تدوین و ترجمه: محمد مهدی گلشاهی، دبیر گروه مطالعات اقتصاد سیاسی خاورمیانه

به راهنمایی و نظارت: دکتر جلال درخشه، استاد دانشگاه امام صادق^(ع)

مقدمه

چشم انداز امنیتی جهان یا به عبارت دقیق تر چشم انداز امنیتی آمریکا در سال 2024 از مجموعه گزارش های سالانه ای است که هر سال و در ماه دسامبر درباره اولویت ها و برنامه امنیتی ایالات متحده آمریکا در سایتdefensenews.com  ، به عنوان یکی از مهم ترین مراجع تحلیل سیاست ها و برنامه های امنیتی در جهان، منتشر می شود. آن چه درباره گزارش های defensenews.com به عنوان یک مرجع خبری هفتگی پیرامون تحولات نظامی ـ امنیتی در جهان مهم است دو موضوع محوری زیر است:

• وابستگی سیاسی و امنیتی آن
• نویسندگان گزارش های این مرکز رسانه ای

 وبسایت defensenews.com بخشی از شرکت خصوصی Sightline Media Group است که پیشتر با عنوان یک مرکز سیاستگذاری دولتی در زمینه تحلیل ـ گزارش دهی  بخش های نظامی و امنیتی آمریکا  با عنوان  Gannett Government Media and Army Times Publishing Company شناخته می شد. شرکت فوق فعال ترین شرکت در زمینه تحلیل سیاست های امنیتی ـ نظامی آمریکا در جهان است که بیش از چهار ماهنامه و دو ماهنامه را در قالب سایت و نشریه و با محوریت تحلیل های مقام های امنیتی سابق و فعلی آمریکا منتشر می کند. عناوین این نشریات و سایت ها عبارتند از:

1. Army Times انتشار یافته از 1940 به این سو با بررسی تحولات ارتش آمریکا
2. Navy Times انتشار یافته از 1951 به این سو با بررسی تحولات نیروی دریایی آمریکا
3. Air Force Times انتشار یافته از 1947 به این سو با بررسی تحولات نیروی هوایی آمریکا
4.  Defense News انتشار یافته از 1986 به این سو درباره تحولات امنیتی – نظامی آمریکا در جهان
5.  Armed Forces Journal انتشار یافته از سال 1863 به عنوان مهم ترین و طولانی مدت ترین نشریه دفاعی آمریکا که انتشار آن در سال 2014 متوقف شد.
6. C4ISRNET ذیل سایت Defense News که مرجع بررسی تحولات سایبری در آمریکا است.

این شرکت توسط مایکل راینشتاین[1] تاجر، سرمایه گذار و مدیر رسانه شناخته شده و نئومحافظه کار  آمریکایی اداره  می شود.  با بررسی شرکت ها و سایت ها و نشریات  تابع  Sightline Media Group و هم چنین فعالیت های مایکل راینشتاین می توان به خوبی دریافت که گزارش های منتشر در densenews.com   در واقع نشان گر نقشه راه آمریکا در سیاست های نظامی ـ امنیتی است، چنان که نویسندگان گزارش های این مجموعه شکل گرفته از دیپلمات های بازنشسته و مقام های سیاسی کشور آمریکایی یا از تاجران و مسئولین سیاسی و امنیتی کشور های همسوی آمریکا هستند. بنایراین بررسی گزارش های امنیتی densenews.com   که در زمینه های مختلف سیاسی، امنیتی و اقتصادی است در واقع  بررسی سیاست های آمریکا در سال پیش رو است از آن چه انجام شده تا آنچه انجام خواهد شد. نوشتار حاضر به بررسی چشم انداز سالانه امنیتی ـ نظامی آمریکا می پردازد و چالش و برنامه های پیش روی آمریکا را بررسی می کند، نکته حائز امنیت این گزارش آن است که با بررسی آن می توان به وضوح دریافت که سیاست ها و مداخلات امنیتی آمریکا در سال پیش رو بیش از هر چیزی تحت تاثیر انتخابات ریاست جمهوری 2024، تقابل با چین و چالش چگونگی پایان دادن به دو جنگ اوکراین و غزه است.

