گزارش نشست مجازی گروه بررسی ملاحظات امریکا در خاورمیانه
ظرافت ها و الزامات مناسبات تهران – واشینگتن
دشواره های نوپدید و ظرافتهای رابطه بین ایران و امریکا ، در نشست علمی گروه بررسی ملاحظات استراتژیک آمریکا در خاورمیانه امروز ، با سخنان دکتر باربارا اسلاوین، مدیر ابتکار ایران در شورای آتلانتیک و با حضور دکتر قدیر نصری،رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه،دکتر ابراهیم معراجی مدیر گروه ملاحظات استراتژیک آمریکا در خاورمیانه (مدیر نشست)، دکتر الهام ستاری دبیر علمی گروه و جمعی از اساتید و پژوهشگران علاقمند به موضوع روابط بین الملل برگزار شد.
دکتر باربارا اسلاوین مدیر ابتکار ایران در شورای آتلانتیک و مدرس روابط بین الملل در دانشگاه جرج واشنگتن 28 اردیبهشت 1401 در این نشست سخنرانی کوتاهی کرد و به پرسش های حاضرین پاسخ داد و از جمله تاکید کرد که راه حل ایجاد رابط حسنه بین دوکشور، پشت کردن ایران به روابط با شرق وکوتاه آمدن در منطقه و برجام مقابل امریکاست.
دکتر اسلاوین در این نشست مجازی سخنان خود را با نکته ای درباره سطح روابط دانشگاهی دو کشور ایران و امریکا آغاز کرد:«از همه بسیار متشکرم که دعوت من را قبول کرده‌اید. بسیار بد است که روابط دانشگاهی کمی داریم و محققان و دانشگاهیان تاکنون به همدیگر نپیوسته‌اند. پرداختن به روابط دو کشور بسیار مهم است مخصوصاً الآن. من درباره شوروی سابق تحقیقی کرده‌ام در گذشته و آن حوزه تخصصی من بوده است. اما از 1996 این شانس را داشته‌ام که به‌عنوان روزنامه‌نگار به ایران بیایم، دقیقاً زمانی که طالبان در افغانستان به قدرت رسیده بودند و من در آن زمان روی زنان در جوامع اسلامی تحقیق می‌کردم. من به مصر هم سفرکرده‌ام ولی من همیشه علاقه داشته‌ام که به ایران بیایم زیرا این کشور بسیار جذاب‌تر از آن چیزی است که شما تصور آن را بکنید. هرچند که ایران پس از انقلاب، دیپلماتهای امریکایی را در 444 روز گروگان گرفت. من در 1996 به ایران آمدم که خیلی کوتاه بود ولی در آن زمان کم، افراد بی‌نظیری از ایرانیان را ملاقات کردم که علاقه داشتند با من صحبت کنند. در میان آنها زنان بی نظیری بودند که نویسنده بودند که مرا بسیار شگفت زده کردند. در زمان بعد به‌عنوان یک پژوهشگر این شانس را داشتم که برای 9 بار به ایران بیایم. آخرین بار 2013 بود اما پس از آن دولت ایران به من ویزا نداد اما با افراد زیادی در ارتباط هستم همچنین شبکه‌های اجتماعی را دنبال می‌کنم اما بسیار خوشحال خواهم شد که سئوالات شما و نظرات شما را بشنوم زیرا بسیار به من کمک می‌کند.»
باربارا اسلاوین آنگاه به تبیین دلایل افتراقی که به آن اشاره کرد پرداخت:«اما چرا ما در این شرایط هستیم؟ تقصیرات از هر دو طرف بوده است. درباره امریکا زمان ترامپ روابط بسیار تیره‌ای داشتیم. نه فقط درباره ایران بلکه با دنیا. برجام توافقی بود که برای دو طرف ایده‌آل نبوده است اما پشتوانه‌ای قوی داشت از اروپا تا روسیه و چین و سازمان ملل. اما تصمیم ترامپ از هر جهت مخرب بوده است. می‌دانم که بسیار سخت است که همه چیز را فراموش کرد اما می‌بایست درها را باز کرد نه تنها درباره موضع هسته‌ای بلکه درباره موضوعات دیگر نیز همین طور. موضوعات گوناگونی درباره خاورمیانه وجود دارد که باید در روابط دو کشور به بحث گذاشته شود. ما موضوعات مشترک زیادی داریم که می‌توانیم درباره آنها مذاکره کنیم مانند افغانستان. می‌دانید که گروه‌های بنیادگرا در افغانستان به قدرت رسیدند که مسائلی مانند مهاجرت و مواد مخدر موضوعات مهم دوجانبه میان ایران و امریکا هستند. طالبان و رویکرد آنها در برابر زنان مهم است. می‌دانیم که ایران نیز مانند امریکا طالبان را به رسمیت نشناخته است. این یک پایه خیلی مهم است تا مجدداً با هم مذاکره کنیم، مانند آنچه 20 سال پیش انجام دادیم. روابط ایران و امریکا دوره‌های مختلفی را داشته است. یک زمانی بسیار نزدیک بوده‌ایم. نمی‌توان انتظار داشت روابط دو کشور به زمان شاه برگردد اما نیاز داریم که روابطی را برقرار کنیم تا مردمان دو طرف از روابط عادی بهره‌مند شود. می‌دانیم که ایرانیان از این روابط خصمانه در طول بیش از 40 سال صدمه دیده‌اند مانند جنگ عراق و وضع تحریم‌های گوناگون. اما بازگشت به روابط عادی به جامعه ایرانی ـ امریکایی که شمار بسیاری را تشکیل می‌دهند کمک بزرگی می‌کند. اما مشکلاتی در این روابط وجود دارد مثلاً ایرانیان بسیار قوی از موضع فلسطینیان حمایت می‌کنند، ایران از گروه‌های زیادی که خشونت را ترویج می‌دهند حمایت می‌کند مانند حماس یا گروه‌های جهادی. از طرفی دیگر امریکا از اسرائیل حمایت می‌کند البته که اسرائیل هم در وضعیت امروز خاورمیانه بی‌تقصیر نیست. این یکی از موضوعاتی است که منجر به سختی روابط می‌شود.»
