واشنگتن در مقابل آستانه: مقایسه اعلامیه های ناتو و سازمان همکاری شانگهای

Washington vs Astana: comparison of the NATO and SCO declaration

تاریخ: 17 July  2024

نویسنده: Eldaniz Gusseinov

الدانیز گوسینوف، پژوهشگر غیر مقیم مرکز حیدر علی اف برای مطالعات اوراسیا دانشگاه ابن خلدون استانبول است.

مترجم: علی اسدی (دانشجوی روزانه دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی)

انتخاب متن: آنا یوسفیان

www.daryo.uz/en/2024/07/17/washington-vs-astana-comparison-of-the-nato-and-sco-declarations

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و سازمان همکاری شانگهای (SCO) دو سازمان بین المللی مهمی هستند که نقش محوری در ژئوپلیتیک جهانی دارند.  ناتو که در سال 1949 تأسیس شد، یک اتحاد نظامی از کشورهای عمدتاً غربی است که متعهد به دفاع و امنیت متقابل هستند.  هدف آن تضمین آزادی و امنیت کشورهای عضو از طریق ابزارهای سیاسی و نظامی، با تأکید شدید بر دفاع دسته جمعی همانطور که در ماده 5 معاهده واشنگتن آمده است.  نفوذ ناتو فراتر از کشورهای عضو آن است و اغلب خود را درگیر مسائل امنیتی جهانی، مدیریت بحران و امنیت تعاونی می کند.

از سوی دیگر، سازمان همکاری شانگهای که در سال 2001 تأسیس شد، عمدتاً شامل کشورهای اوراسیا است که بر همکاری های سیاسی، اقتصادی و امنیتی تمرکز دارد.  این سازمان ثبات منطقه ای، مبارزه با تروریسم و توسعه اقتصادی را در میان کشورهای عضو خود ترویج می کند.  سازمان همکاری شانگهای بر عدم مداخله در امور داخلی، احترام به حاکمیت و منافع متقابل و تقویت نظم جهانی چندقطبی تاکید دارد.  هدف آن مقابله با نفوذ غرب و ایجاد بستری برای کشورهای عضو است تا به طور مشترک به مسائل منطقه ای رسیدگی کنند.

نشست سران ناتو در واشنگتن در سال 2024 هفتاد و پنجمین سالگرد این اتحاد را در 9 تا 11 ژوئیه 2024 جشن گرفت. بحث‌های کلیدی بر روی تنظیم مجدد استراتژیک در پاسخ به درگیری‌های جاری در اوکراین، گسترش ناتو و افزایش هزینه‌های دفاعی در میان کشورهای عضو متمرکز بود.

 اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در 4 جولای 2024 در آستانه با محوریت همکاری های منطقه ای، ثبات سیاسی و توسعه اقتصادی برگزار شد.  در این روز بلاروس به عضویت این سازمان درآمد.

در پایان هر دو رویداد، اعلامیه هایی به تصویب رسید: بیانیه واشنگتن برای ناتو و بیانیه آستانه برای سازمان همکاری شانگهای.  هر دو سند طرح ها، حوزه های فعالیت و اصول کار سازمان ها را مشخص می کنند.  محتویات هر دو سند در این مقاله مقایسه شده است.

 ارتباط مقایسه اعلامیه های ناتو و سازمان همکاری شانگهای:

 مقایسه بیانیه های نشست های ناتو و سازمان همکاری شانگهای بینش های ارزشمندی در مورد جهت گیری های استراتژیک، اولویت ها و مواضع ژئوپلیتیکی این دو سازمان بزرگ ارائه می دهد.  بیانیه ها منعکس کننده رویکردهای مربوطه آنها به امنیت جهانی، روابط بین المللی و ثبات منطقه ای است.  با تحلیل این اسناد، می‌توانیم روایت‌های متضاد و گاه هم‌گرا را که سیاست‌ها و اقدامات کشورهای عضو ناتو و سازمان همکاری شانگهای را شکل می‌دهند، بهتر درک کنیم.

