گزارش کنفرانس بین المللی تهدیدات نوین فراملی، راهی به سوی همکاری منطقه ای در خاورمیانه (بخش دوم)

دومین پنل کنفرانس تحت عنوان «تهدیدات نوین فراملی در منطقه خاورمیانه» با سخنرانی لوییس شلی، استاد دانشگاه جورج میسون، سرژ استروبنتس، مدیر منطقه‌ای اروپا و خاورمیانه در موسسه صلح و اقتصاد استرالیا، و فابیو برناردی، پژوهشگر ارشد مطالعات جرایم سازمان‌یافته و با مدیریت دکتر آنا یوسفیان، پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد.

لوییس شلی: «جرایم فراملی به مثابه تهدید منطقه ‌ای»

اولین سخنران این پنل، لوییس شلی، استاد دانشگاه جورج میسون و نویسنده کتاب‌هایی چون «تجارت تاریک: چگونه اقتصاد مجرمانه آینده ما را تهدید می‌کند؟» تحلیل خود را تحت عنوان «جرایم فراملی به مثابه تهدید منطقه ‌ای» ارائه کرد. او با بیان اینکه جرایم فراملی که مرتبط با موضوع تروریسم هستند با پیامدهای زیادی برای انسا‌ن‌ها و جوامع بشری همراه‌اند، سخنان خود را این گونه آغاز کرد: سلامت و امنیت انسان‌ ها از طریق فعالیت ‌های نارکوتروریستی و ترویج محصولات تقلبی تضعیف می‌شود، درآمدهای قابل توجهی را برای بازیگران مختلف غیردولتی به ارمغان می‌آورد، این روند اغلب توسط فساد مقامات تسهیل می‌شود، میراث فرهنگی را تضعیف می‌کند و به محیط زیست و در نتیجه به ثبات جوامع آسیب می‌رساند.

لوییس شلی درباره ارتباط بین جرایم فراملی و تروریسم گفت: طی سال‌های گذشته تکنولوژی، عاملی بسیار مهم در بررسی ارتباط بین دو متغیر جرایم سازمان‌یافته و تروریسم تلقی می‌شود. تیم تحقیقاتی مرکز تروریسم، جرایم فراملی و فساد، برای درک مکانیسم‌ های قاچاق آثار باستانی به خارج از عراق و سوریه، پلتفرم‌ های آنلاین و رسانه ‌های اجتماعی را تجزیه و تحلیل کردند. طی این تحقیقات، نقش فعالیت ‌های مجازی و آنلاین بسیار مهم و تاثیرگذار تلقی شدند؛ فروشندگان (که در میان بسیاری از آن‌ها اعضای گروه‌های تروریستی همچون داعش بودند) باتوجه به ریسک کمتری که بازار‌های آنلاین و پلتفرم‌ های مجازی دارند، به سهم بازار وسیع ‌تری دست پیدا کرده‌اند و همچنین این در دسترس بودن خریداران موجب تحریک بیشتر حفاری‌ های غیرقانونی سکه‌ های باستانی برای جلب رضایت بازار آنلاین شده است. به‌علاوه تجارت و قاچاق آثار باستانی، با آسیب‌ های فرهنگی زیادی نیز همراه اند. زمانی که سکه‌های قدیمی توسط اعضای گروه تروریستی و مجرمان یافت می‌شود و به فروش می‌رسد، تا حدود زیادی زمینه فرهنگی و درک دقیق تاریخی آن از بین می‌رود. با به‌وجود آمدن زمینه فروش آنلاین راحت‌تر و دسترسی به خریداران بیشتر، فروش سکه‌ها و دیگر آثار باستانی به طرز عجیبی افزایش پیدا کرده و سود حاصل از فروش آن‌ها، تبدیل به منابع مالی بازیگران غیر دولتی که مجرمان و تروریست‌ها هستند، شده است.

