خبر بد برای اردن با بازگشت دونالد ترامپ

به قلم دکتر نیل کویلیام

مترجم: نجمه نوروزیان، ارشد علوم سیاسی

منبع

https://www.chathamhouse.org/2024/11/return-donald-trump-bad-news-jordan

بازگشت ترامپ به ریاست جمهوری با توجه به بی‌توجهی وی نسبت به اردن در دوره گذشته، خبر خوبی برای اردن نخواهد بود. اردن به سه دلیل اساسی از این بازگشت نگرانی خواهد داشت. با توجه بی ‌تفاوتی ترامپ نسبت به اردن،ارتباط این کشور با ایالات متحده حداقل برای چهارسال کاهش خواهد یافت و عواقب آن نیز بسیار گسترده خواهد بود .

نگرانی اول: ترامپ، بار دیگر اهمیت اردن برای منافع آمریکا در خاورمیانه را نادیده خواهد گرفت،هرچند که ایالات متحده و کشورهای غربی مدت‌هاست که پادشاهی هاشمی را به واسطه روابط تاریخی و پایداری که با اسرائیل دارد شریک امنیتی قابل اعتمادی در منطقه می‌دانند. از زمان امضای توافقنامه ابراهیم در ۲۰۲۲، اردن تنها یکی از دو کشور عربی بود که معاهده صلح با اسرائیل را امضا کرد و این اقدام نه تنها موقعیت ویژه اردن در گفتگوی صلح خاورمیانه را برجسته کرد این کشور را از حمایت‌های مالی امریکا بهره‌ مند کرد. با این حال،توافق ابراهیم که منجر به برقراری روابط دیپلماتیک اسرائیل با امارات و بحرین (بعدها مراکش و سودان شد) منجر به کاهش اهمیت اردن برای ایالات متحده شد زیرا دیگر این کشور بازیگر منحصر به فرد در منطقه قلمداد نمی‌شد.

در همان حال،اهمیت امارات برای دولت ترامپ بیشتر از پیش آشکار شد زیرا رهبر ابوظبی تمایل خود را برای عادی سازی روابط همه جانبه با اسرائیل در حوزه‌هایی از جمله: فناوری،امنیتی،مالی،مراقبت‌های بهداشتی و انرژی نشان داد؛ بدین ترتیب، صلح امارات متحده عربی فراتر صلح سرد رفت. این امر، چشم انداز ایجاد ساختار امنیت منطقه‌ای توسط ایالات متحده و ادغام اسرائیل در منطقه، همراه با تعاملات بزرگ تجاری را در پی خواهد داشت اگرچه، پرزیدنت بایدن در سال ۲۰۲۱ روابط ایالات متحده و اردن احیا کرد علی رغم دگرگونی‌های اساسی در فضای امنیت منطقه‌ای ترامپ مایل از توافق ابراهیم را احیا کند.

نگرانی دوم: با توجه به ماهیت رابطه ترامپ و نخست وزیر اسرائیل، نتانیاهو،و مواضع سیاسی و انتصابات جدیدش از جمله انتخاب مایک هاکبی به عنوان سفیر امریکا در اسرائیل و پیت هگست وزیر دفاع ،نگرانی فزاینده‌ای وجود دارد که ایالات متحده، مجوز الحاق کرانه باختری یا حداقل بخش‌های مهمی از آن را به اسرائیل بدهد. به هر حال،، مایک هاکبی در اولین گفتگوی خود با رادیو ارتش اسرائیل بیان کرد: الحاق یهودا و سامره در دوره دوم ترامپ امکان‌پذیر است.  

الحاق و در پی آن انتقال جمعیت، تهدید امنیتی مستقیمی برای اردن در پی خواهد داشت، تهدیدی که پادشاهی این کشور آن را اعلان جنگ اسرائیل توصیف کرده است. ترکیب کابینه ‌ به دنبال تضعیف حزب الله و حماس بر روی لفاظی‌های ترامپ سرمایه‌گذاری می‌کند که این چشم انداز الحاق را محتمل‌تر می‌کند؛در واقع، این صرفاً لفاظی و ایده حاشیه‌ای در سیاست اسرائیل نخواهد بود بلکه جاه طلبی وزرای کابینه از جمله وزیر دارایی،بتسئیل ایمورتیچ است.

