شخصی سازی انتخابات در اسرائیل

Michal Shamir and Gideon Rahat (2023) The Elections in Israel, 2019– 2021. First published by Routledge.

عنوان کتاب؛ انتخابات در اسرائیل از 2019 تا 2021

ویراستاران؛ میشل شامیر و جدعون راحِت

انتشار، چاپ نخست سال 2023 در انتشارات راتلیج

تهیه؛ دکتر شهاب دلیلی، مدیر گروه مطالعات ادبیات سیاسی و متن های اساسی در باب خاورمیانه

مقدمه؛

اسرائیل بین آوریل 2019 تا مارس 2021 چهار انتخابات عمومی برگزار کرد. تل آویو در کمتر یک سال سه انتخابات و در مجموع در دو سال چهار انتخابات برگزار کرد. صرفا از نظر آماری این اتفاقا در دموکراسی های پارلمانی کشورهای دیگر نیز ممکن است اتفاق بی افتد. مثلا در آوریل 2019 حزب پیروز در انتخابات سراسری در اسپانیا نتوانست دولت ائتلافی تشکیل دهد و انتخابات مجددا در نوامبر همان سال برگزار شد. به این ترتیب اسپانیایی ها در چهار سال چهار انتخابات برگزار کردند. مسئله از سال 2015 و در پی تشدید بحران اقتصادی و افشاء فساد اقتصادی آغاز شده بود. اعتماد به احزاب سنتی اسپانیا از بین رفته بود و اسپانیا از یک سیستم دو حزبی به سمت سیستم چند حزبی حرکت کرد؛ اما احزاب نتوانستند در فضای رقابتی جدید دولت ائتلافی با ثباتی را تشکیل دهند. یونان نیز چنین تجربه ای را از سر گذرانده است. آتن در فاصله ژوئن و نوامبر 1989 تا آوریل 1990 سه انتخابات برگزار کرد. حزب پیروز نمی توانست دولت ائتلافی تشکیل دهد و اساسا به دنبال اصلاح نظام انتخاباتی یونان بود. ایرلند نیز دچار چنین مشکلی شده بود. دوبلین در طول یک سال و نیم (از 1981 تا 1982) سه انتخابات برگزار کرد و مردم ایرلند را پای صندوق های رای کشیدند تا در مورد بحران درونی حزب حاکم، عدم تشکیل دولت ائتلافی و کسری بودجه رای و نظر بدهند. اما وضعیت اسرائیل شباهتی به این کشورها ندارد. نظام انتخاباتی یا تغییر نکرده و هیچ موضوع مهمی به رای گیری، چیزی شبیه همه پرسی گذاشته نشده است. به زعم میشل شامیر و جدعون راحت نتانیاهو از سال 2009 تا به امروز در قدرت بوده و از سال 2019 به این سو اهداف خود را در سایه برگزاری انتخابات دنبال می کند.

          «شخصی سازی انتخابات»، مفهوم محوری و مسئله اصلی کتاب؛

به عقیده نویسندگان اسرائیل در سایه انتخابات زودهنگام و مکرر از بی ثباتی سیاسی رنج می برد. دولتهای ائتلافی توان اداره امور عمومی را نداشته و اصل حاکمیت به دلیل ناتوانی نظام سیاسی و وزارتخانه های فشل زیر سوال فته است. کار به جایی رسید که رشوه خواری و خیانت در امانت به مقام نخست وزیری هم سرایت پیدا کرد. به زعم میشل شامیر و جدعون راحت اسرائیل دچار بحران سیاسی، بحران قانون اساسی و در مجموع بحران حاکمیت شده بود. لذا میشل شامیر و جدعون راحت در این کتاب به افول دراماتیک ارزشهای دموکراتیک از جمله انتخابات در اسرائیل می پردازند. آنها در دو فصل ابتدایی کتاب جزییاتی از جمله آمار و ارقام انتخابات سالهای 2019 تا 2021 از جمله میزان مشارکت، روند رای گیری، رقابت نامزدها، اقدامات احزاب سیاسی و... را وارسی می کنند.