 این مقایسه به ویژه در چشم‌انداز ژئوپلیتیک کنونی، جایی که تنش‌ها بین قدرت‌های بزرگ و درگیری‌های منطقه‌ای رایج است، مرتبط است.  برای مثال، بیانیه ناتو بر تعهد قوی به دفاع جمعی، ارزش‌های دموکراتیک و مقابله با تهدیدات کشورهای خاصی مانند روسیه و چین تاکید می‌کند.  در مقابل، اعلامیه سازمان همکاری شانگهای بر ترویج نظم جهانی چندقطبی، عدم مداخله و احترام متقابل بین کشورها تمرکز دارد.

 با استفاده از زبان برنامه نویسی ، می‌توانیم به طور سیستماتیک زبان، مضامین و احساسات اعلامیه‌ها را تجزیه و تحلیل کنیم و چشم‌اندازی مبتنی بر داده‌ها را در مورد روایت‌های استراتژیک ناتو و سازمان همکاری شانگهای ارائه کنیم.  این رویکرد نه تنها دقت تجزیه و تحلیل را افزایش می دهد، بلکه بینش های بصری را از طریق نمودارها و نمودارها ارائه می دهد و مقایسه را برای خوانندگان قابل دسترس تر و قانع کننده تر می کند.

تمرکز و جهت گیری استراتژیک: برای ناتو - امنیت مشترک، برای سازمان همکاری شانگهای - همکاری بین اعضا:

 بیانیه ناتو بر دفاع و امنیت دسته جمعی، به ویژه در پاسخ به تهدیدات روسیه و تروریسم تاکید می کند.  این بر اهمیت پیوند فراآتلانتیک و ادغام کشورهای عضو جدید مانند سوئد و فنلاند تأکید می کند.  این اعلامیه بر بازدارندگی، دفاع، پیشگیری از بحران و امنیت مشارکتی تمرکز دارد و در عین حال بر پایبندی به ارزش‌های دموکراتیک، حقوق بشر و حاکمیت قانون تاکید می‌کند.  ناتو همچنین بر تقویت قابلیت‌ها و آمادگی نظامی از جمله دفاع هسته‌ای و موشکی و ادغام فناوری‌های پیشرفته تمرکز می‌کند.

 در مقابل، اعلامیه سازمان همکاری شانگهای بر ایجاد نظم جهانی چند قطبی و تقویت صلح، امنیت و ثبات جهانی تاکید دارد.  این سازمان از عدم مداخله در امور داخلی، احترام به حاکمیت و منافع متقابل حمایت می کند.  این اعلامیه بر اهمیت همکاری اقتصادی، پیوندهای فرهنگی و پایداری زیست محیطی تاکید می کند.  سازمان همکاری شانگهای بر مبارزه با تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی، همراه با قاچاق مواد مخدر و جرایم سازمان یافته تمرکز دارد.

همچنین بر ثبات منطقه ای به ویژه در آسیای مرکزی تاکید می کند و همکاری در زمینه های مختلف از جمله اقتصاد دیجیتال، کشاورزی و امنیت انرژی را ارتقا می دهد

این نتایج، به وضوح توسط وردکلاود نشان داده شده که به وسیله زبان برنامه نویسی R ترسیم شده است.

موضوعات و اولویت های کلیدی:

در نتیجه تعریف اصطلاحاتی که بیشتر در متون هر دو اعلامیه ظاهر می شوند، می توان موضوعاتی را که بیشترین تأکید را دارند شناسایی کرد.  اعلامیه های ناتو بر امنیت، دفاع، آمادگی نظامی و حمایت از اوکراین و متحدان تاکید می کند که نشان دهنده نقش سنتی آن به عنوان یک پیمان امنیتی است.  در مقابل، سازمان همکاری شانگهای بیشتر بر همکاری، توسعه و جنبه های اقتصادی تمرکز دارد و توجه قابل توجهی به تروریسم، اصول و پایداری دارد.  هر دو سازمان چالش‌های جهانی و اهمیت فناوری‌های نوظهور را می‌شناسند، اما رویکردها و اولویت‌های آن‌ها به‌طور قابل توجهی متفاوت است.

