آیا «جنبش دموکراسی خواهی» در خاورمیانه و شمال افریقا زنده است؟

نویسنده: نیلز اسپایرینگ[1]، گروه اجتماعی دانشگاه رادبود هلند

مترجم: رسول صفرآهنگ[2]، دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران

منبع:

International Political Science Review 2020, Vol. 41

Radboud University, the Netherlands

آیا قیام های اعراب بر تمایل به دموکراسی در خاورمیانه و شمال آفریقا تأثیر گذاشته است؟ این مطالعه توضیحی سیستماتیک از تأثیر متفاوت قیام ها بر تمایل مردم برای دموکراسی در سراسر منطقه ارائه می دهد. از اوایل سال 2011 به بعد، اعتراضات گسترده خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) را فرا گرفت و مردم این کشورها خواستار دموکراسی بیشتر شدند، اما در واقعیت به آن دست پیدا نکردند.

آرزوهای برآورده نشده با ماهیت محرومیت، پیوند داشتند. با این حال، از محرومیت به عنوان توضیحی برای بسیج مردمی استفاده نشد، زیرا انتقادات شدیدی به آن وارد شده است. این مفهوم برای نظریه‌پردازی به کار برده شد که کدام شرایط بافتی ملموس انتظارات و تجربیات مردم از دموکراسی را شکل می‌دهد. در مورد قیام‌های اعراب، دو شرط لازم برای افزایش توقعات مردم در مورد دموکراسی‌سازی یک کشور وجود دارد: اعتراض توده‌ای و آزادسازی سیاسی اولیه. پس از بحث در مورد این دو، من بحث شد که چگونه انتظارات افزایش یافته، کاهش میل به دموکراسی می تواند منجر به سرخوردگی دموکراتیک شود . نتایج تحقیق اینگونه بود:

افزایش انتظارات : اولاً برای افزایش انتظارات، آزادسازی اولیه سیاسی ضروری است. البته، مردم می‌دانند که تغییر به راحتی به دست نمی‌آید و باید با توجه به بافت تاریخی، اعتراض و اصلاحات کوچک و مدیریت شده را اجرا نمایند. با این حال، سابقه منحصر به ‌فرد دموکراسی‌سازی در تونس محیطی را ایجاد کرد که در آن افزایش خواسته های دموکراسی خواهانه، جدی‌تر گرفته شد.به طور خلاصه، انتظار می رفت در شرایط اعتراض توده‌ای و به دنبال آن آزادسازی سیاسی اولیه، افراد بیشتری انتظارات خود را افزایش دهند و این تصور را داشته باشند که دموکراسی‌سازی در حال وقوع است.

سرخوردگی دموکراتیک : نشانه‌های متعددی وجود دارد که شهروندان پس از قیام‌های اعراب، اعمال آزادسازی سیاسی را به گونه‌ای متفاوت درک کنند. پایان قیام ها، بدون دموکراسی یا دموکراسی‌سازی مستمر در میان شهروندانی که انتظارات آنها افزایش یافته است، برجسته‌تر می‌شود. و از آنجایی که رویدادها بی سابقه تلقی می شدند، سرزنش ناشی از ناامیدی نیز باید متوجه بیش از بازیگران معمولی سیاسی می شد. به طور خلاصه، منطق مبتنی بر نتیجه، منجر به این انتظار می‌شود که اگر اعتراضات عمده و آزادسازی سیاسی اولیه هر دو وجود داشته باشند و با فقدان دموکراسی‌سازی واقعی همراه شوند، تمایل مردم به دموکراسی کاهش می‌یابد.

دموکراسی خواهی در مصر و تونس چگونه بود؟

در مصر و تونس دیکتاتورهای قدیمی ظرف چند هفته سرنگون شدند، قانون اساسی جدید تدوین شد و انتخابات نسبتاً آزاد و عادلانه ای برگزار شد. با این حال کشورها از آن زمان به بعد مسیرهای بسیار متفاوتی را در پیش گرفتند. در تونس، نظام جدید نهادی دموکراتیک ریشه دوانید، تا حدی به این دلیل که النهضه اسلام‌گرا با احزاب سکولار و لیبرال همکاری می‌کرد. در مصر، رهبران اسلام‌گرای تازه انتخاب شده شروع به محدود کردن سیستم دموکراتیک کردند و مدتی بعد، یک مداخله نظامی، روند دموکراسی‌سازی را متوقف کرد .

دموکراسی خواهی در شمال افریقا چگونه پیش رفت؟

در این مقاله، بحث شد که در بحرین، مصر و مراکش، اعتراضات عمده و اصلاحات اولیه منجر به دموکراسی‌سازی اساسی یا پایدار نشد و همزمان میل عمومی برای دموکراسی کاهش یافت. تمرکز بر لبنان نشان داد که مکانیسم‌های اساسی در زمینه‌های دموکراتیک (تا حدی) نیز اعمال می‌شوند، اما معنای متفاوتی دارند. بنابراین، دامنه مدل ملموس شامل کشورهای غیردموکراتیک در ابتدا می شود. مورد تونس نشان داد که این مدل همچنین به توضیح کاهش تمایل به دموکراسی در میان گروه‌های فرعی (اجتماعی-اقتصادی) در جامعه کمک می‌کند. آخرین، همانطور که انتظار می رفت، سرخوردگی دموکراتیک در سطح جامعه در الجزایر، اردن، فلسطین، سودان و یمن وجود نداشت، زیرا هیچ اعتراض عمده و اصلاحات اولیه صورت نگرفت.

رابطه اعتراضات سراسری و تغییر رژیم چگونه بود؟

از سویی ما باید بر سایر عوامل مرتبط با اعتراض و ساختاری، مانند سیاست بنزین و تنوع استبدادی تمرکز کنیم همانطور که دیگران به طور قانع کننده ای نشان دادند ، آنها به تعیین اینکه آیا اعتراضات منجر به تغییر رژیم می شود یا خیر کمک می کنند. به طور مشابه، ارقام ارائه شده در بالا نشان می دهد که بزرگترین اعتراضات در جایی اتفاق افتاد که سطح تمایل به دموکراسی قبل از قیام بسیار بالا بود. بنابراین، این ویژگی ها در توضیح اینکه آیا شرایطی که من به عنوان شکل دادن به سرخوردگی شناسایی کردم در ابتدا وجود داشت یا خیر، بسیار مهم هستند. آنها بخشی از زنجیره بزرگتر هستند، اگرچه توضیح مستقیمی از سرخوردگی ارائه نمی دهند.

جهت ارجاع علمی: نیلز اسپایرینگ، « آیا «جنبش دموکراسی خواهی» در خاورمیانه و شمال افریقا زنده است؟»، مترجم: رسول صفرآهنگ، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1401/12/6