 الحاق با انتقال جمعیت، تهدید مستقیم امنیتی برای اردن است. مصر با امتناع از پذیرش آوارگان فلسطینی و انتقال جمعیت از غزه مقاومت کرده و اردن نیز همین کار را خواهد کرد. با این حال پیامد پذیرش پناهجویان فلسطینی برای اردن بیشتر از مصر خواهد بود؛زیرا،در حال حاضر تقریباً ۶۰ از جمعیت این کشور اردنی‌های فلسطینی‌ تبار هستند و همچنین جمعیت قابل توجهی از پناهندگان از دیگر کشورهای عربی مانند عراق و سوریه در این کشور حضور دارند. دولت اردن با آگاهی از موقتی نبودن انتقال جمعیت مرزهای خود را بسته نگه می‌دارد تا از تغییرات جمعیتی کشورش و تمایل اسرائیلی‌های افراطی از تبدیل اردن به فلسطینی دیگر جلوگیری کند. در مقابل،بحران عظیم پناهجویان در کرانه باختری و رود اردن رخ خواهد داد که دولت این کشور تحت فشار شرکای خود به ویژه ایالات متحده ناگزیر به تغییر سیاست‌هایش خواهد شد و در صورت امتناع از این کار روابط اردن با کاخ سفید آسیب پذیر خواهد شد .

نگرانی سوم: ایالات متحده تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل را افزایش خواهد داد که در صورت موفقیت، باعث کاهش اهمیت اردن برای واشنگتن خواهد شد. در واقع نگرانی عمده اردن این است که اسرائیل و ایالات متحده در مذاکره با عربستان،در مورد قیمومیت مسجد الاقصی و سایر اماکن مقدس مسیحی و اسلامی گفتگو کنند. خاندان سلطنتی هاشمی از ۱۹۲۴ متولی این اماکن مقدس بودند.

موضع عربستان سعودی در بازدارندگی اسرائیل از الحاق کرانه باختری نقش کلیدی خواهد داشت به ویژه اگر ترامپ امتیاز بهتری پس از عادی‌سازی روابط با عربستان به اسرائیل اعطا کند. خوشبختانه عربستان به صراحت اشاره کرده است که خاندان آل سعود، هاشمی‌ها را به عنوان متولی قانونی اماکن مقدس بیت المقدس به رسمیت می‌شناسند و عادی سازی روابط با اسرائیل تنها در صورت ایجاد کشور مستقل فلسطین تحقق خواهد یافت. به هر حال، امارت متحده عربی با امضای توافق‌نامه ابراهیم،باعث توقف فرایند الحاق شد؛ البته، جای تعجبی ندارد که ملک عبدالله و حسین ولیعهد اردن، ماه گذشته برای تقویت روابط  با عربستان، به ریاض سفر کردند.

 در حالی که احتمالاً تلاش‌های دیپلماتیک اردن در واشنگتن موثر واقع نخواهد شد اما، می‌تواند با همکاری نزدیک با شرکای منطقه‌ای تهدیدات ناشی از ریاست جمهوری ترامپ را کاهش دهد و پیامی به کاخ سفید مبنی بر اینکه امنیت منطقه با تاسیس کشور مستقل فلسطین به بهترین وجه تامین خواهد شد، ارسال کند. این مسئولیت نیز بر دوش شرکای اروپایی اردن است که معتقدند این کشور می‌تواند پناهندگان بیشتری در خود جای دهد در عین حال نیز با ثبات باقی بماند،آنها می‌بایست دیپلماسی جمعی خود را نسبت به  ریاض ابوظبی و واشنگتن به کار گیرند.