تحلیل مقایسه ای سیاست گذاری کلان انرژی برق در ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس

سه شنبه 11 مرداد ماه 1401 نشست مجازی گروه نفت، گاز و انرژی ­های نو مرکز پژوهش­های علمی و استراتژیک خاورمیانه به همراه گروه نظام بین الملل انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا برگزار شد. این نشست با عنوان« تحلیل مقایسه ای سیاست گذاری کلان انرژی برق در ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس» در سه بخش با ارائه دکتر بهروز نامداری کارشناس ارشد مسائل انرژی، دکتر حسینعلی تقی تهرانی یکی از پژوهشگران مهمان مرکز مطالعات خاورمیانه و مدیریت گلاره رستگارنیا، دبیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو برگزار شد. در این نشست تخصصی دکتر قدیر نصری رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر رحمت حاجی ­مینه مدیر گروه نفت، گاز و انرژی ­های نو و جمعی از علاقه ­مندان به حوزه انرژی حضور داشتند.

در بخش نخست این نشست، سخنان دکتر نامداری به بررسی سیاست گذاری کشورهای عربی خلیج فارس در صنعت برق اختصاص یافت. در این راستا وی ابتدا به مرور سیاست گذاری های کلان کشورهای عربی و دیگر کشورهای خاورمیانه برمبنای آخرین آمار انرژی منتشر شده پرداخت، سپس خروجی سیاست گذاری های کلان کشورهای مذکور را مورد بررسی قرار داد.

وی در نگاه به فرصت ها و چالش های حوزه انرژی برق موارد یکسانی را برای تمامی کشورها درنظر گرفت و گفت: برق موتور اصلی پیشران اقتصاد و توسعه رفاه هر کشوری است بنابراین تولید بیشتر برق برای هر کشور، رشد اقتصادی و رفاه بیشتر را برای مردم کشورها به همراه دارد. ایجاد تعادل بین دو چالش یعنی افزایش تولید برق و کاهش آلودگی از جمله دغدغه هایی محسوب می شود که تمامی کشورها با آن مواجه هستند و حداقل در ده سال گذشته تمامی برنامه ها در حوزه انرژی حول این محور بوده است. کشورهای حوزه خلیج فارس نیز از این قاعده مستثنی نیستند و برای ایجاد تعادل بین آن ها سه راهکار اصلی را در دستور کار خود قرار داده اند.

1) نهاد سازی و قانون گذاری در حوزه دولت مداری و حکومت مداری برای کنترل چالش هاست. کشورهای عربی درصدد یکسان سازی قوانین در حوزه زیست محیطی برآمدند تا در حد نیاز انرژی تولید کنند و قوانین موضوعات زیست محیطی را همگن کنند.

2) ایجاد تنوع در اقتصاد راهکار دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است. امارات یکی از موفق ترین کشورها در این زمینه محسوب می شود به طوری که در سال 2017 اقتصاد غیرنفتی آن سه برابر اقتصاد نفتی آن بوده است.

3) سوبسید انرژی سومین راهکار به شمار می رود. امارات و عربستان دو کشوری هستند که بیشترین حجم سوبسید زدایی را برای کنترل مصرف انرژی داشتند و در این مورد موفق تر از سایرین عمل کردند. هر کدام از کشورهای عربی خلیج فارس به شیوه های متفاوت قیمت برق را افزایش دادند، مثلاً کویت در فاصله سه سال از 2016 حدود 95 درصد قیمت برق را افزایش داد.

این کارشناس ارشد مسائل انرژی، حاصل سیاست گذاری کلی کشورهای عربی خلیج فارس برای کنترل مصرف انرژی به ویژه برق را طی دو دهه گذشته برروی نمودار بررسی کرد و گفت: کشوری نظیر قطر توانسته است بیشترین میزان کاهش سرانه انرژی را داشته باشد. در این میان برخی از کشورها نیز تنها به علت انهدام زیرساخت ها و کم شدن دسترسی شهروندان با کاهش سرانه انرژی روبه رو بوده اند نظیر عراق.

وی ادامه داد، کشوری نظیر امارات با وجو رشد اقتصادی مصرف برق خود را به صورت تخت درآورده است که چنین امری نشان می دهد سیاست گذاری حوزه مصرف و تولید برق در این کشور بهتر از سایر کشورهای منطقه است. در حوزه منابع تولید برق نیز این کشور تولید از منابع انرژی های فسیلی را کاهش داده است و به سمت انرژی های تجدیدپذیر حرکت کرده است. اما می توان گفت ایران و عربستان در تولید برق همچنان در حوزه انرژی های فسیلی باقی مانده اند و دیگر کشورهای خاورمیانه نیز کماکان به نفت برای تولید برق وابسته هستند.