چشم انداز امنیتی جهان در سال 2024

گزارش امنیتی سال 2024  densenews.com   از آن منظر حائز اهمیت است که از لحاظ محتوا وگستردگی سیاست های امنیتی و تکنولوژیک آمریکا در مناطق مختلف جهان با گزارش پیشین دارای تفاوت بنیادین است. که این تفاوت را می توان به شرح زیر دسته بندی کرد:

1. رقابت های تکنولوژیک و نظامی با چین و اهمیت سیاست ها و برنامه های توسعه تکنولوژی سال 2024 برای حفظ جایگاه آمریکا در عرصه فضایی و نظامی در جهان که می توان آن را سیاست های کنترل چین با ترکیبی از حضور نظامی در دریای چین جنوبی و توسعه فناوری نامید.
2. انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و چالش های بازگشت ترامپ و نئومحافظه کاران
3. امنیت سایبر آمریکا به ویژه ترومای تکرار حملات سایبری در انتخابات 2016 ریاست جمهوری آمریکا
4. چالش چگونگی پایان جنگ اوکراین و مواجه با روسیه
5. ژئوپلتیک باب المندب، چالش حوثی ها و پایان جنگ غزه
6. گسترش فناوری و چالش کسب و کار در آمریکا

با توجه به گستردگی موضوعات، به خوبی می توان دریافت که ایالات متحده در سال آینده با چالش های مختلف داخلی و بین المللی مواجه است. نوشتار حاضر از بخش های ذکر شده در گزارش دو بخش محوری برای بررسی مورد توجه قرار داده است، نخست به بررسی نقشه راه امنیت دفاعی آمریکا می پردازد و سپس به بررسی موضوع محوری سند درباره ایران یعنی تغییر ژئوپلتیک مقاومت اشاره خواهد داشت، از نویسندگان مطرح این دوره گزارش می توان به پت کانروی[2] وزیر سابق صنایع دفاعی و وزیر سابق توسعه بین المللی و اقیانوس آرام استرالیا، آرویداس آنوشاوسکاس [3]وزیر دفاع فعلی لیتوانی، رادها پلامب[4] معاون وزیر دفاع آمریکا در امور پشتیبانی، جرالد مایکل فایرشتاین[5] سفیر سابق آمریکا در یمن در زمان اوباما در زمان بهار عربی و کارشناس ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه[6] اشاره کرد.

یک. اولویت های دفاعی آمریکا در سال 2024

در سند مذکور اولویت دفاعی و تکنولوژیک ایالات متحده در قالب هشت محور و هشت قرارداد به ارزش قریب به 62 میلیارد دلار مورد بررسی قرار گرفته است. اکثر این سرمایه گذاری ها در زمینه هوافضا و توسعه فرودگاهی است. نتایج این بررسی نشان می دهد ایالات متحده آمریکا بیشترین سرمایه گذاری خود را در زمینه توسعه و حفظ صنعت هوافضای خود به عنوان مزیب رقابتی خود در عرصه امنیتی ـ نظامی  انجام داده است تا این نیروی استراتژیک آمریکا هم چنان دست بالای عملیاتی را در جهان داشته باشد، بعد دوم سرمایه گذاری امنیتی آمریکا در عرصه سایبر و امنیت سایبری است که بعد  تازه ای از استراتژی دفاعی آمریکا است که از سال 2016 و با برنامه JTF Areas همواره به عنوان قطب محوری امنیت اطلاعات آمریکا مطرح بوده است.

