فلسطین و آینده غزه

دکتر سید حسین موسوی

مساله غزه همچنان در دستور کار قدرت های بین المللی و منطقه ای قرار دارد، جو بایدن رئیس جمهور آمریکا معتقد است که دستیابی به توافق آتش بس در غزه گامی اساسی برای کاهش تنش ها در خاورمیانه و اجتناب از جنگ منطقه ای است . در این مورد مذاکرات پیچیده ای ازسوی طرف های مختلف جهانی ، منطقه ای و محلی در جریان است که با توجه به اختلافات شدید در جزئیات آن ،  دورنمای جنگ همچنان در پرده ابهام قرار دارد. به عبارتی جزئیات مربوط به آزادی گروگان ها و نیز اسرای فلسطینی و همچنین میزان حضور ارتش رژیم اسرائیل در محورهای استراتژیک نظیر فیلادلفیا و نتساریم (صلاح الدین) مذاکرات را طولانی کرده است .

دولت بایدن برای دستیابی به توافق عجله دارد تا در زمان باقیمانده از ریاست جمهوری آمریکا دست بن سلمان را در دست رئیس دولت اسرائیل بگذارد و توافق ابراهیم را اعلام کند. اما گویا طرف های درگیر به ویژه نتانیاهو عجله ای برای توافق ندارد.

به نظر می آمد که دیر یا زود مذاکرات به نتیجه خواهد رسید و آتش بس اعلام خواهد شد ، اما اکنون معلوم شده است که ارتش اسرائیل قادر به شکست و نابودی حماس نیست ، اگر چه اغلب سناریوهای غربی – اسرائیلی همچنان فرض را بر عدم حضور حماس در غزه در نظر می گیرند ، اما چنین امری غیر عملی و دست نیافتنی به نظر می رسد. از زمان آغاز جنگ توفان اقصی تا کنون که جنگ به یکسالگی خود نزدیک می شود ، به نظر می رسد سناریوها و ایده های مختلفی برای آینده فلسطین و نیز غزه مطرح شده است، آمریکائیها به ویژه کارشناسان و تحلیل گران نزدیک به دولت آمریکا نظیر موسسه واشنگتن برای سیاست های شرق نزدیک باور داشتند که اسرائیل سرانجام موفق به خنثی سازی حماس خواهد شد و باید برای مرحله پسا حماس اندیشید. بر مبنای این تفکر یک ساختار موقت اداری از سوی محمود عباس و یا توسط گروهی از تکنوکرات های اهل غزه ، کرانه غربی و فلسطینی های مهاجر و نیز عشایر و شخصیت های محلی مدیریت مدنی غزه را عهده دار خواهند شد . این گروه بومی مدیریت را در امور بهداشت ، حمل و نقل ، قوه قضائیه و تامین اجتماعی برای یک دوره انتقالی بر عهده می گیرند و سازمان ملل نیز از طریق  «اونروا» بر توانمند سازی و بکارگیری خدمات دارویی ، غذایی و آموزش مردم غزه همچنان بکار خود ادامه داده و فعالیت هایش را ارتقاء می بخشد.

افزون بر آن پنج  کشور دارای معاهده صلح با اسرائیل در هماهنگی با این رژیم بر امر تامین امنیت عمومی و اجرای قانون نظارت خواهند کرد ، این کشورها عبارت از مصر، اردن ، امارات متحده عربی ، بحرین و مراکش می باشند.

در گزارش موسسه واشنگتن آمده است، به یک ائتلاف بین المللی برای  بازسازی و توسعه غزه نیز نیاز است ، امارات متحده به عنوان شریک صلح با اسرائیل می تواند این کمک ها را مدیریت کند افزون بر آن خود امارات منابع مالی کافی برای تامین کمک ها را در اختیار دارد و در صورت صلح عربستان با اسرائیل، آن کشور نیز می­تواند به بازسازی غزه کمک کند. در این گزارش همچنین بر بهبود شرایط دولت محمود عباس و انجام اصلاحات عمیق در آن تاکید شده است ، زیرا فقط در صورت جلب اعتماد کامل مردم غزه است که این دولت می تواند در غزه حضور یابد.