این استاد دانشگاه جورج میسون درباره دیگر منابع مالی چنین گروه‌هایی گفت: از دیگر مواردی که برای گروه‌های تروریستی و شبکه مجرمان سازمان‌یافته، منابع مالی زیادی فراهم آورده، می‌توان به قاچاق مواد مخدر و سیگار اشاره کرد. تجارت غیرقانونی سیگار منبع مالی قابل توجهی برای داعش در عراق و سوریه به ارمغان آورده است. این گروه، از قاچاقچیان مالیات می‌گیرند و در ازای اجازه عبور از سرزمین تحت تسلط‌ شان، از آن‌ ها اخاذی می‌کنند. جنگ و ویرانی در منطقه خاورمیانه بستر مناسبی برای رشد شبکه‌های مجرمان سازمان‌‌یافته و گروه‌های تروریستی به وجود آورده است. یکی از نمونه‌ها تجارت مواد مخدر از افغانستان است که سال‌هاست تحت نظارت طالبان و در راستای تامین منابع مالی و قدرت‌ سیاسی آن‌ها صورت می‌گیرد. سال‌هاست قاچاق انسان و مواد مخدر در غیاب اقتصاد کارآمد، زندگی جوامع این منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. او در پایان اشاره کرد که راه حل مقابله با سازمان‌های تروریستی و جرایم سازمان‌یافته هم‌پیوند با آن‌ها، از مسیر همکاری ‌های منطقه ‌ای و فرامنطقه ‌ای می‌گذرد.

سرژ استروبنتس: «تهدیدات تروریستی جاری و آتی در خاورمیانه، تحلیل سیستمی ریسک بر اساس شاخص جهانی تروریسم»

دومین سخنران پنل، سرژ استروبنتس، مدیر منطقه‌ای اروپا و خاورمیانه در موسسه صلح و اقتصاد استرالیا، تحت عنوان «تهدیدات تروریستی جاری و آتی در خاورمیانه، تحلیل سیستمی ریسک بر اساس شاخص جهانی تروریسم» سخنرانی خود را ایراد کرد. وی با ارائه و تحلیل آماری از حملات و قربانیان گروه‌های تروریستی، بر اساس شاخص تروریسم جهانی در 2021 گفت: شاخص تروریسم جهانی به ما نشان می‌دهد که در 2021، تعداد قربانیان گروه‌های تروریستی نسبت به سال گذشته کمی روند کاهشی داشته(1.2 درصد)، اما تعداد حملات این گروه‌ها 17 درصد افزایش داشته است. این مساله نشان‌ می‌دهد که حملات سال 2020 نسبت به سال 2021 مرگبارتر بوده‌اند؛ با وجود اینکه تعدادشان کمتر بوده است. همچنین اکنون منطقه ساحل کانون جدید تروریسم است و قربانیان گروه‌های تروریستی در این منطقه نسبت به 2007، 10 برابر شده‌اند؛ هر چند با توجه به موفقیت ‌ها در مقابله با بوکوحرام، روند قربانیان تروریسم در جنوب صحرای آفریقا در 2021، 10 درصد کاهش یافته است. همچنین این روند در منطقه خاورمیانه نیز 14 درصد تنزل یافته است.

مدیر منطقه ‌ای اروپا و خاورمیانه درباره 10 کشوری که بیشترین تاثیرپذیری را از تروریسم در 2021 داشته‌اند، گفت: افغانستان برای سومین سال متوالی اولین کشوری است که محل فعالیت گروه‌های تروریستی بوده و پس از آن به ترتیب کشورهای عراق، سومالی، بورکینافاسو، سوریه، نیجریه، مالی، نیجر، میانمار و پاکستان بوده‌اند. طی سال گذشته در منطقه خاورمیانه، دو عامل فساد و عملکرد کارآمد دولت‌ها به ترتیب 3.6 درصد و 4.3 درصد نسبت به 2020 بدتر شده‌اند که به نوعی بهتر شدن 14 درصدی جریان ورودی اطلاعات به این منطقه، تنزل در دو عامل قبلی را جبران کرده است. چالش‌های اصلی بوم‌شناسی که منطقه را تهدید می‌کنند، خشکسالی، سیل، کمبود آب و ناامنی غذایی هستند که در این راستا سطوح پایین صلح و درآمد دو عاملی‌اند که مستقیما با خطرات زیست محیطی که این منطقه با آن‌ها روبه‌رو است، ارتباط دارند.

وی در پایان به دیگر پیامدهای خشونت و فعالیت‌های تروریستی در منطقه خاورمیانه اشاره کرد و یکی از مهم‌ترین آن‌ها را آوارگی حدود 30 میلیون نفر که چیزی حدود 5.1 درصد جمعیت منطقه است، نام برد.

