ها و تجربیات رضایت بخش برای آن­ها باشند.

شبکه شهرهای خلاق یونسکو (UCCN) شبکه ای از شهرهای سراسر جهان است که توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به دلیل تعهد آنها به قرار دادن خلاقیت و صنایع فرهنگی در هسته برنامه های توسعه شهری خود تعیین شده است. این شبکه به منظور ارتقای همکاری میان شهرهایی که خلاقیت را به عنوان یک عامل استراتژیک برای توسعه پایدار شهری به رسمیت شناخته اند، تأسیس شد.

UCCN در هفت زمینه خلاق سازماندهی شده است که عبارتند از:

1. صنایع دستی و هنرهای عامیانه[2]

2. طراحی[3]

3. فیلم [4]

4. خوراک شناسی[5]

5. ادبیات[6]

6. هنرهای رسانه ای[7]

7. موسیقی[8]

هر شهری که به عنوان شهر خلاق یونسکو معرفی می­شود باید تعهد خود را به یک یا چند مورد از این زمینه­های خلاق در استراتژی­های توسعه شهری خود نشان دهد. برای عضویت در شبکه شهرهای خلاق یونسکو، یک شهر باید معیارها و الزامات مشخص شده توسط یونسکو را برآورده کند. این الزامات عبارتند از:

1. ارائه درخواست رسمی به یونسکو مبنی بر ابراز علاقه شهر برای پیوستن به شبکه.

2. نشان دادن تعهد روشن به ترویج زمینه (های) خلاقانه تعیین شده در شهر.

3. ارائه شواهد دال بر صنایع خلاق و ابتکارات فرهنگی موجود در داخل شهر.

4. تدوین برنامه اقدام جامع که چگونگی ارتقای خلاقیت و صنایع فرهنگی شهر را در توسعه شهری ترسیم می­کند.

هنگامی که شهری به عنوان عضو UCCN پذیرفته می­شود، می­تواند از طیف وسیعی از مزایا بهره­مند شود، از جمله:

1. افزایش دیده شدن و شناخته شدن در صحنه جهانی به عنوان شهری متعهد به پرورش خلاقیت و صنایع فرهنگی.

2. دسترسی به فرصت­های شبکه با سایر شهرهای عضو، که منجر به همکاری­ها و مشارکت­های بالقوه می­شود.

3. شرکت در رویدادها، کنفرانس­ها و کارگاه­های بین المللی که توسط یونسکو برای ارتقای تبادل و همکاری فرهنگی برگزار می­شود.

4. فرصت­های تامین مالی و حمایت از پروژه­ها و ابتکارات خلاقانه در داخل شهر.

5. افزایش گردشگری فرهنگی و توسعه اقتصادی، زیرا دارایی­های خلاقانه شهر از طریق شبکه یونسکو ارتقا می­یابد.

به طور کلی، عضویت در شبکه شهرهای خلاق یونسکو می­تواند منابع و فرصت­های ارزشمندی را برای شهرها فراهم کند تا از خلاقیت برای توسعه پایدار شهری و غنی سازی فرهنگی استفاده کنند.

ظرفیت­های پارادیپلماتیک و شهرهای خلاق

پارادیپلماسی به عملکرد کنشگران دیپلماتیک اشاره دارد که مستقل از دولت ملی در روابط بین المللی و دیپلماسی مشارکت دارند. تقویت ظرفیت­های پارادیپلماتیک می­تواند به جایگاه شهرهای خلاق یونسکو کمک کند و قدرت ملی را از طرق مختلف که در ادامه مطرح می­شود افزایش دهد.

اولا، وقتی بازیگران پارادیپلماتیک فعالانه در روابط بین‌الملل و دیپلماسی مشارکت می‌کنند، می‌توانند شهر یا منطقه خود را به عنوان یک مرکز فرهنگی و خلاق معرفی کنند، که برای به رسمیت شناختن به عنوان شهر خلاق یونسکو ضروری است. دولت­های محلی می­توانند با نمایش میراث فرهنگی، بیان هنری و نوآوری منحصر به فرد خود، توجه و حمایت یونسکو و سایر نهادهای بین المللی را به خود جلب کنند.

