ارزش راهبردی توفان اقصی و ابعاد آن در سطح بین المللی

نویسنده؛ شهریار نیازی، استاد دانشگاه تهران و عضو شورای راهبری مرکز مطالعات خاورمیانه

1. عملیات توفان اقصی به عنوان یک اقدام پیش دستانه بیش از آن که یک رویداد محلی و منطقه ای در چارچوب درگیری های اسرائیلی- فلسطینی و یا مناقشات اعراب و اسرائیل باشد، دارای ابعاد بین المللی است. این نوشته به ارکان و ابعاد بزرگ مقیاس این عملیات می پردازد.

2. در چارچوب اقتدار قانونی یک دولت فلسطینی، بخش غزه افزون یر دسترسی مناسب به دریای مدیترانه دارای سهم قابل توجهی از منابع انرژی گاز طبیعی و نفت در شرق مدیترانه است. اکتشافات در شرق مدیترانه از حجم بزرگی از ذخائر گازی و نفتی در آب های ساحلی لبنان، اسرائیل و فلسطین به ویژه غزه خبر می دهد که در صورت بهره برداری ثروت قابل توجهی را در «میدان مارین» برای بخش غزه رقم می زند. به نظر می رسد رژیم اسرائیل با تلاش برای کوچ دادن اهل غزه و کشتار سازمان یافته آنان در صدد است حاکمیت قانونی بهره برداری از این ثروت ساحلی را از بخش غزه سلب کند.

در حال حاضر استحصال گاز غزه توسط اسرائیل انجام می گیرد و با تبدیل آن به میعانات گازی L.N.G از طریق مصر به اروپا صادر می شود.

3. اسرائیل در صدد است با بهره برداری کامل از ذخایر گازی مشترک با لبنان و همچنین در آب های ساحلی خود و نوار غزه، در آینده ای نزدیک از طریق خط لوله دریایی و از مسیر قبرس، یونان و ایتالیا گاز رسانی به اروپا را از آن خود کند. تا در غیاب گاز روسیه و یا استحصال ناشی از اکتشافات دریای سیاه توسط ترکیه و یا گاز ایران و قطر جایگزین تعیین کننده آنان باشد.

4. افزون بر مساله انرژی که بر ایجاد اختلافات مرزی دریایی و تنش در شرق مدیترانه دامن می زند، موضوع گذر راه های استراتژیک که شرق آسیا را به عنوان ابر تولید کننده از طریق غرب آسیا به عنوان مالکان گذرگاه ها به مصرف کنندگان اروپایی و آفریقایی و دیگر متقاضیان متصل می کند، غزه را در توفان اقصی محور یک تنش بین المللی با آمریکا، اروپا و اسرائیل قرار داد.

در نشست G20 تفاهمی زیر نظر آمریکا بر ایجاد گذر راه اقتصادی جدید IMEEC انجام شد که هند را به کشورهای جنوبی خلیج فارس از طریق دریا و نیز به اسرائیل و بندر حیفا از مسیر خشکی پایه متصل می کرد.

توفان اقصی در مسیر این کریدور ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک اتفاق افتاد این گذر راه که هنوز در آغاز راه است از میان کرانه غربی و غزه در سرزمین های فلسطین اشغالی عبور می کند. توفان اقصی یک ناامنی بزرگ استراتژیک برای آینده این معبر بود که آمریکا و اسرائیل به آن امید بسته بودند و در رقابت با نفوذ چین و جاده نوین ابریشم آن بود.

توفان اقصی این بازی بزرگ بین المللی را برهم زد، این که آیا می توان به نظم پیشین بازگشت و راه را ترمیم کرد محل سؤال بزرگی است.

5. کشورهای مختلفی در حال بازاریابی برای مشارکت در مسیر ترانزیت خدمات و کالا از شرق به غرب هستند. کریدورهایی که عمدتا از آغازه های دریایی و زمینی هند و چین شروع می شوند و با عبور از گذر راه ها و بنادر میانی نظیر بندر گوادر در پاکستان، بندر فاو در عراق و بندر چابهار و انزلی در ایران و یا آستراخان در روسیه و نیز پایانه هایی در ترکیه، باریکه اشغالی اوکراین و یا احتمالا بنادری در سوریه، بندر حیفا در اسرائیل و یا بندر عریش در مصر در شرق مدیترانه  به بنادر پایانی در ایتالیا، یونان، فرانسه و یا شمال اروپا اتصال می یابند.

این گره گاهها، آغازه ها و پایانه ها و باراندازها آینده اقتصاد جهان را رقم خواهند زد. کافی است که بدانیم گذر راه هند به حیفا و از آنجا به اروپا 40% درصد حمل و نقل کالاها را نسبت به گذشته سرعت خواهند بخشید..
6. توفان اقصی در معادله میان آمریکا، چین و روسیه به منافع جهانی چین و روسیه امتیاز داد و از آمریکا امتیاز گرفت، اما بازی گذرراه ها همچنان ادامه دارد، ایجاد توازن میان جنگ اوکراین و جنگ غزه شاید بی راه نباشد حتی حضور نظامیان آمریکا در شرق فرات نیز به این معادله ها مرتبط است، گذرراهی که ایران، عراق و سوریه را به هم متصل می کند، در مرزهای عراق و سوریه توسط آمریکایی ها مسدود است.

7. در چارچوب این طرح های بزرگ در اقتصاد جهانی هنوز زود است که قضاوت شود، بازی بعدی کی و کجا اتفاق خواهد افتاد. اما آنچه محتمل به نظر می رسد آن است که آمریکا ناگزیر است به تغییراتی در اسرائیل کمک کند، همچنین ناگزیر خواهد بود به شروط اعراب و به ویژه عربستان تن دهد اگر همچنان خواستار احیای مجدد طرح گذرراه هندی – اروپایی باشد.

نباید فراموش کرد که شرکت هندی آرانی سرمایه گذاری سنگینی را برای تبدیل بندر حیفا به عنوان یک پایانه بین المللی در دست انجام دارد تا حیفا را به قطب Hub مهم ترانزیتی و دریایی تبدیل کند، کریدور هندی – اروپایی به حدود 300 الی 400 میلیارد دلار اعتبار نیاز دارد.

برای مهار چین و روسیه فعلا گزینه دیگری برای امریکا وجود ندارد، ایجاد یک دولت فلسطینی و متعهد کردن آن به صلح و ثبات منطقه ای گزینه ای است که با دولت نتانیاهو امکان تحقق ندارد. به نظر می رسد پیامد جنگ غزه بر افزایش تنش در داخل اسرائیل برای ایجاد یک ساختار مناسب با گرایش های اقتصادی به جای گرایش های جنگ سالارانه محتمل باشد.

جهت ارجاع علمی: شهریار نیازی، "ارزش راهبردی توفان الاقصی و ابعاد آن در سطح بین المللی"، تاریخ انتشار در سایت مرکز: ۱۴۰۲/۸/۴