شامیر و راحت در بخش اول کتاب معتقدند که انتخابات و اساسا سیاست در اسرائیل از حزب محوری (parteienstaat) به شخص محوری (personalization) تغییر ماهیت داده است. آنها در این بخش به ابعاد شخصی شدن انتخابات در اسرائیل و به طور دقیق نتانیاهو محوری انتخابات در اسرائیل می پردازند؛ و معتقدند که چهار انتخابات اخیر اسرائیل حول مسئله نتانیاهو معنا پیدا کرده است. نتانیاهو الگویی از رهبری در حزب حاکم را دنبال می کند و برای تقویت آن به حامی پروری روی آورده است. به زعم نویسندگان نتانیاهو نه تنها در دوره های انتخاباتی بلکه در فواصل بین دو انتخابات نیز از امور حقوقی و قانونی خود فراتر رفته و به همین علت برای درک وضعیت امروز اسرائیل باید درک صحیحی از شخصی سازی سیاست در اسرائیل داشته باشیم. به عقیده نویسندگان اساسا ورود نتانیاهو به سیاست و انتخابات، ماهیت دموکراتیک انتخابات و سیاست در اسرائیل را تغییر داده و شخصی کرده است.

در بخش دوم کتاب فعالیت و نقش احزاب، رسانه ها و رفتار طبقاتی ـ قومی رای دهندگان در شخصی شدن انتخابات اسرائیل تحلیل و وارسی می شود. به زعم نویسندگان هر چه شخصی شدن انتخابات و سیاست در اسرائیل تشدید می شود به همان میزان هم شاهد افزایش فهرست های ائتلافی و مشترک میان انواع و اقسام حزبها هستیم که تلاش آنها حول محور شکست نتانیاهو معنا می یابد.

با توجه به اهمیت مفهوم شخصی سازی در این کتاب، توجه به فهرست مطالب اهمیت دو چندانی پیدا می کند که شامل مقدمه با دو زیر عنوان «چهار انتخابات در دو سال: یک بحران منحصر به فرد یا نشانه ای از اتفاقات آینده؟» و «مروری بر چهار انتخابات از 2019 تا 2021» می شود. در ادامه در کتاب به دو بخش تقسیم می شود.

بخش اول با عنوان «شخصی سازی» شامل پنج قسمت می شود که عناوین آنها عبارتند از «شخصی سازی و شخص گرایی در انتخابات 2019 ـ 2021»، «بی بی بزرگ؛ شخصی سازی در انتخابات 2019 تا 2021»، «رهبری پوپولیست تحت منطق نئولیبرال»، «نتانیاهو و گذشته ناچیز بلوک جناح راست»، «مسئولیت اجتماعی و حقوقی نمایندگان منتخب در قوه مجریه؛ مطالعه موردی، بنیامین نتانیاهو». بخش دوم با عنوان «رای دهندگان، احزاب و رسانه ها» شامل پنج قسمت می شود که عناوین آنها عبارتند از «خوش بینی مداوم رای دهندگان در طول یک دهه بحران سیاسی»، «تجدید نظر در رای گیری قومی و طبقاتی در اسرائیل»، «فهرست های ائتلافی در سپهر سیاسی اسرائیل»، «رای دهندگان و احزاب عرب، 2019-2021: به سوی هویت اسرائیلی غیر صهیونیستی؟»، «رسانه ها، سیاستمداران و مردم در عصر ارتباطات دیجیتال».

          ساختمان استدلالی کتاب؛

شامیر و راحت و همکاران در این کتاب به دنبال فهم چرایی برگزاری چهار انتخابات ظرف دو سال در اسرائیل هستند. آنها پس از بررسی این انتخابات و روند سیاسی ـ اجتماعی قبل و بعد آن به این جمع بندی رسیدند که شخصی شدن انتخابات و اساسا سیاست در اسرائیل حول بنیامین نتانیاهو علت اصلی وضعیت امروز اسرائیل است. به زعم آنها نتانیاهو به دنبال پیروزی گسترده در انتخابات بوده تا در برابر اتهامات صورت گرفته از وزنه حمایت گسترده مردم بهره برداری کند. نویسندگان معتقدند که امتناع لیبرمن از پیوستن به ائتلاف نتانیاهو پس از اولین انتخابات در آوریل 2019 یا جدایی جدعون ساعر از لیکود و تأسیس حزب تیکفا حداشا (امید جدید) از نشانه های اولیه شخصی شدن سیاست در اسرائیل است.

