آمریکای آدام اسمیت: چگونه یک فیلسوف اسکاتلندی به نماد سرمایه داری آمریکا تبدیل شد؟

“Adam Smith’s America: How a Scottish Philosopher Became an Icon of American Capitalism”

By: Glory M.Liu Prince

Princeton University Press, 2022

اثر: گلوری م. لیو

مترجم: علی اسدی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشکاه علامه طباطبایی

انتخاب متن: آنا یوسفیان

منبع : فارین افرز/ بهار 2023

چرا آدام اسمیت همچنان مورد توجه و محبوب است؟

بحث در مورد اقتصاددان اسکاتلندی با شور و شوق خاصی در ایالات متحده همراه است.

آدام اسمیت، اقتصاددان اسکاتلندی قرن هجدهم، تأثیرگذارترین اثر خود، یعنی کتاب ثروت ملل، را در سال 1776 منتشر کرد، این سال برای آمریکایی ها طنین انداز و یک چشم انداز تاریخی منحصر به فردی بود. با گذشت قرن‌ها پس از آن همچنان این کتاب نقش بسیار مهم و بحث‌ برانگیزی در زندگی سیاسی و اقتصادی ایالات متحده داشته است، که با شور و هیجانی خاصی از میان احزاب راست حامی بازار آزاد و چپ سوسیال دموکراتیک مورد توجه قرار گرفته است.

در ظاهر، به نظر بعید می رسد اسمیت شخصیتی باشد که الهام بخش بیش از دو قرن بحث داغ بوده باشد. او در یک روستای کوچک در اسکاتلند به دنیا آمد، هرگز ازدواج نکرد، پس از تحصیلات و فعالیت در مراکز آموزشی و دانشگاهی،مدتی نیز در سایر امور کارمند دولت بود. آوازه و شهرت او اساساً به کتاب ثروت ملل وابسته است، این کتاب با بحث معروف در مورد کارخانه سنجاق‌ سازی که به مدد بازارهای وسیع و آزاد و دنبال کردن منافع شخصی خود می‌توان از تقسیم کار سود ببرد، آغاز می‌شود. به نظر می‌رسد وی در این روایت ها محدودیت‌ها و موانع رقابت را سدی برای رشد و توسعه می‌داند که حامیان و طرفداران بازار آزاد نیز از این دیدگاه استقبال کرده اند.

با این حال، بنظر می رسد نظرات اسمیت بیش از حد محدود تفسیر و تعبیر می شود. وی در کتاب ثروت ملل استدلال می‌کند «وقتی قوانین … به نفع کارگران باشد، همیشه عادلانه و منصفانه است». در اولین اثر منتشر شده وی یعنی، نظریه عواطف اخلاقی - اسمیت بر "همدردی" به جای "منفعت شخصی" تأکید می کند - که این دیدگاه به طرز شگفت آوری از سرشت برابری طلبانه برخوردار است.

در کتاب آمریکای آدام اسمیت: چگونه یک فیلسوف اسکاتلندی به نماد سرمایه داری آمریکا تبدیل شد اثر گلوری،ام،لیو، نویسنده کتاب ما را دعوت می کند تا در مورد چگونگی و چرایی اینکه بحث درباره اسمیت در ایالات متحده همچنان با شور و شوق خاصی دنبال می شود، بیاندیشیم. این کتاب یک سفر تحقیقاتی جامع از پاسخ های آمریکایی ها به اسمیت در طول 250 سال گذشته است، که از بنیان گذاران آمریکا شروع و تا میلتون فریدمن اقتصادان و فراتر از او را دربر میگیرد. در این کتاب نویسنده (لیو، استاد مطالعات اجتماعی دانشگاه هاروارد) بر رویکردی تاریخی از فهم اثر اسمیت بر نظریه پردازان مختلف توجه کرده است. نویسنده کتاب معتقد است آثاری که در مورد اسمیت نوشته شده است بیشتر از آثاری که خود اسمیت نوشته در مشهور و معرفی شدن وی نقش داشته اند. لیو نه تنها تأکید می‌کند که آمریکایی‌ها تفاسیر متمایز خود را از اسمیت و آثار او ایجاد کرده‌اند، بلکه وی معتقد است که این تفاسیر خود نقش فعال و موثری در ایجاد ایالات متحده کنونی داشته ‌اند.

