پارادیپلماسی، الزام تازه روابط بین الملل

مریم خالقی نژاد: دانش آموخته دکتری علوم سیاسی و مدرس دانشگاه

روندهای عیان و ادله های قانع کننده ای نشان می دهند که نظام بین‌الملل در حال گذر از یک دوران بسیار مهم است. برخی، تغییراتِ نظام بین الملل را با تغییرات یک قرن پیش مقایسه و برخی دیگر، تغییرات را به دوره پس از جنگ جهانی دوم و شروع جنگ سرد مرتبط می ­کنند. همزمان، نگرانی‌هایی در مورد نیاز به اصلاحات اساسی در نهادها و ابزارهای دیپلماسی در سطح ملی و جهانی برای مقابله با چالش‌های پیش رو بیش از هر دوره دیگر مطرح می‌شود. موضوع از این قرار است که در این گذار و تحول، دیپلماسی ملی کشورها برای دست­یابی به اهداف ملی و نیل به مقاصد جدید سیاست خارجی، چگونه خود را با تغییرات نوپدید و گسترده منطبق می­ کند؟ در این بین خاورمیانه در دهه کنونی یکی از چالش برانگیزترین مناطق ژئوپلیتیک در عرصه دیپلماسی و سیاست خارجی است که توانایی تحت تاثیر قرار دادن مناطق جغرافیایی دیگر را دارد. شاید در پاسخ بتوان با قطعیت از فرصت ­ها و روش­ها و کنشگران جدیدی سخن گفت که توانمندی و ظرفیت­ های آنها غیرقابل انکار هستند یکی از جامع­ترین روش­ های جدید در حوزه روابط بین الملل و سیاست خارجی، پارادیپلماسی است.

پارادیپلماسی در عصر امروز روابط جهانی اهمیت فزاینده­ای پیدا کرده است. به مشارکت کنشگران ریز و درشت ملی، منطقه ­ای و محلی در روابط بین الملل در کنار دولت ­های ملی اشاره دارد. این شکل از دیپلماسی به نهادهای داخلی اجازه می ­دهد روابط مستقیم با نهادهای خارجی برقرار کنند و آنها را قادر می­ سازد تا منافع خود را ارتقا دهند و در امور جهانی مشارکت کنند. پارادیپلماسی همکاری اقتصادی، مبادلات فرهنگی و همکاری در موضوعاتی مانند تغییرات آب و هوایی، تجارت و گردشگری را تسهیل می­ کند. مشارکت کنشگران غیردولتی خرد و کلان از طریق پارادیپلماسی نقش مهمی در شکل دادن به روابط جهانی ایفا می ­کند. این امر در چندین حوزه می­ تواند قابل تامل باشد.

● حوزه سیاسی:

در عرصه سیاسی، پارادیپلماسی علاوه بر نمایندگی دولت و حکومت در خارج از مرزها و تقویت روابط دوجانبه، توانایی افزایش همکاری بین نهادهای داخلی در سراسر مرزها را دارد. این امر روابط دوجانبه سودمند را ترویج و به مناطق اجازه می ­دهد تا به طور جمعی به چالش ­های مشترک، صرف نظر از مرزهای ملی رسیدگی کنند. پارادیپلماسی به دلایل زیر به طور بالقوه می­تواند روابط کنونی در عرصه سیاست را بهبود ببخشد:

1. تقویت وحدت ملی: پارادیپلماسی شامل کنشگران فروملی است که در روابط بین المللی شرکت می کنند و در چارچوب مقررات دولت مرکزی روابط خویش را برقرار می­ کند. این می­ تواند منجر به نزدیکتر شدن منافع در بین کنشگران خرد با خرد و کنشگران خرد با کلان (دولت) شود، چنین اقداماتی می تواند باعث تقویت وحدت ملی و کاهش اختلاف در داخل یک کشور شود. هویت بخشی به کنشگران در عرصه سیاست خارجی موجب تقویت همبستگی بیشتر با دولت خواهد شد.

2. ایجاد رقابت مثبت: نهادهای پارادیپلماتیک اغلب به دنبال جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی، ایجاد مشارکت­ های بین ­المللی، یا شرکت در مجامع جهانی مستقل از دولت مرکزی هستند. این می­ تواند رقابت مثبتی بین کنشگران داخل کشور ایجاد کند که دولت مرکزی با توانایی خود می­تواند از این رقابت و ظرفیت در جهت تقویت کنشگران خود در سطوح مختلف جهت تامین منافع ملی و بین المللی بهره ببرد.

از آنجایی که رشد و گسترش بازیگران غیردولتی در عرصه جهانی روز به روز بیشتر می­شود ایجاد سازوکارهای مؤثر برای استفاده از ظرفیت­های سیاسی پارادیپلماتیک در جهت هماهنگی و همکاری سیاسی بین دولت­های مرکزی و منطقه­ای با کنشگران خرد و فروملی برای کشورها مهم است تا با استفاده از پیامدهای مثبت پارادیپلماسی به روابط سیاسی با درجه بالاتری برسد.