شامیر و راحت تأکید دارند که برای درک علل شخصی سازی انتخابات و سیاست در اسرائیل علاوه بر شخصیت نتانیاهو باید تحلیل ساختاری نیز صورت بگیرد. به زبان ساده تر تشکیل دولت ائتلافی و بروز برخی اختلافات میان احزاب از ویژگی های نظامهای پارلمانی و نظامهای انتخاباتی تناسبی است، اما چرا در اسرائیل این مسئله تبدیل به بحران شده است؟ به طور معمول در هر نظام سیاسی پارلمانی که نظام انتخاباتی تناسبی را دنبال می کند، شهروندان اول به نمایندگان خود رای می دهند و در ادامه حزبی که بیشترین کرسی را به دست آورده باشد، دولت تشکیل می دهد. اما اگر حزبی به اکثریت پارلمان دست نیابد، احزاب با یکدیگر ائتلاف کرده و دولت ائتلافی تشکیل خواهد شد. این دقیقا همان مسئله ای است که اسرائیل با آن روبرو است. آنها چهار دوره یا نتوانستند دولت ائتلافی تشکیل دهند یا دولت ائتلافی توان انجام امور عمومی کشور را نداشته است.

مطالعه تطبیقی نویسندگان نشان می دهد که شدت بحران دموکراسی در اسرائیل از کشورهای دیگر شدیدتر است. به زعم آنها بحران در نظام دموکراتیک منطقی است اما چند دهه بحران نظام انتخاباتی، حزبی و سیاسی در اسرائیل غیر طبیعی است. آمار و ارقام بخش دوم نشان می دهد که تعداد اعضای رسمی احزاب در اسرائیل به طور چشم گیری کاهش پیدا کرده، احزاب در سطوح محلی فعالیت خاصی ندارند، روابط احزاب با گروههای ذی نفع کاهش پیدا کرده و... در مقابل هر روز شاهد گسترش سیاست شخص محور هستیم که مشخصاتی دارد؛ از جمله رسانه ها به جای توجه به اخبار حزب به رهبر حزب و به جای توجه به سیاستها به سیاستمداران توجه می کنند. سیاستمداران نیز با دور زدن احزاب، مستقیم با مردم صحبت می کنند و به جای رسانه های رسمی پیام خود را از طریق شبکه اجتماعی منتشر می کنند. به عقیده نویسندگان شخصی سازی سیاست در انتخابات 2019 ـ 2021 به اوج خود رسید. آنها در این بخش به گزارش مرکز مطالعات ملی انتخابات در اسرائیل می پردازند. این مرکز از سال 1999 تا به امروز از رای دهندگان اسرائیلی پرسیده که «موضوع اصلی انتخابات این دوره چیست؟» نتایج نشان می دهد که 50% پاسخ دهندگان در دوره زمانی 2019 تا 2021 پاسخ داده اند که موضوع اصلی انتخابات نتانیاهو است. در حالی که پیش از 2019 پاسخ ها بیشتر حول موضوعی اقتصادی، سیاست خارجی یا اجتماعی می گشت.

          سخن آخر

نظام حزبی اسرائیل سال 1997 به شکل حزب مسلط بود و پس از آن به نظام حزبی دو قطبی رقابتی (تا دهه 1990) تبدیل شد؛ با آغاز بحرانهای سالهای 2019 تا 2021 نظام حزبی و نظام انتخاباتی و به تبع آنها نظام سیاسی اسرائیل دچار بحران شخص محوری شده است. شامیر و راحت در این کتاب از اصطلاح بده بستان و معامله به کرات استفاده کرده اند تا نظام انتخاباتی شخص محوری اسرائیل را توضیح دهند. به زعم آنها حزب پیروز با این که اکثریت آراء انتخابات را به دست آورده اما به تعداد کرسی لازم برای تشکیل دولت نرسیده و باید با احزاب دیگر ائتلاف کند. دولت ائتلاف نیازمند معامله و چانه زنی است. معامله و چانه زنی قدرت دولت ائتلافی را کاهش می دهد و در نتیجه بی ثباتی افزایش پیدا می کند. مضاف بر این که ائتلافهای مکرر احزاب با یکدیگر برای تشکیل دولت ائتلافی، در چشم رای دهندگان به معنی جنگ بر سر قدرت و تقسیم غنایم جنگی معنی می دهد و در بلند مدت پس از این که چند دولت ائتلافی بر سر کار بیایند علاوه بر تشدید بی ثباتی، با بی اعتمادی رای دهندگان به نامزدها، احزاب و انتخابات روبرو می شوند.