گزارش جلسه بازگشایی گروه علوم شناختی، سیاستگذاری و فناوری مرکز مطالعات پیشرفته استراتژیک خاورمیانه

موضوع جلسه: هوش مصنوعی و علوم شناختی 
چگونه سیاست و حکمرانی در خاورمیانه را دگرگون می کند ؟

مورخ 16 آبان 1403

اعضای محوری جلسه

دکتر قدیر نصری؛ دانشیار علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی و رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه

دکتر جلال درخشه؛ استاد علوم سیاسی دانشگاه امام صادق و عضو شورای راهبری گروه علوم شناختی

محمد مهدی گلشاهی؛ دانشجوی دکتری علوم سیاسی و دبیر گروه علوم شناختی، سیاستگذاری و فناوری

هدی یوسفی نجف آبادی؛ مدیر جلسه و عضو گروه علوم شناختی، سیاستگذاری و فناوری

جلسه مذکور با خوش آمدگویی مدیر جلسه به اساتید حاضر در جلسه و سایر اعضای گروه آغاز شد و دکتر جلال درخشه به عنوان اولین سخنران بحث خود را پیرامون تحول شکل گرفته در حکمرانی در عرصه  بین الملل با شکل گیری انقلاب فناوری آغاز کردند. ایشان با اشاره به مبدا این تحول با محوریت علوم شناختی اشاره کردند که تا پیش از جنگ جهانی دوم و تغییر پارادایم شکل گرفته از رفتار گرایی به علوم شناختی سیطره رفتارگرایی بر تمامی رشته های علوم انسانی مشهود بود روندی که از ابتدای قرن بیستم شکل گرفته بود و تا انقلاب شناختی یعنی اواخر دهه شصت میلادی ادامه داشت.ایشان با اشاره به آن که که انقلاب شناختی نحوه مواجهه ما با پدیده های سیاسی تغییر دارد و شناخت را برابر با پردازش اطلاعات تعریف کرد انقلاب فناوری را ادامه انقلاب شناختی در  نظر گرفتند که از دهه ی نود به این سو محور اصلی تحولات در ادبیات علوم سیاسی بوده است براین اساس اگر ژئوپلتیک را تاثیر متقابل سیاست بر جغرافیا بدانیم مفهوم تکنوژئوپلتیک عبور از مرزهای سنتی سیاست و جغرافیا و مواجهه با تعریفی جدید از ژئوپلتیک مبتنی بر دسترسی بر اطلاعات،دانش و فناوری است که بیانگر توانایی کشور در حوزه های اقتصادی _ نظامی فناوری چون هک، جنگ الکترونیک، هوش مصنوعی،رمز ارز ها است که نمونه آن در تقابل اسرائیل و حزب الله و انفجار پیجر ها به خوبی دیده شد ما به تعصری وارد شدیم که جنگ با هزینه ای کم تر فراگیر شده است و دولت ها را با چالش مدیریت تکنولوژی در عرصه اقتصادی_امنیتی مواجه ساخته است به گونه ای دولت ها نمی توانند بدون در نظر گرفتن ذی نفعان با محوریت بخش خصوصی و جامعه مدنی و شبکه سازی در عرصه ی بین المللی در ذیل چند جانبه گرایی منطقه ای و جهانی از پس مخاطرات تکنولوژی برآیند و از فناوری به عنوان یک فرصت استفاده کنند بنابراین فناوری با محوریت هوش مصنوعی و تراشه ها در صدر مسائل اقتصادی و نظامی کشور ها قرار خواهد گرفت و کشور هایی که در این حوزه سرمایه گذاری مناسبی نکرده باشند به عنوان بازیگران ثانویه در عرصه بین الملل شناسایی خواهند شد بنابراین شکل گیری چنین گروه ها و چنین نشست هایی که در عرصه علمی کشور کم تر سابقه داشته است زمینه ای برای حضور هر چه بیشتر کشور و جامعه علمی در مطالعات فناوری های نو ظهور  با محوریت نقش آن ها در تغییر معادلات روابط بین الملل در عرصه جهانی و منط قه ای.