بخش زیادی از کتاب لیو بر مباحث تجارت آزاد و حمایت ‌گرایی متمرکز است که این مبحث تا اوایل قرن بیستم به عنوان محور اصلی بحث سیاست‌ های اقتصادی استمرار و ادامه داشت. الکساندر همیلتون، از اشخاص بنیانگذار آمریکا که امروز همچنان محبوبت زیادی دارد نیز در این مباحث نقش مهمی داشت. آثار و نوشته های اسمیت به همیلتون کمک کرد تا دیدگاه خود را از یک اقتصاد جهان وطنی و مبتنی بر تولید در رقابت با دیدگاه کشاورزی توماس جفرسون توسعه و ترویج دهد. اما دیدگاه اسمیت که مبنی بر تجارت آزاد و بدون محدودیت بود چندان مورد توجه و استقبال همیلتون نبود، بلکه در عوض او به دنبال حمایت شدید از صنایع ایالات متحده از طریق یارانه ها و سایر تعرفه ها بود. در سنت دیرینه ایالات متحده آمریکا همیلتون یکی از اولین اشخاصی بود که در دیدگاه ها و نظریات خود از نوشته‌ها و آثار اسمیت برای حمایت از اعتقادات قبلی خود و در عین حال نادیده گرفتن عناصر مغایر با آن‌ها، پشتیبانی و حمایت می‌کرد.

در حالی که مباحث اقتصادی قرن نوزدهم بر تجارت آزاد و حمایت گرایی متمرکز بود، در قرن بیستم محور مباحث سیاست های اقتصادی به اقتصاد داخلی تغییر پیدا کرد. دو جنگ جهانی و رکود بزرگ باعث گردید تقاضا برای دخالت بیشتر دولت در تنظیم بازار و ارائه خدماتی مانند مراقبت های بهداشتی و آموزشی تشدید گردد. بنابراین، شاید اجتناب ناپذیر بود که اسمیت دوباره به خدمت فراخوانده شود، اما این بار به عنوان طرفدار آزادی اقتصادی و رهایی دولت از دخالت در اقتصاد.

مکتب شیکاگو - که به دلیل اینکه توسط اعضای بخش اقتصاد دانشگاه شیکاگو بسط و توسعه داده شده است - به این نام خوانده می شود - تا حدود بسیار زیادی مسئول ایجاد این خوانش و تفسیر جدید از اسمیت بود. لیو با بصیرت و بینشی ظریف تعابیر و تفاسیری که اقتصاددانان مکتب شیکاگو در کار اسمیت در 100 سال گذشته بر آن تاکید کردند، از لیبرالیسم کلاسیک معتدل جیکوب واینر و فرانک نایت در دهه 1930 تا حمایت پرشور جورج استیگلر و میلتون فریدمن از بازار آزاد در نیمه دوم قرن بیستم مورد ارزیابی و بررسی قرار داد.

فریدمن اقتصاددان بانفوذ و برنده جایزه نوبل در سال 1976 در علوم اقتصادی بود، اما شخصیت او به عنوان یک روشنفکر عمومی اقدامات و جایگاه وی به عنوان یک فرد کاملاً آکادمیک را تحت الشعاع قرار داد. فریدمن در جنگ سیاسی خود علیه انواع اقدامات و قوانین دولتی، اسمیت را جان تازه ای بخشید و نقش پدر لیبرالیسم بازار آزاد را بدست آورد.

لیو در کتاب خود درباره اثر اسمیت بر فریدمن به سریال پرنفوذ "آزادی انتخاب" که در سال 1980 توسط شبکه PBS، پخش گردید،متمرکز است ( در سال 2023 تصور اینکه یک سریال مستند در شبکه PBS به میزبانی یک استاد اقتصاد مسن می تواند تأثیر قابل توجهی بر افکار عمومی داشته باشد، امری دشوار بتظر می رسد، اما این مورد در ایالات متحده در آستانه انتخاب رونالد ریگان به عنوان رئیس جمهور به وقوع پیوست) لیو به صورت متقاعد کننده ای نشان می‌دهد که تصویر فریدمن از اسمیت، بیشتر محصول و متناسب با برنامه های سیاسی فریدمن بود تا تلاش و اقدام جدی وی در راستای نقد و بررسی فعالیت ها و کارهای اسمیت.