در سیاست گذاری برای تولید برق از منابع انرژی های فسیلی کشورهای حوزه خلیج فارس هر یک متفاوت عمل کرده و برنامه های مختلفی دارند، شامل: هدف گذاری برای تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر، دوم، هدف گذاری برای افزایش راندمان.

دکتر نامداری در جمع بندی بخش نخست گفت: کشورهای حوزه خلیج فارس هم در حوزه سیاست گذاری بسیار فعال عمل کرده اند و هم خود را با فناوری روز تطبیق داده اند، گرچه محدودیت های جغرافیایی دارند و بر این مبنا علی رغم عملکرد خود در حوزه انرژی های خورشیدی، در حوزه انرژی های بادی خیلی خوب عمل نکردند. در مقایسه ایران با سایر کشورها نیز باید گفت ایران فعالیت خود را برای استفاده از انرژی های تجدیدپذیر بسیار زودتر شروع کرده اما سرعت عمل بسیار کمتری به ویژه در دو دهه گذشته داشته و خروجی خاصی نسبت به جمعیت آن نمی بینیم به ویژه در حوزه افزایش راندمان و کاهش مصرف.

دکتر تقی تهرانی در بخش دوم نشست، سیاست گذاری کلان جمهوری اسلامی ایران در حوزه انرژی برق را بررسی کرد. وی در مرور سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی که سرلوحه سیاست های وزارت انرژی قرار گرفته است به مورد تأکید قرار گرفتن بخش انرژی های نفت و گاز و مواردی نظیر بهینه سازی مصرف، سیاست های کلی سیر منابع انرژی، تنوع منابع، رعایت مسائل زیست محیطی و تلاش برای افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر با اولویت انرژی آبی اشاره کرد.

وی در پرداختن به اهمیت انرژی های تجدیدپذیر یکی از بحران هایی که ایران در این نوع انرژی ها روبه رو است را هزینه ها و عدم تناسب بازگشت سرمایه با نرخ های خرید انرژی برق دانست که بر این اساس گرایش بیشتر به سمت طراحی، نصب و راه اندازی نیروگاه های انرژی های فسیلی بوده است، و انرژی های تجدیدپذیر به تناسب انرژی های فسیلی و نیروگاه های سیکل ترکیبی ارتقا و توسعه پیدا نکرده اند.

این پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات خاورمیانه، پس از بررسی چالش ها و تنگناها، مرور اهداف و راهبردهای کلان بخش انرژی به برشمردن راهبردهای بخش برق ایران متمرکز شد وگفت: بهبود و ارتقای بازار برق و عملکرد آن در تأمین مطمئن برق برای تضمین روند توسعه پایدار کشور از جمله راهبردهای کلیدی است و افزود، ارتقای سطح امنیت و پایایی در شبکه سراسری برق نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

وی در ادامه راهبردهای دیگری را بیان کرد، از جمله حداکثر بهره گیری از منابع انرژی اولیه و تأمین و صادرات برق به کشورهای منطقه با رعایت ملاحظات اقتصاد انرژی و دیپلماسی انرژی، همچنین کاهش تلفات توزیع برق تا سطح متوسط کشورهای توسعه یافته.

در این راستا مواردی دیگر مانند افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر و پاک در ظرفیت تولید برق کشور، ارتقای بهره وری نیروگاه های حرارتی کشور در سطح متوسط کشورهای توسعه یافته، همچنین افزایش بهره وری در زنجیره صنعت برق کشور از طریق توسعه و توانمندسازی سرمایه انسانی، توسعه فناوری، توسعه نظام های مدیریتی و کاربری تجهیزات روزآمد جهانی را مورد توجه قرار داد. دکتر تقی تهرانی سخنان خود را با پرداختن به انواع روش های تولید برق و ارائه آماری از خلاصه وضعیت بخش تولید صنعت برق در ایران به پایان رساند.

این نشست پس از پرسش و پاسخ حاضرین و جمع ­بندی سخنرانان خاتمه یافت.

نویسنده گزارش: گلاره رستگارنیا، دبیر گروه نفت، گاز و انرژی ­های نو