دوم. اهمیت حوثی ها و تغییر ژئوپلتیک مقاومت در برنامه دفاعی آمریکا

نکته حائز اهمیت در چشم انداز امنیتی آمریکا آن است که جنگ اوکراین و جنگ غزه به عنوان دو چالش اساسی در برنامه دفاعی آمریکا  مورد بررسی قرار می گیرد به گونه ای که از یک وزن برخوردارند جنگ اوکراین به گونه ای امنیت و نفوذ ناتو را به چالش می کشد و عملکرد حوثی ها در جنگ غزه زمینه ساز تغییر ژئوپلتیک مقاومت و به چالش کشیده شدن امنیت باب المندب به نفع جریان مقاومت شده است. این روند هم زمان با افزایش توان تهاجمی و استقلال عملیاتی حوثی ها منافع محور غربی ـ عبری در منطقه حساس باب المندب و از سویی عدم همراهی عربستان با آمریکا و متحدانش برای حمله به یمن و مواضع حوثی چالشی جدید پیش روی آمریکا و محوری غربی ـ عبری گشوده است. گزارش مذکور  یک ماه پیش از عملیات ائتلاف آمریکا و کشور های غربی به یمن  حمله را پیش بینی کرده بود و بر آن بود که تقابل حوثی با نیرو های ائتلاف دامنه دار خواهد بود. در این راستا جرالد فیراشتاین [7] سفیر سابق ایالات متحده در یمن در گزارشی با اشاره به دست باز جریان مقاومت برای حمله به اهداف آمریکایی و اسراییلی، به این نکته اشاره می کند، هر چند حوثی‌ها برخلاف حزب‌الله یا دیگر گروه‌های مقاومت در امتداد مرز شمالی اسرائیل، ظرفیت محدودی برای ضربه زدن به اسرائیل دارند اما این ظرفیت را دارند که در صورت گسترش درگیری‌ها از غزه، یک تهدید امنیتی مهم در دریای سرخ  ایجاد کنند. این  در حالی است که آنها ماه ها در گفتگو با عربستان سعودی برای پایان دادن به جنگ هشت ساله بوده اند اما هیچکدام یک از مسائل  مورد توافق حل و فصل نشده است و حوثی ها به طور دوره ای تهدید کرده اند که حملات موشکی و پهپادی خود را علیه اهداف سعودی از سر خواهند گرفت و این امر به عنوان چالش جدی برای امنیت انرژی در جهان تلقی خواهد شد. این روند با اعلام حمایت از حماس و مردم غزه توسط عبدالملک الحوثی، رهبر انصارالله یمن یک ماه پس عملیات طوفان الاقصی در سرزمین های اشغالی شکل تازه ای به ژئوپلتیک مقاومت در منطقه خاورمیانه داد. او بر این باور است که «ما با برادران خود در محور مقاومت در هماهنگی کامل هستیم». از آن زمان، در ادامه بیانیه الحوثی، حوثی ها به حزب الله و دیگر  شبه نظامیان گروه های مقاومت پیوسته اند.