● توسعه اقتصادی:

1. جذب سرمایه های خارجی: کنشگران (مانند نهادهای غیردولتی یا شهرداری و استانداری) دارای ابتکارات پارادیپلماتیک می­ توانند فعالانه در دیپلماسی اقتصادی برای جذب سرمایه گذاران خارجی شرکت کنند. پارادیپلماسی با ارتقای پتانسیل اقتصادی محلی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و محیطی مناسب برای کسب‌وکار، می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی کمک کند و منجر به رشد اقتصادی و ایجاد شغل شود.

2. ارتقای تجارت: پارادیپلماسی می ­تواند نقش مهمی در ارتقای تجارت بین المللی برای مناطق داشته باشد. از طریق شرکت در نمایشگاه‌های تجاری، انجمن‌های سرمایه‌گذاری و هیئت‌های تجاری، نهادهای داخلی می‌توانند محصولات، خدمات و تخصص منحصر به فرد خود را در بازارهای بین‌المللی به نمایش بگذارند. این می ­تواند صادرات را تقویت کند، دسترسی به بازار را گسترش دهد و روابط اقتصادی با سایر مناطق و کشورها را تقویت کند.

3. ایجاد مشارکت ­های بین ­المللی: تلاش ­های پارادیپلماتیک ایجاد مشارکت ­های بین ­المللی و موافقت­نامه­ های همکاری بین مناطق را تسهیل می ­کند. با ایجاد روابط خواهر خواندگی موافقت نامه ­های تجاری دوجانبه، یا سرمایه ­گذاری مشترک، کنشگران خرد و فروملی می ­توانند همکاری ­هایی را تقویت کنند که باعث رشد اقتصادی می ­شود. این مشارکت ­ها می­ تواند شامل تبادل دانش، انتقال فناوری، همکاری­ های تحقیق و توسعه و غیره باشد.

4. ترویج گردشگری: پارادیپلماسی همچنین می ­تواند توسعه گردشگری را با بازاریابی فعال جاذبه ­های گردشگری، میراث فرهنگی و زیبایی طبیعی منطقه برای مخاطبان بین المللی افزایش دهد. با برگزاری رویدادهای فرهنگی، شرکت در نمایشگاه‌های گردشگری و استفاده از ابزارهای بازاریابی دیجیتال، کنشگران پارادیپلماتیک می‌توانند گردشگران را جذب کنند و از طریق پرداخت هزینه‌های اقامتی، غذا و خدمات توسط گردشگران به اقتصاد محلی کمک کنند.

5. نوآوری و اشتراک دانش: پارادیپلماسی می­ تواند با مشارکت فعال در شبکه ­ها و ابتکارات بین المللی، نوآوری و تبادل دانش را تقویت کند. کنشگران پارادیپلماتیک می ­توانند در پروژه ­های تحقیق و توسعه همکاری کنند، همکاری دانشگاهی و علمی را تشویق کنند و در کنفرانس ­های بین المللی شرکت کنند. این می­ تواند منجر به پیشرفت در فناوری، انتقال دانش و در نهایت توسعه اقتصادی شود.

به طور خلاصه، در عرصه اقتصادی مزیت ­های پارادیپلماتیک می ­تواند با جذب سرمایه گذاری خارجی، ترویج تجارت بین المللی، ایجاد مشارکت، تقویت گردشگری و تسهیل نوآوری و اشتراک دانش در روابط اقتصادی مثمر ثمر باشد. با استفاده از ابتکارات پارادیپلماتیک، کنشگران خرد می­توانند فرصت­ های اقتصادی ایجاد کنند، رقابت پذیری خود را تقویت کنند و به رشد و توسعه کلی اقتصادی کمک کنند. پارادیپلماسی به نهادهای زیرملیتی فرصتی برای مشارکت در تجارت بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و مشارکت در شبکه‌های اقتصادی جهانی می‌دهد. این می تواند به رشد اقتصادی، ایجاد شغل و توسعه کلی در سطح منطقه کمک کند.

● مبادلات فرهنگی:

نهادهای ملی که عمل پارادیپلماتیک انجام می­ دهند، اغلب مبادلات فرهنگی را تسهیل می ­کنند، تفاهم، مدارا و قدردانی از فرهنگ ­های مختلف را ترویج می ­کنند. این می­ تواند به ارتباطات مختلف مانند روابط بین فردی قوی­تر و دیپلماسی مردم به مردم منجر شود و روابط بین ملت­ ها را تقویت کند. پارادیپلماسی واقعا امروز می­ تواند در عرصه روابط فرهنگی مثمر ثمر باشد و ارزش­ های یک فرهنگ را ترویج نموده و یا ارزش ­های مشترک را بازنمایی و یا ایجاد نماید؛

1. برنامه ­های تبادل فرهنگی: کنشگران پارادیپلماتیک خرد و کلان می ­توانند در برنامه ­های تبادل فرهنگی با همتایان دیگر کشورها شرکت کنند. آنها می ­توانند رویدادها، نمایشگاه ­ها و نمایش ­هایی را برای نمایش فرهنگ، میراث، هنر و سنت­های خود ترتیب دهند. این باعث افزایش درک متقابل و تقویت دیپلماسی فرهنگی می ­شود.