 ناتو با 69 مورد اشاره، تاکید قابل توجهی بر امنیت دارد که نشان دهنده تعهد آن به تضمین امنیت کشورهای عضو و مقابله با تهدیدات امنیتی مختلف است.  در مقابل، سازمان همکاری شانگهای با 54 مورد اشاره، همکاری را برجسته می کند، که تاکید زیادی بر تلاش های مشترک بین کشورهای عضو دارد.

 در زمینه دفاعی و نظامی، ناتو 55 بار به دفاع و 20 بار به نظامی اشاره می کند و بر نقش آن در دفاع جمعی و آمادگی نظامی تأکید می کند.  در مقابل، سازمان همکاری شانگهای هیچ اشاره ای به دفاع یا نظامی ندارد، که ممکن است نشان دهنده رویکرد متفاوت یا تاکید کمتر بر جنبه های نظامی در مقایسه با ناتو باشد.

از نظر توسعه و تمرکز اقتصادی، ناتو تنها 4 اشاره به توسعه دارد که نشان دهنده تمرکز کمتر بر فعالیت های توسعه در چارچوب ناتو است.  از سوی دیگر، سازمان همکاری شانگهای 47 بار به طور برجسته به توسعه اشاره می کند و تمرکز قابل توجهی بر همکاری های اقتصادی و توسعه ای بین کشورهای عضو آن دارد.

اوکراین و متحدان، واژه های کلیدی برای ناتو هستند، به ترتیب با 45 و 54 اشاره، که نشان دهنده حمایت ناتو از اوکراین در میان درگیری های جاری و اهمیت همبستگی اتحاد است.  سازمان همکاری شانگهای به اوکراین یا متحدانش اشاره ای نمی کند، و این نشان می دهد که این اصطلاحات در روایت فعلی آن نقشی اساسی ندارند.

 هر دو سازمان به تهدیدات و ثبات می پردازند، به طوری که ناتو 27 باربه تهدید و 10 بار به ثبات اشاره کرده است که نشان دهنده نگرانی های امنیتی مداوم و تلاش برای حفظ ثبات منطقه است.  سازمان همکاری شانگهای 10 بار تهدید و ثبات را نیز 10 بار ذکر می کند که رویکرد متعادلی را به این موضوعات نشان می دهد

 تمرکز ناتو بر امنیت جهانی و سازوکارهای دفاع جمعی از 7 اشاره جهانی و 16 اشاره جمعی به آن مشهود است.  با این حال، سازمان همکاری شانگهای 10 بار از واژه جهانی و تنها یک بار به واژه جمعی اشاره می کند، که نشان دهنده چشم انداز جهانی بیشتر است اما تاکید کمتری بر اقدامات جمعی در مقایسه با ناتو دارد.

 تروریسم و چالش ها با 4 اشاره به تروریسم و 10 اشاره به چالش ها، نگرانی های مداوم ناتو هستند.  سازمان همکاری شانگهای با 13 اشاره تاکید بیشتری بر تروریسم دارد که نشان دهنده تمرکز قابل توجهی بر تلاش های ضد تروریسم است، در حالی که چالش ها 5 بار ذکر شده است که نشان دهنده شناخت مشکلات مختلف است.

 تعهد ناتو به ارزش‌های اصلی و برنامه‌ریزی استراتژیک بلندمدت از طریق 4 اشاره به اصول و 14 اشاره به استراتژی نشان داده شده است.  سازمان همکاری شانگهای اصول را بیشتر مورد بحث قرار می دهد، با 11 اشاره، که تاکید زیادی بر ارزش های بنیادی دارد، در حالی که واژه استراتژیک فقط یک بار ذکر شده است.