ناگفته پیداست که دولت محمود عباس در حال حاضر به دلیل مشکلات ساختاری ، ناکارآمدی و فساد از عهده انجام مسئولیت اضافی در غزه برنخواهد آمد. در ارتباط با نقش جنبش فتح در آینده غزه حرف و گمان ها بسیار است . گفته شده است برخی جریان های منسوب به جنبش فتح نیز می توانند در نقش های غیر رسمی در اداره غزه مشارکت کنند. بدین معنا که جریان هایی نظیر گروه محمد دحلان و القدوه می توانند در توافق با حماس برای اداره کلی و جزئی غزه پیشقدم شوند.

چنین گزینه ای می تواند برای اعضاء حماس که در معرض خطر هستند مناسب تلقی شود . این کار شرایط را برای مقدمات لازم به منظور ایجاد یک دولت واحد فلسطینی فراهم می کند که در چارچوب آن  همه فلسطینی ها در آن مشارکت داشته باشند.

شایان ذکر است که از جمله درخواست های حماس برای آزادی اسرای فلسطینی ، درخواست برای آزادی مروان برغوثی عضو برجسته فتح است که می تواند گزینه مناسبی برای آینده دولت فلسطینی پس از برکناری محمود عباس باشد . برغوثی طرفدار مقاومت و مورد پذیرش حماس است .

حماس در مناسبت های مختلف آمادگی خود را برای احیاء فرماندهی واحد فلسطینی در چارچوب توافقات کنگره ملی فلسطین اعلام کرده است . در آخرین تلاشی که در 23 ژوییه2024 در چین برای احیاء گفتگوهای فلسطینی – فلسطینی انجام شد اغلب گروهای فلسطینی از جمله فتح و حماس سند آشتی فلسطینی را امضاء کردند که درآن بر حکومت آشتی ملی پس از جنگ  تاکید شده است . البته این تفاهم فاقد مرحله بندی اجرایی و زمان بندی است و دشواریها بر سر راه وحدت در جبهه فلسطینی ها همچنان وجود دارد .

محمود عباس نسبت به پذیرش دولت خود، خواه در عربستان ، خواه در ترکیه بر مشارکت رسمی خود در اداره غزه تاکید داشته و خواهان بازگشت تدریجی و دفعی به غزه است و حتی خواستار آن بوده است که گذرگاه رفح را برای تامین  امنیت به دولت او بسپارند ، ظاهرا این امر از سوی مصر نیز پیشنهاد شده است ، تحقق چنین اموری به آشتی میان فتح و حماس بستگی دارد . بدیهی است در صورتیکه حماس با چنین درخواست هایی موافق نباشد ، امکان تحقق عملی نخواهد یافت و در آینده میان مدت ، فتح نمی تواند اقدامی را خارج از اراده حماس در غزه انجام دهد . تجربه نشان داده است ، مسلما تشدید درگیری فلسطینی – فلسطینی بر پیچیدگی اوضاع خواهد افزود ، ضمن آنکه شرایط محمود عباس مبتنی بر ضعیف شدن حماس در نتیجه 11 ماه جنگ است که البته به نظر چنین  سناریویی قابل تحقق به نظر نمی رسد .

آلمان و فرانسه در اتحادیه اروپا نسبت به مرحله پس از جنگ واکنش نشان  داده اند و خواهان بین المللی کردن اداره امنیتی غزه هستند .  در سندی که آلمان ها میان تعدادی از کشورهای اروپایی در اتحادیه اروپا توزیع  کرده اند ، خواستار یک ائتلاف بین المللی برای امنیت غزه شده اند . این ائتلاف با حضور در غزه و نیز مسدود کردن تونل ها ، از قاچاق سلاح به باریکه غزه ممانعت خواهد کرد و افزون برآن خواستار انسداد منابع کمک های مالی و سیاسی به جنبش حماس شده اند . ظاهرا اتحادیه اروپا با اعزام نیروی صلح بین المللی با ماموریت از جانب سازمان ملل متحد موافق است .

هدف آنان از بیان چنین طرح هایی حاوی این تضمین است که بر اساس آن حماس دیگر قادر به بازسازی توان نظامی خود نباشد . همچنین بنا بر نقل قول خبرگزاری بلومبرگ در نوامبر 2023 آمریکا نیز از ارسال نیروهای حافظ صلح پس از جنگ حمایت می کند .