این سخنرانی و تحرکات پس در نوامبر 2023  برای افزایش فشار بر اسراییل برای پایان جنگ غزه از جمله توقیف کشتی اسراییلی گلکسی لیدر (Galaxy Leader) در روز یکشنبه 19 نوامبر 2023 و اعلام رسمی یحیی سریع سخنگوی جنبش انصارالله به اسراییل و حامیان آن مبنی بر آن که نیروهای حوثی تا زمانی که تجاوز به غزه و کرانه باختری متوقف شود، حوثی ها به عملیات نظامی علیه دشمن اسرائیل ادامه خواهند داد و کشتی های باری اسراییل مورد هدف قرار خواهد داد[8] و تداوم اقدامات مشابه با آن چون حمله به کشتی اسراییلی در اقیانوس هند پیش از شروع آتش بس موقت در 24 نوامبر و هم چنین حمله بی سابقه حوثی ها در 9 ژانویه با استفاده از بیش 21 پهباد و موشک به کشتی های ائتلاف آمریکا در دریای سرخ  توافق یمن و پایان جنگ در غزه را به گونه ای به هم گره زده است و این امر کشورهای عضو پیمان ابراهیم و ائتلاف غربی ـ عبری را به چالش کشیده است ، چرا که از سویی عملکرد انصار الله یمن سبب شده زمان انتقال کالا طولانی تر شود و اقتصاد اسراییل به چالش کشیده شود، به طوری که بسیاری از کشتی‌ها را مجبور به توقف ترانزیت از طریق دریای سرخ و کانال سوئز کرده و در عوض مسیر طولانی‌تری را در اطراف آفریقا طی می‌کنند  که در پی آن نیروی دریایی اسرائیل مجبور شده است ناوهای کلاس سار را در نزدیکی ایلات مستقر کند تا کشتی های باری را در برابر حملات حوثی ها محافظت کنند و از سوی دیگر روند مذاکرات سعودی ـ یمنی را برای گمانه زنی های پایان جنگ در غزه به هم گره زده است. بنابراین این روند یعنی ورود غیر مستقیم حوثی ها به جنگ غزه ابتکار عمل را عملا از دست اسراییل خارج کرده و از سویی نفوذ ژئوپلتیکی اسراییل که ذیل پیمان ابراهیم شکل گرفته بود را به چالش کشیده است، این روند یعنی تقابل نیروهای ائتلاف با حوثی تحت تاثیر دو عامل قرار گرفته است اول تداوم پاسخ حوثی ها وافزایش هزینه های اقتصادی حمل و نقل دریایی کشتی های متعلق به اسراییل و ائتلاف غربی و دوم شکاف سیاسی ایجاد شده بین هم پیمانان پیمان ابراهیم به ویزه عدم همراهی عربستان با آمریکا و ائتلاف غربی برای حمله به مواضع حوثی ها بر این اساس تقابل های شکل گرفته در سه بازه و تا 12 فوریه مورد بررسی است:

1. در بازه اول

در 10 ژانویه، شورای امنیت  قطعنامه 2722، توسط ایالات متحده و ژاپن را تصویب کرد. این قطعنامه با اشاره به آن که حملات حوثی‌ها به کشتی‌های تجاری از 19 نوامبر 2023 تاکنون حداقل 24 مورد بوده است، به شدت محکوم می‌کند و از این گروه می‌خواهد که فوراً تمام این حملات را متوقف کند. این قطعنامه تاکید می کند که حقوق و آزادی های کشتیرانی کشتی های تجاری، مطابق با قوانین بین المللی، باید رعایت شود. این سازمان به حق کشورهای عضو، مطابق با قوانین بین‌المللی، برای دفاع از کشتی‌های خود در برابر حملات، از جمله مواردی که حقوق و آزادی‌های دریانوردی را تضعیف می‌کند، مورد توجه قرار داد. قطعنامه ۲۷۲۲ با ۱۱ رای موافق و ۴ رای ممتنع (الجزایر، چین، موزامبیک و روسیه) به تصویب رسید. براساس همین قطعنامه در 11 ژانویه، بریتانیا و ایالات متحده با حمایت استرالیا، بحرین، کانادا و هلند، حملات هوایی و دریایی را به بیش از 60 هدف در سراسر یمن انجام دادند. این حملات حداقل 28 نقطه را در استان های صنعا، تعز، حدیده، حجه، صعده و ضمار هدف قرار دادند. که براساس آن به گفته حوثی ها پنج نفر کشته و شش نفر زخمی شدند ،در مقابل در  14 ژانویه، حوثی ها یک موشک کروز ضد کشتی به سمت یک کشتی نیروی دریایی ایالات متحده در جنوب دریای سرخ شلیک کردند که ایالات متحده گزارش داد که آن را رهگیری کرده است. در 15 ژانویه، یک موشک ضد کشتی حوثی ها برای اولین بار به یک کشتی تجاری متعلق به ایالات متحده به نام M/V Gibraltar Eagle در خلیج عدن اصابت کرد و در 17 ژانویه یک هواپیمای بدون سرنشین حوثی  دوباره همان هدف پیشین را مورد اصابت قرار داد. در شامگاه همان روز، ایالات متحده رهگیری 14 موشک حوثی را که «برای شلیک بارگذاری شده بودند» اعلام کرد. در ادامه روند حملات حوثی ها در روز های  18، 19 و 20 ژانویه، ایالات متحده به طور مشابه موشک های ضد کشتی را هدف قرار داد که طبق گزارش ها آماده شلیک بودند. در این راستا فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن هانس گروندبرگ بدون اشاره به حمله به غیر نظامیان در حمله 12 ژانویه در بیانیه ای در 13 ژانویه، درخواست دبیر کل سازمان ملل را از یک روز قبل تکرار کرد:

«برای همه دست اندرکاران از اقداماتی که وضعیت یمن را بدتر می کند، تهدید مسیرهای تجاری دریایی را تشدید می کند یا به تنش های منطقه ای در این زمان حساس دامن می زند اجتناب کنند و سپس در 16 ژانویه بسته پیشنهادی خود برای صلح در یمن ارائه داد، مذاکراتی که از مارس 2022 در جریان مذاکرات یمنی ـ سعودی ادامه داشت اما مفاد آن اجرای نشده بود، او بر لزوم حفاظت از غیرنظامیان یمنی و حفاظت از پیشرفت های بدست آمده در راستای صلح از زمان آتش‌بس در آوریل ۲۰۲۲، اشاره کرد و بر گفتگوی های عربستان سعودی و دولت نجات ملی تاکید کرد. این در حالی است که علی رغم مذاکرات انجام گرفته و مذاکرات پس از آن تقریبا دو سال می گذرد اما ائتلاف عربی به این توافق پایبند نبوده است در همین حال هانس گروندبرگ، نماینده سازمان ملل متحد در امور یمن از توافق احتمالی در ماه فوریه بین عربستان سعودی و دولت نجات ملی خبر می دهد و  از سرگیری روند سیاسی فراگیر تحت نظارت سازمان ملل و رسیدگی به اولویت های کلیدی به نفع مردم یمن، تاکید دارد اما هم چنان حملات سنتکام به یمن ادامه دارد.

2. بازه دوم

بریتانیا و ایالات متحده با حمایت مجدد استرالیا، بحرین، کانادا و هلند، دور جدیدی از حملات را در 22 ژانویه انجام دادند. بر اساس بیانیه های ایالات متحده، هدف از این عملیات «تضعیف توانایی حوثی ها برای ادامه حملات بی پروا به کشتی های بین المللی و تجاری در دریای سرخ، تنگه باب المندب و خلیج عدن» بود. پیش از حملات ایالات متحده و بریتانیا، شورای امنیت در 3 ژانویه یک جلسه توجیهی و رایزنی اضطراری در مورد حملات حوثی ها برگزار کرد. در همان روز، 14 کشور از جمله کشورهای عضو شورای امنیت شامل ژاپن، جمهوری کره، بریتانیا و ایالات متحده در بیانیه‌ای مشترک گفتند که آخرین هشدار خود را به حوثی‌ها برای پایان فوری حملات صادر می‌کنند این بیانیه اشاره ای به حمله نیروهای ائتلاف به غیر نظامیان نداشته است.[9] در مقابل حوثی ها  طی  اعلام یحیی سریع سخنگوی خود طی دو عملیات، کشتی آمریکایی «استار ناسیا» و کشتی «مورنینگ تاید» انگلیس هدف قرار قرار دادند.