در بخش دوم این سخنرانی محمد مهدی گلشاهی دبیر گروه در دو بخش پیرامون شکل گیری علوم شناختی و فناوری و روابط بین الملل به ارائه سخنرانی پرداخت. دبیر گروه در ابتدا با تشکر از دکتر نصری و دکتر درخشه برای زمینه سازی در شکل دهی به گروه علوم شناختی، سیاستگذاری و فناوری مبنای محوری شکل گیری علوم شناختی آرزوی دیرینه برای شکل دهی به انسان مصنوعی و واکاوی ذهن دانست . تحولی که با شکل گیری و توسعه هوش مصنوعی با در نظر گرفتن انسان به مثابه ماشین با محوریت دو انگاره بازنمایی و محاسبه به عنوان دو مفهوم محوری علوم شناختی در انقلاب شناختی اول مد نظر قرار گرفت در اینجا منظور از بازنمایی، نمادها و کلماتی هستند که ابزار انتقال اطلاعات در ذهن انسان اند و منظور از محاسبه فرآیند هایی همچون دریافت، ذخیره و انتقال اطلاق می شود که بر روی این بازنمایی‌ها صورت می‌گیرد. بازنمایی به دو گونه ذهنی و گزاره ای تقسیم شده،که اولی خود به دو نوع تمثیلی ودیجیتال تقسیم شده است. در بازنمایی تمثیلی میان بازنمایی و واقعیت بیرونی شباهت کارکردی وجود دارد مانند تصویر یک ساختمان. ولی بازنمایی دیجیتال مانند اعداد یا نمادهاست که شباهتی با ما به ازاء بیرونی خود در واقعیت ندارد و براساس نوعی قرارداد است اما بازنمایی گزاره‌ای که در چهارچوب دیدگاه زبان شناسی چون لیکاف و نظریه استعاره مفهومی او قابل طرح است که  با بیان مفهوم معناشناسی شناختی از نقش زبان در ساخت ذهنیت سخن می‌گوید. در اینجا معناشناسی عبارت است از ارتباط میان تجربه انسان، نظام مفهومی و ساختار معنایی که در قالب زبان رمزگردانی می شود؛ در این معنا استعاره شیوه تفکر ما را در بر می‌گیرد و جزئی از درک ما از جهان پیرامونی است. نظریه استعاره مفهومی نیز بر همین فرض استوار است که زبان با استفاده از استعاره به معناسازی و برنامه‌ریزی ذهن می‌پردازد.بنابراین انقلاب شناختی اول بر فرض انسان به مثابه ماشین با برابر گرفتن بازنمایی با ارقام صفر و یک و کد های رایانه ای و محاسبه به مثابه انجام پردازش بر روی اطلاعات و انجام فرآیند هایی چون دریافت،انتقال، ذخیره، پردازش و انتقال مدنظر قرار گرفت در حالی که در انقلاب شناختی دوم با محوریت یافتن زبان و فرهنگ شناخت اجتماعی و معنا محور بحث قرار گرفت. پس تفاوت انسان و ماشین را می توان در شکل دهی به معنا در نظر گرفت روندی که علوم شناختی با دو تعریف دو جداگانه مواجه ساخت که یک سوی آن شناخت مبتنی بر هوش مصنوعی و عصب شناسی مبتنی شناخت به مثابه پردازش اطلاعات و مدل سازی شناختی مد نظر بود که در اینجا ذهن به مثابه فرآیند های آن چون هشت فرآیند ادراک حسی، بازشناسی الگو، توجه، حافظه و یادگیری، زبان، تصویر سازی ذهنی، حل مسئله و تصمیم گیری و هوش خلاقیت در نظر گرفته می شود با این تفاوت که در این معنا در نظر چامسکی زبان عامل معنا ساز نیست و فقط یک واسط است اما در انقلاب شناختی دوم با ترکیب بدن، زبان و فرهنگ مسئله زبان به عنوان عامل معنا ساز  و انسان معنا ساز در مقابل انسان ماشینی قرار گرفت در اینجا با توسعه نظریه کنش متقابل نمادین نسبت زبان، معنا و کنش اجتماعی مد نظر قرار می گیرد یعنی در پی آنیم که نظریه استعاره مفهومی و نظریه کنش متقابل نمادین به هم نزدیک کنیم و با واکاوی مفهوم ذهن سیاسی زمینه ای از مطالعات بین رشته ای علوم اجتماعی را فراهم کنیم پس علوم شناختی که به عنوان زمینه مطالعات علمی بین رشته ای ذهن توسعه یافته بود و در شش ضلعی معروف شش رشته فلسفه ذهن، روانشناسی شناختی، عصب شناسی، هوش مصنوعی، زبان شناسی و انسان شناسی را گرد هم می آورد امروز با رویکرد متفاوتی در زمینه ی اجتماعی با محوریت علوم اجتماعی شناختی دنبال می شود، که محور آن نه چگونگی پردازش اطلاعات بلکه چگونگی ساخت معنا در زمینه اجتماعی است. 