به عنوان مثال، فریدمن بر استعاره اسمیت از «دست نامرئی» تأکید کرد، که معتقد است ماموران خصوصی که به نفع شخصی خود عمل می‌کنند ناخواسته به خیر عمومی خدمت می‌کنند. امروزه شاید به همین دلیل همه کسانی که اسمیت را می‌شناسند، هنوز هم او را با دست نامرئی مرتبط می‌دانند – با وجود اینکه استعاره دست نامرئی اسمیت صرفا یک بار در ثروت ملل و نظریه عواطف اخلاقی او مطرح شده است. با صعود بازارهای آزاد تحت رهبری ریگان، لیو نشان می دهد که چگونه فریدمن و همکارانش اسمیت را به نمادی فرهنگی تبدیل کردند. بعنوان مثال، به صورت جالبی، کراوات آدام اسمیت به داغ‌ترین کالای مد در میان روشنفکران راست‌گرا و سیاست‌گذاران آن دوران – از جمله در راهروهای کاخ سفید ریگان تبدیل شد.

لیو در بازگویی واکنش‌های مفسران دانشگاهی و مورخان به تصویرهای فریدمن از اسمیت چندان موفق نبوده است. وی در فصل آخر کتاب خود به بررسی فعالیت ها و اقدامات تعدادی از اندیشمندان مهم و تاثیرگذار که معتقدند مکتب مدرن اسمیت یک رشته غنی و رو به رشد است، می پردازد. اما می‌توان به صورت منطقی این سؤال را مطرح کرد که پاسخ‌های صرفا علمی تا چه اندازه ای با حمله سیاسی فریدمن مرتبط است. به نظر می رسد حداقل می توان استدلال کرد که یک خط مستقیم از تمرکز فریدمن بر «آزادی» به عنوان آزادی از مقررات دولتی با مفهوم مطلق «آزادی» وجود دارد که امروزه این مفهوم و رویکرد توسط حامیان حقوق اسلحه، مخالفان واکسن و امثال آن حمایت می شود.

لیو (از نظر آکادمیک) دیدگاه معروف و جذاب مسئله آدام اسمیت ( Das Adam Smith" Problem)

که توسط دانشگاهیان آلمانی ابداع شده است را برجسته می کند. در معمای " مسئله آدام اسمیت " سوال این است که آیا کتاب ثروت ملل بهتر است به تنهایی خوانده شود یا به عنوان مجموعه ای مرتبط با نظریه قبلی اسمیت از جمله نظریه عواطف اخلاقی، به زبان ساده تر، آیا ثروت ملل را می توان کاریکاتوری فرض کرد که بر «توجه به منافع خود» مردم تمرکز می کند (به قول اسمیت)، در حالی که کتاب عواطف اخلاقی «همدردی» (نقل مجدد از اسمیت) را در مرکز تحلیل خود قرار می دهد. اگر این دو جدا از هم مورد خوانش و تحلیل قرار گیرند، می توان گفت کتاب ثروت ملل وی شکلی خاص از سرمایه ‌داری کوته بینانه و واقع گرایانه به نظر برسد. اما اگر با هم خوانش و تفسیر شوند، این دو، رویکرد ظریف تر و دقیق تری به اخلاق فردی و نقش دولت ارائه می دهند.

لیو در کارهای خود را بر تفسیرهای سیاسی-آکادمیک از اسمیت متمرکز می شود، و تقریباً به طور کامل بینش های اقتصادی او یعنی رشته ای که اسمیت مسلماً آن را پایه گذاری کرد، را نادیده می گیرد. هر چند تعداد کمی از اقتصاددانان دانشگاهی در 50 سال گذشته به طور صریح به دیدگاه مقتدرانه اسمیت متوسل شده اند، با این حال بسیاری از آنها حداقل به طور ضمنی همچنان با "مسئله آدام اسمیت" دست و پنجه نرم کرده اند.

پاره ای از اقتصاددانان نیز صرفا به دنبال غنی سازی این رشته فراتر از یک نظریه ناب در مورد بهینه بودن منافع شخصی بوده اند. در این میان لیو فقط به صورت گذار با اشاره به کتاب درسی معروف مبانی اقتصاد از پل ساموئلسون یاد می کند. این در حالی است که برای اقتصاددانان دانشگاهی، ساموئلسون مسلماً تأثیرگذارترین اقتصاددان در دوره پس از جنگ بود. رساله او تحت عنوان "مبانی تحلیل اقتصادی" در سال 1947 بستری تشکیل داد که از آن زمان تاکنون روش ها و فنون ریاضی بر اقتصاد مسلط شده اند. ساموئلسون همچون فریدمن در دهه 1930 به عنوان دانشجوی کارشناسی در دانشگاه شیکاگو تدریس می کرد. برخلاف فریدمن، او به تحصیل در هاروارد و تدریس در MIT ادامه داد و مهمتر از آن، وی بینش دقیقی در مورد نقش دولت در اقتصاد ایجاد کرد.