2. ارتقای گردشگری: پارادیپلماسی می­ تواند با برجسته کردن جاذبه­  ها و منابع فرهنگی یک منطقه، نقش مهمی در ترویج گردشگری داشته باشد. از طریق مشارکت با آژانس‌های گردشگری خارجی یا شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری، نهادهای داخلی می‌توانند به طور موثری پیشنهادات فرهنگی منحصربه‌فرد خود را (مانند موسیقی، فیلم، صنایع دستی) به نمایش بگذارند، بنابراین بازدیدکنندگان را جذب کرده و علاوه بر ترویج نمادهای فرهنگی اقتصاد محلی را تقویت می‌کنند.

3. روابط خواهر خواندگی یا خواهرشهری: برقراری روابط خواهرخواندگی به نهادهای ملی اجازه می ­دهد تا در دیپلماسی فرهنگی در سطح مردم مشارکت کنند. این روابط تبادلات فرهنگی، همکاری و تفاهم بین شهرهای کشورهای مختلف را تسهیل می­ کند. همکاری در زمینه­ هایی مانند هنر، موسیقی، آموزش و ورزش را تشویق می ­کند و غنی سازی فرهنگی متقابل را ممکن می­ سازد.

4. صنایع خلاق و رسانه: پارادیپلماسی می­ تواند از رشد صنایع خلاق و رسانه ­ای در نهادهای داخلی حمایت کند. با ترویج استعدادهای محلی، محصولات فرهنگی و مراکز خلاقانه برای مخاطبان بین‌المللی، این مناطق می‌توانند همکاری‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و مشارکت‌های فرهنگی جهانی را جذب کنند و هویت فرهنگی منحصربه‌فرد خود را در سطح جهانی ارتقا دهند.

5. مؤسسات فرهنگی و آموزشی: نهادهای داخلی می ­توانند با مؤسسات فرهنگی و دانشگاه ­های خارجی برای تقویت برنامه ­های تبادل علمیِ فرهنگی همکاری کنند. این مبادله دانشجویان، محققان و هنرمندان به غنی سازی هر دو منطقه میزبان و مهمان کمک می ­کند. گفت و گوی فرهنگی، همکاری پژوهشی و به اشتراک گذاری دانش و تخصص را ترویج می­ کند.

به طور کلی، پارادیپلماسی در روابط فرهنگی می‌تواند از تنوع و ویژگی‌های منحصربه‌فرد نهادهای ملی برای ایجاد ارتباطات، تفاهم و همکاری بین فرهنگ‌های مختلف استفاده کند. تعاملات مردم با مردم را افزایش می­دهد، میراث فرهنگی را ترویج دهد و به یک جامعه جهانی هماهنگ­تر کمک کند.

● نوآوری و یادگیری:

پارادیپلماسی راه ­هایی را برای مبادله دانش، بهترین شیوه­ ها و نوآوری با همتایان بین المللی خود در اختیار نهادهای داخلی قرار می ­دهد. این به مناطق امکان می ­دهد از تجربیات یکدیگر بیاموزند، سیاست­ های موثر را اجرا کنند و رشد مبتنی بر نوآوری را تقویت کنند.

●حل تعارض:

 پارادیپلماسی می ­تواند نقش سازنده­ای در حل مناقشه با تشویق گفت و گو بین نهادهای محلی از مناطق درگیر داشته باشد. از طریق مذاکرات مسالمت آمیز و دیپلماسی، کنشگران محلی می­ توانند آشتی را ترویج دهند، تنش ها را کاهش دهند و در جهت حل و فصل اختلافات تلاش کنند.

● مشارکت دموکراتیک:

پارادیپلماسی به نهادهای داخلی اجازه می‌دهد تا به نمایندگی از مؤسسات خود و مشارکت در بحث‌های حاکمیت جهانی در مجامع جهانی شرکت کنند، این امر مشارکت دموکراتیک را با دادن صدا و پلتفرم به مناطق و دیدگاه‌های خاص آنها در مورد مسائل جهانی افزایش می‌دهد.

در یک جمع­ بندی، پارادیپلماسی در هر منطقه به خصوص در منطقه خاومیانه که دارای کنشگران متنوع اقتصادی و فرهنگی است با استفاده از ظرفیت ­های موجود کنشگران می­ تواند با تقویت همکاری، توسعه اقتصادی، تفاهم فرهنگی، نوآوری، حل مناقشه و مشارکت دموکراتیک در سطح ملی، و مکمل دیپلماسی سنتی که توسط دولت­ های ملی انجام می ­شود، بر روابط جهانی تأثیر مثبت بگذارد.

منابع:

خالقی ­نژاد، مریم (1400). پارادیپلماسی فرامرزی، منطقه ­گرایی فرهنگی از چشم انداز دیپلماسی فرهنگی، قومس، تهران.

پورحسن، ناصر و خالقی نژاد، مریم (1396).  پارادیپلماسی، سخنوران، تهران.

Kennon H. Nakamura and Susan B. Epstein (2007). Diplomacy for the 21st Century: Transformational Diplomacy, CRS report for congress.