در بخش دوم سخنرانی دبیر گروه علوم شناختی با اشاره به شکل گیری جنگ تکنولوژی در آوریل سال 2018 با تحریم شرکت هواوی از جانب دونالد ترامپ و اخراج این شرکت از بازار های آمریکا و تلاش برای حذف این شرکت از اتحادیه اروپا از شکل گیری دو اتحاد و ائتلاف متفاوت در قالب جنگ سرد فناوری شامل بلوک غرب اتحاد پنج چشم[1] با محوریت کشورهای ایالات متحده، بریتانیا، کانادا، نیوزلند و استرالیا در مقابل اتحاد آسه_آن  فیلیپین، تایلند، اندونزی، مالزی، کامبوج و ویتنام پرده برداشت. در این راستا ایالات متحده در تلاش است تا بازار فناوری چین در کل جهان با مخاطره مواجهه سازد و سهم از بازار خود را تضمین کند و در این مسیر کشور های موسوم به پنج چشم که یک اتحاد امنیتی- نظامی پس از جنگ جهانی دوم برای حفظ سیطره آمریکا و بریتانیا بر جهان است از جنگ تعرفه ها علیه چین حمایت می کنند در مقابل شش کشور آسه _آن موسوم به اتحاد آسه -آن با شکل دهی به همکاری طولانی مدت با چین در پی استقلال فناوری هستند در این راستا چین با توسعه فناوری 5G  برنامه ابتکار فناوری چین در سال [2]2025  در پیش گرفته و در پی آن است تا سال 2030 بازار فناوری جهان از این روند یکسویه با محوریت اتحاد پنج چشم خارج سازد در این راستا چین با کاهش قیمت فناوری نه تنها منطقه آسه -آن بلکه اتحادیه اروپا را با خود همراه ساخته و با شکل دهی به همکاری طولانی مدت با شرکت هایی چون اریکسون سوئد و نوکیا در فنلاند در جهت توسعه مخابرات و فناوری اینترنت  5Gدر اتحادیه اروپا در پی آن است که از سیطره ایالات متحده و متحدانش در اتحادیه اروپا و منطقه آسه_آن بکاهد. در اینجا اتحادیه اروپا و کشورهایی چون سوئد، فنلاند، اسلواکی، اسلوونی و اتریش با در پیش گرفتن سرمایه گذاری بر لبه های فناوری و صنعت حمل و نقل با استفاده از ژئوپلتیک اروپا در پی آنند که نقش یک بازیگر میانی و فعال را در جدال بین دو ائتلاف شکل گرفته ایفا کنند و با افزایش پیچیدیگی اقتصادی خود با تکیه بر فناوری ها نوظهور و صنعت حمل و نقل سهم اتحادیه اروپا از بازار های جدید اقتصادی چون هوش مصنوعی، مخابرات و تراشه ها تضمین کنند در این راستا در لیست ده کشور نخست دارای بیشترین پیچیدگی اقتصادی به کشورهایی اروپایی چون سوییس با رتبه سه، آلمان با رتبه 4، جمهوری چک با رتبه 6، اتریش با رتبه 7،  بریتانیا با رتبه 8 ، اسلوونی با رتبه 9  و سوئد با رتبه ده بر می خوریم فنلاند و اسلواکی نیز در جایگاه های 11 و 12 در این رتبه بندی براساس اطلس هاروارد قرار دارند در حالی چین و ایالات متحده به ترتیب 18 و 14 در این رده بندی قرار دارند. بنابراین اتحادیه اروپا با منابع کم تر با در پیش گرفتن استراتژی توسعه پیچیدگی اقتصادی در پی تثبیت جایگاه خود در عرصه جهانی است، بنابراین کشور ما نیز در این دسته بندی از جایگاه 73 برخوردار است به نظر می رسد با استراتژی مشابه ای را در پیش گیرد. شکل های زیر پیچیدگی اقتصادی کشورهای اروپایی در مقایسه با کشور های دیگر و میزان پیچیدگی اقتصادی آن را نشان می دهد.

پیچیدگی اقتصاد سوئیس 

پیچیدگی اقتصادی آلمان

پیچیدگی اقتصادی جمهوری چک

پیچیدگی اقتصادی جمهوری اتریش

پیچیدگی اقتصادی بریتانیا

پیچیدگی اقتصادی اسلوونی

پیچیدگی اقتصادی سوئد