 فناوری‌های نوظهور و پایداری مورد توجه ناتو قرار می‌گیرند، با 3 اشاره به فناوری‌ها و پایداری، با این حال تمرکز اصلی ناتو نیست.  با این حال، سازمان همکاری شانگهای به طور قابل توجهی از واژه فناوری‌ها 11 بار و از مفهوم پایداری 11 بار یاد می‌کند که نشان‌دهنده تاکید شدید بر پیشرفت‌های فناوری و ابتکارات توسعه  پایدار است.

 از نظر تحول سایبری و دیجیتال، ناتو 8 بار واژه سایبر و یک بار واژه دیجیتال را  ذکر می کند که نشان دهنده نگرانی در مورد امنیت سایبری و تحول دیجیتال است.  سازمان همکاری شانگهای با تنها 1 اشاره تمرکز کمتری بر روی سایبر دارد، اما با 12 اشاره تاکید زیادی بر تحول دیجیتال دارد.

بیانیه ناتو تاکید زیادی بر دفاع جمعی دارد و بر ماده 5 پیمان واشنگتن و تعهد به دفاع از یکدیگر تاکید می کند.  تمرکز گسترده ای بر تهدید روسیه، درگیری نظامی در اوکراین و حمایت از دفاع اوکراین وجود دارد.  این اعلامیه همچنین بر نوسازی قابلیت‌های دفاعی، افزایش هزینه‌های دفاعی و تمرین‌های نظامی در مقیاس بزرگ تأکید می‌کند

علاوه بر این، ناتو بر پذیرش فناوری‌های جدید از جمله هوش مصنوعی، دفاع سایبری و قابلیت‌های فضایی تاکید می‌کند، در حالی که حفظ و نوسازی توانایی ها/ قابلیت‌های هسته‌ای را  سنگ بنای امنیت برمی شمارد.

بیانیه سازمان همکاری شانگهای از یک نظم جهانی بیشتر نماینده، دموکراتیک و چند قطبی حمایت می کند و بر اصول حاکمیت، تمامیت ارضی و عدم مداخله تأکید می کند.  بر ثبات و توسعه در آسیای مرکزی و اوراسیا به طورگسترده تر، با تلاش های هماهنگ علیه تروریسم، جدایی طلبی، افراط گرایی و جنایات سازمان یافته تمرکز دارد.  این اعلامیه همکاری های اقتصادی، مبادلات فرهنگی و حفاظت از محیط زیست را به عنوان زمینه های کلیدی همکاری بین کشورهای عضو ترویج می کند

زمینه ژئوپلیتیکی: تفکیک تفصیلی

 اعلامیه ناتو روسیه را با نگرانی در مورد سیاست های چین و مشارکت آن با روسیه به عنوان مهم ترین و مستقیم ترین تهدید معرفی می کند.  به رقابت استراتژیک، بی ثباتی در آفریقا و خاورمیانه و تهدیدات ناشی از فعالیت های ترکیبی و سایبری می پردازد.  ناتو همچنین بر تقویت روابط با شرکای جهانی مانند اتحادیه اروپا، استرالیا، ژاپن و دیگران برای مقابله با چالش‌های امنیتی مشترک تأکید می‌کند

بیانیه واشنگتن در نشست سران ناتو: روسیه مهم‌ترین و مستقیم‌ترین تهدید برای امنیت متحدان باقی می‌ماند. بیانیه واشنگتن در نشست سران ناتو: جاه طلبی ها و سیاست های قهری اعلام شده جمهوری خلق چین همچنان منافع، امنیت و ارزش های ما را به چالش می کشد. اعلامیه سازمان همکاری شانگهای تغییرات شگرف در سیاست جهانی و ظهور نظم جهانی عادلانه تر و چند قطبی را به رسمیت می شناسد. این سازمان خواستار اصلاحات جامع سازمان ملل برای افزایش نمایندگی کشورهای در حال توسعه است. سازمان همکاری شانگهای تلاش‌های مشترک را در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصاد، فناوری، حفاظت از محیط زیست و مبادلات فرهنگی ترویج می‌کند که منعکس‌کننده رویکردی مشترک برای رسیدگی به چالش‌های جهانی است. بیانیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای آستانه: «استفاده از زور در حال تشدید است، قوانین بین المللی به طور سیستماتیک نقض می شود، رویارویی و درگیری های ژئوپلیتیکی در حال افزایش است و خطرات برای ثبات در جهان و منطقه سازمان همکاری شانگهای در حال افزایش است».

بیانیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای آستانه: کشورهای عضو بر نقش کلیدی سازمان ملل در مقابله با تهدیدات در فضای اطلاعاتی، ایجاد فضای امن اطلاعاتی مبتنی بر اصول احترام به حاکمیت دولت و عدم مداخله در امور داخلی سایر کشورها تأکید می‌کنند

تهدید تروریستی:

ناتو و سازمان همکاری شانگهای بر تهدیدات ناشی از تروریسم، تهدیدات سایبری و بی ثباتی ژئوپلیتیکی تاکید دارند. بیانیه واشنگتن در اجلاس سران ناتو: تروریسم، در همه اشکال و مظاهر آن، مستقیم ترین تهدید نامتقارن برای امنیت شهروندان ما و صلح و رفاه بین المللی است.

بیانیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای آستانه: کشورهای عضو تاکید می کنند که استانداردهای دوگانه در مبارزه با تروریسم غیرقابل قبول است. تروریسم در هر شکل و بیانی قابل توجیه نیست؛ بخشش و پناه دادن به تروریست ها باید قاطعانه توسط کل جامعه جهانی محکوم شود.

تهدیدات ترکیبی:

 ناتو با تهدیدهای ترکیبی، سایبری، فضایی و سایر تهدیدهای بازیگران دولتی و غیردولتی مواجه است.  این بیانیه بر ضرورت «آماده شدن، بازدارندگی، دفاع در برابر و مقابله با این تهدیدات ترکیبی» از جمله از طریق ایجاد مرکز دفاع سایبری یکپارچه ناتو تاکید می کند.  هدف این مرکز ارتقای حفاظت شبکه، آگاهی از موقعیت و پیاده سازی فضای مجازی به عنوان یک حوزه عملیاتی است.  علاوه بر این، ناتو بر اهمیت توسعه ظرفیت برای تجزیه و تحلیل و مقابله با اطلاعات نادرست خصمانه و عملیات اطلاعات نادرست تأکید می کند

تهدیدات سایبری همچنین با تمرکز بر مقابله با تبلیغات سایبری و کمپین های اطلاعات نادرست سازمان های تروریستی بین المللی، نگرانی سازمان همکاری شانگهای است.  سازمان همکاری شانگهای بر نقش کلیدی سازمان ملل در ایجاد فضای امن اطلاعاتی مبتنی بر احترام به حاکمیت دولت و عدم مداخله در امور داخلی تاکید می کند.

بیانیه اجلاس سران ناتو در واشنگتن: (تاسیس مرکز دفاع سایبری یکپارچه ناتو برای تقویت حفاظت شبکه، آگاهی موقعیتی و اجرای فضای سایبری به عنوان یک حوزه عملیاتی در زمان صلح، بحران و درگیری):

بیانیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای آستانه: «آنها با تبلیغات سایبری و کمپین های اطلاعات نادرست علیه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که توسط سازمان های تروریستی بین المللی انجام می شود مقابله خواهند کرد».

تسلیحات هسته ای و رژیم منع اشاعه هسته ای:

بیانیه ناتو:       

بر اهمیت بازدارندگی هسته ای به عنوان سنگ بنای امنیت اتحاد تاکید می کند.  این بیانیه نیاز به توانمندی هسته ای معتبر و موثر برای حفظ صلح، جلوگیری از اجبار و جلوگیری از تجاوز را تشریح می کند.  همچنین بر نگرانی‌ها در مورد لفاظی‌های غیرمسئولانه هسته‌ای روسیه و اقدامات آن در بلاروس، که به عنوان ارعاب راهبردی تلقی می‌شود، تاکید می‌کند. علاوه بر این، ناتو تا زمانی که تسلیحات هسته‌ای وجود دارد به قابلیت‌های هسته‌ای خود متعهد می‌ماند و بر اهمیت تبعیت از توافق‌نامه‌های کنترل تسلیحات برای تضمین ثبات استراتژیک تأکید می‌کند.