در مورد چنین ایده های گوناگونی که برای فردای پس از جنگ در غزه مطرح می شود ، تردیدهای جدی وجود دارد ، غزه اکنون با بیش از 41 هزار شهید و 700 هزار مجروح و 5/1 میلیون آواره به ویرانه ای تبدیل شده است که چنین طرح هایی نمی توانند واقعیت میدانی پیدا کنند .

همچنین تاکیدی که آمریکائی ها و برخی کشورهای اروپایی بر ایجاد دو دولت فلسطینی و اسرائیلی دارند که درآن غزه بخشی از دولت واحد فلسطینی خواهد بود ، حتی در افق های دورتر هم نمی تواند زمینه واقعی برای اجرا داشته باشد  ، زیرا در داخل رژیم اسرائیل علیرغم وجود تنوع دیدگاهها و وجود اختلاف نظرهای جدی ، تقریبا همه جناح ها با ایجاد یک دولت فلسطینی موافق نیستند و مهمتر اینکه برخی نیز با دیدگاههای افراطی غزه را نیز بخشی از سرزمین موعود خود می دانند یا حداقل به محاصره زمینی و دریایی غزه معتقدند و حتی به پاکسازی نژادی و اخراج ساکنان غزه به کشورهای دیگر باور دارند ، بدیهی است با چنین دیدگاههایی تقریبا همه جناح ها  نمی توانند با بسط  سلطه دولت محمود عباس بر غزه نیز موافق باشند .

اساسا خروج رژیم اسرائیل در سال 2005 از غزه و موافقت با بدست گرفتن قدرت توسط حماس بخشی از سیاست رژیم برای ایجاد شکاف در جبهه فلسطینی ها بود ، زیرا وحدت فلسطینی های کرانه باختری و نوار غزه را مقدمه ایجاد دو دولت می دانند . شاید بتوان گفت که رژیم نتانیاهو با یک حماس تضعیف شده و غیر نظامی برای اداره غزه  موافق تر باشد تا بروز نشانه هایی از ایجاد یک دولت فلسطینی در آینده، ایجاد اختلاف میان فتح و حماس راهبرد قدیمی نتانیاهو بوده است . نتانیاهو در 11 مارس 2019 در اجلاس حزب لیکود گفته بود که خود او اجازه انتقال اموال از کشورهای عربی به غزه را داده است و اعلام کرده بود که این امر بخشی از راهبرد اسرائیل در جداسازی میان فلسطینیان غزه و کرانه غربی بوده است . او در آن زمان اظهار کرده بود هر کس با ایجاد دولت فلسطینی مخالف است باید انتقال پول از قطر به غزه را تایید کند اینگونه است که می توان ایجاد دولت فلسطینی واحد را منتفی کرد .

از سوی دیگر به نظر می رسد کشورهای عربی نیز با اعزام نیرو به غزه به دلیل مشکلات بیشمار آن موافق نیستند، اردن ، مصر و سایر کشورهای عرب از اینکه بخشی از جریان اشغالگری در فلسطین باشند ابا دارند . در مجموع به نظر می رسد با آنکه بسیاری از کشورهای غربی و عربی خواهان پایان یافتن جنگ غزه هستند ، اما از پذیرش مسئولیت برای آینده غزه شانه خالی می کنند ، در این میان دو کشور قطر و ترکیه به دلایلی امکان دارد ، خواهان ایفای نقش جدی درآینده غزه باشند.

مقام های قطر تا کنون نقش مهمی در میانجیگری برای حصول آتش بس میان اسرائیل و حماس داشته اند . اگر چه مذکرات آتس بس در سطح روسای سازمان های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا واسرائیل با مصر و قطر نشان دهنده جو حاکم امنیتی بر گفتگوهاست و سنگینی  وزن مسائل امنیتی بر مسائل سیاسی را افزایش می دهد . اما در هر حال به نظر نمی رسد در این گفتگوها آینده غزه مطرح باشد و منطقه غزه به حال خود رها شود.

آنچه از محتوای این مذاکرات برمی آید آن است که حماس و نیروهای هوادار حماس همچنان قابل حذف نیستند و مذاکره کنندگان ناچارند که حماس را به عنوان یک امر واقع سیاسی ، اجتماعی و مردمی در غزه بپذیرند ، زیرا شرایط موید آن است که گزینه جدی دیگری وجود ندارد.