ثانیا، پارادیپلماسی به بازیگران اجازه می‌دهد تا ارتباط و مشارکت مستقیم با سایر شهرها و مناطق در سراسر جهان برقرار کنند. با همکاری در مبادلات فرهنگی، پروژه های مشترک و ابتکارات اقتصادی، بازیگران مانند شهرها، استان­ها و... می­توانند دیده شدن و نفوذ خود را در صحنه جهانی افزایش دهند. این نه تنها شانس آنها را برای به رسمیت شناخته شدن به عنوان یک شهر خلاق یونسکو افزایش می دهد، بلکه موقعیت آنها را در چارچوب ملی تقویت می­کند و در برخی از کشورها و مناطق که دچار برخی محرومیت­ها هستند می­تواند باعث تقویت رشد و توسعه و همبستگی بیشتر ملی شود.

علاوه بر این، ابتکارات پارادیپلماتیک موفق می­تواند منجر به افزایش گردشگری، سرمایه گذاری خارجی و تبادل فرهنگی در منطقه شود که می­تواند به نفع اقتصاد ملی و افزایش قدرت نرم کشور باشد. بازیگران پارادیپلماتیک با استفاده از موقعیت شهر خلاق یونسکو و مشارکت‌های بین‌المللی، می‌توانند به رفاه کلی و به رسمیت شناختن جهانی کشور کمک کنند.

در خاتمه، پارادیپلماسی و تقویت ظرفیت­های پارادیپلماتیک نقش مهمی در دستیابی به جایگاه شهر خلاق یونسکو و افزایش قدرت ملی دارد. این بازیگران با مشارکت فعال در روابط بین‌الملل و به نمایش گذاشتن دارایی‌های فرهنگی و خلاقانه خود در یک پلتفرم جهانی، نه تنها می‌توانند شهرت خود را افزایش دهند، بلکه می‌توانند جایگاه و نفوذ کشور خود را در کل ارتقا دهند. برای مثال اگر شهرها را نوعی کنشگر پارادیپلماتیک بدانیم در این زمینه دیپلماسی شهری که زیرمجموعه پارادیپلماسی است می­تواند به صورت زیر مثمر ثمر واقع شود.

دیپلماسی شهری می­تواند به طور قابل توجهی بر شهرهای خلاق یونسکو با ترویج تبادلات فرهنگی، تقویت همکاری و افزایش شناخت جهانی تأثیر بگذارد. از آنجایی که شهرها درگیر تلاش­های دیپلماتیک برای نمایش میراث فرهنگی و خلاقیت خود هستند، احتمال جلب توجه و حمایت بین المللی برای نامگذاری خود به عنوان شهرهای خلاق یونسکو بیشتر می­شود. این می­تواند منجر به افزایش فرصت­های مالی، گردشگری و مشارکت با سایر شهرها شود و موقعیت آنها را به عنوان قطب خلاقیت و نوآوری افزایش دهد.

برعکس، شهرهای خلاق یونسکو می‌توانند با خدمت به عنوان بسترهایی برای گفتگوی بین فرهنگی، اشتراک دانش و همکاری، بر دیپلماسی شهری تأثیر مثبت بگذارند. از آنجایی که شهرها در ابتکارات مشترک مانند رویدادهای فرهنگی، جشنواره‌ها و برنامه‌های تبادل همکاری می‌کنند، نه تنها تنوع فرهنگی و خلاقیت را ارتقا می‌دهند، بلکه روابطی ایجاد می‌کنند که می‌تواند روابط دیپلماتیک را تقویت کند و صلح و تفاهم بین ملت‌ها را تقویت کند. شهرهای خلاق یونسکو با بهره گیری از قدرت خلاقیت و فرهنگ می­توانند نقشی کلیدی در ترویج توسعه پایدار شهری و پیشبرد تلاش­های دیپلماسی جهانی ایفا کنند.