بیانیه سازمان همکاری شانگهای بر اهمیت عدم اشاعه هسته ای و رعایت دقیق معاهدات مربوطه تمرکز دارد.  این سازمان از لازم‌الاجرا شدن پروتکل تضمین‌های امنیتی به معاهده منطقه عاری از سلاح هسته‌ای در آسیای مرکزی حمایت می‌کند و بر لزوم ارتقای جامع و متوازن اهداف معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای تاکید می‌کند. این اعلامیه همچنین خواستار همکاری در استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی شده و بر اهمیت خلع سلاح هسته ای و رژیم جهانی منع اشاعه تاکید می کند.

بیانیه واشنگتن در نشست سران ناتو: بازدارندگی هسته ای سنگ بنای امنیت اتحاد است. هدف اساسی از قابلیت هسته ای ناتو حفظ صلح، جلوگیری از اقدامات قهری و تجاوز  است. تا زمانی که سلاح های هسته ای وجود داشته باشد، ناتو یک اتحاد هسته ای باقی خواهد ماند.

بیانیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای آستانه: کشورهای عضو بر این باورند که لازم‌الاجرا شدن پروتکل تضمین‌های امنیتی به معاهده منطقه عاری از سلاح هسته‌ای در آسیای مرکزی (نیویورک، 6 می 2014) برای همه کشورهای امضاکننده، باعث ایجاد  سهم قابل توجهی در تضمین امنیت منطقه ای و تقویت رژیم منع اشاعه هسته ای می شود.

ناتو و سازمان همکاری شانگهای: مسیرهای متفاوت در امنیت و همکاری جهانی:

تحلیل تطبیقی اعلامیه‌های ناتو و سازمان همکاری شانگهای، جهت‌گیری‌ها و اولویت‌های استراتژیک متمایزی را نشان می‌دهد که بر اساس زمینه‌های ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد و اصول بنیادین آنها شکل گرفته است.  ناتو با تأکید دیرینه خود بر دفاع جمعی، آمادگی نظامی، بازدارندگی و دفاع از ارزش‌های دموکراتیک را در برابر تهدیدات محسوس، به‌ویژه از جانب روسیه و تروریسم، در اولویت قرار می‌دهد.  تمرکز آن همچنان بر امنیت، پیشرفت‌های فناوری در دفاع و حفظ یک بازدارنده هسته‌ای قوی است.

برعکس، سازمان همکاری شانگهای مدافع نظم جهانی چندقطبی است که مشخصه آن عدم مداخله، احترام به حاکمیت و منافع متقابل است.  بیانیه های آن بر ثبات منطقه ای، همکاری اقتصادی، و مبارزه با تروریسم و افراط گرایی در چارچوب احترام و همکاری متقابل تاکید دارد. رویکرد سازمان همکاری شانگهای منعکس کننده تاکید گسترده تری بر توسعه اقتصادی، پیوندهای فرهنگی و پایداری زیست محیطی است که هدف آن متعادل کردن نفوذ غرب و تقویت نظم منطقه ای در قالب همکاری است.

هر دو سازمان اهمیت حیاتی پرداختن به چالش های نوظهور جهانی مانند تهدیدات سایبری، تروریسم و بی ثباتی ژئوپلیتیکی را مورد بررسی قرار می دهند.  با این حال، استراتژی های آنها به طور قابل توجهی متفاوت است: موضع نظامی و دفاعی ناتو با موضع همکاری و توسعه محور سازمان همکاری شانگهای در تضاد است.