3. بازه سوم

بازه سوم حملات سنتکام به یمن را با فاصله ی کوتاهی پس از  سفر هانس گروندبرگ نماینده سازمان ملل  سفر به تهران صورت گرفت. نماینده سازمان ملل  در سوم فوریه مصادف با 14 بهمن ماه در جهت گفتگو و تنش زدایی به تهران سفر کرد و با وزیر خارجه جمهوری اسلامی دکتر امیرعبداللهیان دیدار و گفتگو کرد  و بر لزوم پایان تنش ها تاکید کرد، این در حالی بود که در تاریخ ۳ فوریه ساعت ۲۳:۳۰ شب (به وقت صنعا)، نیروهای فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا (سنتکام) در کنار نیروهای مسلح بریتانیا و با حمایت استرالیا، بحرین، کانادا، دانمارک، هلند و نیوزلند به ۳۶ موضع و هدف انصارالله در ۱۳ نقطه یمن حمله کردند و دور سوم حملات خود به یمن را آغاز کردند، حملات و درگیری هایی که تاکنون با پاسخ متقابل حوثی به حملات هوایی ائتلاف ادامه داشته است و آینده ای مبهم پیشروی ائتلاف آمریکا قرار داده است چرا که از سویی با حملات اسراییل به گذرگاه رفح جهت گیری افکار عمومی به عملیات اسراییل در سرزمین های اشغالی بیشتر شده است و از سوی دیگر عربستان تمایلی به شرکت در عملیات ائتلاف ندارد و در پی شکل دهی به صلح در گفتگو با دولت نجات ملی است، بنابراین اسراییل که با بنای پیمان ابراهیم در پی گسترش نفوذ خود در خاورمیانه با چالش های امنیتی و دیپلماتیک فراوانی مواجه شده است.

جمع بندی

با بررسی با سند مذکور و محور های ذکر شده به نظر می رسد آمریکا در سال 2024، سال پر تلاطمی را چه در عرصه سیاست داخلی و چه در عرصه خارجی پیش رو دارد در عرصه داخلی انتخابات ریاست جمهوری ، چالش بازگشت ترامپ و بحران بیکاری، مسئله امنیت سایبر و جلوگیری از اتفاقات مشابه در سال 2016 و در عرصه خارجی رقابت با چین در عرصه اقتصادی و فناوری، پایان جنگ اوکراین و چالش جدیدی به نام حوثی که تمام معادلات امنیتی آمریکا و اسراییل از جمله پیمان ابراهیم را به چالش کشیده است .بنابراین به نظر می رسد با توجه به پیش بینی های انجام شده در سند چشم انداز امنیتی آمریکا  2024 و تحلیل های مشابه همچون تحلیل سایت Securitycouncilreport جنگ غزه وارد فاز جدیدی شده و روندی در پیش گرفته شده نه تنها ابتکار عمل را از اسراییل برای گسترش جنگ در منطقه گرفته بر که لزوم هر چه سریعتر توافق منطقه ای بر کاهش تنش تاکید دارد، این روند از سویی از منظر سند ذکر شده نشانه ای از استقلال و توسعه جریان مقاومت در منطقه است و از سویی توانایی آمریکا و کشور های هم پیمان را برای ایجاد صلح به چالش می کشد چرا که یمن جنگ هشت ساله ای را پشت سرگذاشته که بقایای آن هم چنان  پا برجاست و علاوره بر گفتگوی طولانی مدت با ائتلاف سعودی در آوریل 2022 اما هنوز ائتلاف سعودی به تعهدات خود عمل نکرده است بنابراین ذی نفعان پیمان ابراهیم در چالش مذاکرات صلح چندگانه با گروه های یمنی و فلسطینی برای پایان جنگ های مختلف درگیر شده اند از سویی عربستان برای حفظ امنیت صادرات نفت نیازمند توافق فوری با دولت نجات ملی یمن است و از سوی دیگر گره خوردن مسئله یمن و فلسطین و گسترش ژئوپلتیک مقاومت لزوم مذاکرات موازی با طرف فلسطینی را نیازمند است پس باید به این نکته توجه کرد که عملکرد مقاومت نه تنها پیمان ابراهیم را به چالش کشیده بلکه آینده اسراییل و چگونگی خروج از بحران غزه را با سوالات فراوانی مواجه ساخته است.