فابیو برناردی: «استراتژی‌های قدیمی و جدید برای مقابله با تهدیدات فرامنطقه ‌ای در خاورمیانه»

فابیو برناردی، سومین سخنران پنل و پژوهشگر ارشد مطالعات جرایم سازمان‌یافته، تحت عنوان «استراتژی‌های قدیمی و جدید برای مقابله با تهدیدات فرامنطقه ‌ای در خاورمیانه» سخنانش را ایراد کرد. وی در ابتدا با بیان نقش جرایم سازمان‌یافته در نظم جدید نظام بین‌الملل گفت: در شرایط کنونی که تاثیرپذیرفته از شیوع کووید19، قدرت گرفتن طالبان در افغانستان و شرایط ژئوپلیتیکی جدید در سطح بین‌المللی است، شاهد تغییراتی در تهدیدات و ماهیت جرایم سازیافته در منطقه خاورمیانه هستیم. با پیچیده ‌تر شدن جرایم سازمان ‌یافته فراملی نظیر قاچاق انسان، مواد مخدر و آثار باستانی، تروریسم و ارتباط‌شان با یکدیگر، نیازمند چارچوبی جدید برای مقابله با این تهدیدات هستیم. هر چند کشورها خود دارای استراتژی مقابله هستند اما اکنون برای مقابله موثر نیاز به چارچوب جدید و نهادهای فراملی و بین‌المللی است؛ چرا که تحقیقات برای درک دقیق‌تر و به کارگیری مکانیسم‌های به‌روز برای مقابله با جرایم سازمان‌یافته فراملی، در چارچوب‌های ملی امری غیر واقعی به نظر می‌رسد و نیازمند همکاری‌های موثر در حوزه قانون‌گذاری و اجرای آن در سطح بین‌المللی است.

وی در ادامه در توضیح مکانیزم‌های همکاری‌های بین‌المللی در راستای جلوگیری از توسعه جرایم سازمان‌یافته از جمله تروریسم گفت: این گروه‌ها متشکل از افرادی هستند که از طریق ابزارهای غیرقانونی دست به اقداماتی خشونت‌آمیز با هدف جذب منافع مالی و قدرت سیاسی می‌ زنند. دولت‌ها در سه سطح ملی، فراملی و بین‌‌المللی با اقدامات مجرانه گروه‌های سازمان‌یافته روبه‌رو هستند که در این میان برای جلوگیری و مقابله با دو گروه آخر، نیاز به همکاری‌های بین‌المللی است. همکاری‌ های بین ‌المللی در میان دولت ‌ها و بازیگران غیر دولتی سطوح و انواع مختلفی دارد که در میان آن‌ها همکاری آژانس‌های مجری قانون می‌تواند موثرترین این همکاری‌ها باشد. در این راستا نقش دولت‌ها در افزایش ظرفیت و سرمایه‌گذاری در این حوزه بسیار موثر است.

این پژوهشگر ارشد مطالعات جرایم سازمان‌یافته در توضیح چگونگی توسعه و افزایش ظرفیت برای تسهیل روند مقابله با جرایم‌سازمان یافته گفت: از جمله تلاش‌ها برای افزایش ظرفیت در این حوزه، پرورش پژوهشگران و محققانی است که با مطالعه دقیق بر روی انواع گروه‌ ها و جرایم‌ سازمان ‌یافته فراملی، اطلاعاتی دقیق و به‌روز ارائه دهند. همچنین ارتباطات بین‌المللی پژوهشگران و دانشگاهیان این حوزه با یکدیگر می‌تواند به توسعه اطلاعات کمک کند و وظیفه آژانس ‌های مجری قانون را در روند جلوگیری و مقابله با اقدامات مجرمانه تسهیل کند.

او در پایان به ابزارهای جدیدی که چنین گروه‌هایی برای توسعه فعالیت‌های مجرمانه خود استفاده می‌کنند همچون دارکوب انواع فضای مجازی اشاره کرد و اذعان داشت که دولت‌ها نیز متقابلا برای مقابله موثر نیازمند ابزارها و شیوه‌ های مدرن هستند.

نویسنده گزارش: مریم هاشمی نژاد، دبیر گروه مطالعات تروریسم نوین