نظریه کالاهای عمومی ساموئلسون را می توان یکی از نمونه فعالیت ها و اقدامات پژوهشی در این راستا دانست. ساموئلسون توضیح می دهد که چرا بازارها نمی توانند نوع خاصی از کالاها همچون دفاع ملی را ایجاد کنند، بلکه در در عوض باید این کالا توسط دولت ارائه شود. به صورت شگفت انگیزی، اسمیت این نقش را برای دولت پیش بینی و به جای ایده ها و تفکرات تشکیل یک گروه شبه نظامی پاره وقت که در زمان وی محبوب تر بود از ارتش ثابتی که توسط دولت نگهداری و حمایت می شود، طرفداری می کرد. اخیراً، بسیاری از اقتصاددانان به سمت تئوری های انگیزش فردی سوق پیدا کرده اند که بر رفاه دیگران به جای منفعت شخصی محض تاکید دارد. یک مثال قابل توجه از این حیث، آمارتیا سن اقتصاددان هندی (و برنده جایزه نوبل) است که سعی کرده است تا ایده هم دردی اسمیت را در اقتصاد مدرن رسمیت بخشد.

انتظار اینکه لیو در نظریه‌های اقتصادی خود تحلیل هایی از اسمیت ارائه دهد که حتی به نام اسمیت در آنها اشاره نشده، بسیار زیاد است. اما توجه بیشتر به توسعه اقتصاد به عنوان یک رشته ممکن است به لیو کمک کند تا مسئله و پرسش اساسی را توضیح دهد که کتاب او هرگز به طور کامل به آن نپرداخته است: چرا اسمیت هنوز اینقدر مشهور است؟ به نظر منصفانه است که بگوییم اقتصاد مدرن به عنوان یک رشته، اگر او هرگز زندگی نمی‌کرد، اینچنین متفاوت نبود.

یکی از دلایلی که باعث گردید اسمیت پس از نزدیک به 250 سال همچنان یک روشنفکر درجه یک باقی ماند این است که - برخلاف تقریباً همه اقتصاددانان دیگر - آثار او همچنان جذاب و قابل خواندن هستند. علاوه بر این، اسمیت عادت داشت که ابهام را در نوشته ‌اش حفظ کند، که این امر امکان تفسیر مجدد و بی‌ پایانی را از آثار وی فراهم می‌آورد.

اما مهم‌تر از آن - و به‌گونه‌ای که لیو به طرز وسوسه‌انگیزی به این نقطه نزدیک می‌شود- "مسئله آدام اسمیت" معما و معضل اساسی سرمایه‌داری را شناسایی کرده است. در دنیایی که اکثرا دارای منافع شخصی هستند، تا چه حد می‌توانیم فراتر از منافع شخصی و با در نظر گرفتن منافع عمومی بر سازماندهی کارآمدتر جامعه تکیه کنیم؟( چگونه می توان منافع شخصی را فدای خیر و منفعت عمومی کرد) و دولت تا چه حد – و بر اساس کدام محاسبات اخلاقی – باید بتواند آزادی اقتصادی اقلیت را به نفع اکثریت محدود کند؟

لیو متمایل است که با دلسوزی و ترحم در مورد مفسران دانشگاهی اسمیت بنویسد، اما با سیاستمداران و متفکران عمومی که نسخه ‌ها و تفاسیر منحوس و پستی از او را برای اهداف خود می‌سازند، برخورد بی ‌رحمانه‌ ای داشته است (به ‌ویژه زمانی که او، مانند فریدمن، با آنها مخالف است). با این وجود، شرح لیو از مباحث دانشگاهی پیرامون اسمیت، اگرچه در مواقعی انبوه، اما روشنگرایانه است. شرح او از استنادهای سیاسی اسمیت زنده و گاهی حتی تعجب آور است. با در کنار هم قرار دادن این دو گزارش، لیو داستان متقاعد کننده ای را تعریف می‌کند که می‌تواند تقریباً به هر خواننده‌ای بینش تازه‌ای درباره اسمیت، سرمایه ‌داری و حتی خود مفهوم خواندن بدهد.

جهت ارجاع علمی: گلوری م. لیو، « آمریکای آدام اسمیت: چگونه یک فیلسوف اسکاتلندی به نماد سرمایه داری آمریکا تبدیل شد؟»، مترجم: علی اسدی، (فارن افیرز/2023)، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1402/7/15