اسلاوین در بخش دیگری از سخنان خود دلایل روابط امروز ایران و امریکا را به موضوع افراد بازداشت شده در ایران مربوط دانست: «دیگر دلیل این روابط، بازداشت افرادی مانند سیامک نمازی است که یکی از دوستان من است. این رویکرد ایران همچنان ادامه دارد. مثلاً اخیراً دو تبعه فرانسوی در ایران بازداشت شده‌اند. ایران از حمایت‌های اتحادیه اروپا در برجام برخوردار است اما این رویکرد سازنده نیست.»
اسلاوین اما بلافاصله به یکی از مهم ترین دلایل تیرگی این روابط پرداخت: «دلیل دیگر روابط کنونی ایران و امریکا، حمایت ایران از گروه‌هایی است که امریکا با آنها مشکل دارد مانند حزب الله و رژیم اسد یا حوسی‌ها یا برخی گروه‌ها در عراق که به امریکایی‌ها حمله می‌کنند. البته امریکا هم به منافع ایران حمله کرده است و از حملات اسرائیل به ایرانیان حمایت کرده است. این موضوعات منجر به روابط تیره و خصمانه میان دوطرف شده است.»
اسلاوین سپس برای حل مشکلات میان ایران و امریکا راه حل هایی ارائه داد و مطابق انتظار از برجام سخن گفت:«اما چگونه می‌توان برآن فائق آمد؟ اول قدم آن است که به توافق هسته‌ای برگردیم. امیدوارم که حکومت ایران درباره تحریم سپاه پاسداران به مسالحه برسد و به منافع خود در برجام بازگردد. مانند فروش نفت و غیره. اما چه جایگزینی برای آن متصور است؟ ایران هر روز به توانایی ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک می‌شود و با اسرائیل درگیر می‌شود یا احتمالاً تحریم‌های بیشتری وضع می‌شود. تنش‌ها با همسایگان عرب افزایش می‌یابد. من شخصاً این جایگزین مطلوب برای توافق را به صلاح نمی‌بینم لذا این اولین قدم است.»
اسلاوین در بخش دیگری از سخنان خود شرایط و امکاناتی برای برقراری توافق هسته ای میان ایران و امریکا تشریح کرد که بیشتر آن توصیه برای تجدید نظر ایران در روابط خود با روسیه وچین بود:«شاید خوشبینی گذشته زمان اوباما در امریکا وجود نداشته باشد ولی دولت بایدن بسیار علاقمند است که به توافق بازگردد. در غیر این صورت ممکن است ترامپ در انتخابات 2024 مجدداً به قدرت برسد اما امیدوارم اینطور نباشد. نکته دیگر این است که ایران سیاست نگاه به شرق را با چین و روسیه دنبال می‌کند. من تصور می‌کنم روابط با روسیه و چین برای منافع ملی ایران مطلوب نیست زیرا آنها شرکای قابل اعتمادی برای ایران نیستند. به روسیه نگاه کنید، جنگ اکراین را ببینید. ایرانی‌ها بمباران عراق را تجربه کرده‌اند. همان موضوع درباره اکراین اتفاق می‌افتد اما برای چه؟ برای نفوذ بیشتر در اروپا یا عدم پیوستن به ناتو؟ به چین نگاه کنید یکی از قدرت‌های بزرگ اقتصادی است اما چین در زمینه امنیتی از ایران حمایت نخواهد کرد. آنها خریدار نفت ایران هستند. آنها صرفاً به منافع خود توجه دارند. به مواجه چین با کرونا توجه کنید. آنها مردم را به زور قرنطینه می‌کنند. مثلاً شانگهای برای شش هفته قرنطینه است. لذا من همه تخم مرغ‌ها را در سبد چین نمی‌گذارم و منطقی نمی دانم. معتقدم که بهتر است ایران آپشن‌های متعددی داشته باشد. زیرا اگر با یک طرف مشکلی پیش آید، شما به طور مطلق به آن وابسته نیستید.»
اسلاوین در همین زمینه به نکته دیگری هم اشاره کرد:«نکته آخر به صحبت‌های من با دیپلماتهای ایرانی بازمی‌گردد که با آنها ملاقات داشته‌ام. من به‌عنوان روزنامه نگار در 1998 به چین سفر داشته‌ام. چین در پرتو روابط مجدد خود با غرب به پیشرفت‌های اقتصادی دست یافت. به عقیده من چین دو چیز را انتخاب کرد: برقراری روابط عادی با غرب و امریکا و برقراری ارتباط با متخصصان چینی خارج نشین. لذا اگر ایران مدل چین را برگزیند می‌تواند انتظار پیشرفت بهتری را داشته باشد».
پرسش و پاسخ
در بخش بعدی این نشست دکتر ابراهیم معراجی نخستین پرسش را مطرح کرد و پرسید:«می‌دانم که در گذشته مثلا در زمان جنگ امریکا در عراق و افغانستان دو کشور ایران و امریکا روابطی را داشته‌اند. چرا آن روابط استمرار نداشت؟ چه چیزهایی لازم است این مشکلات رفع شود؟
اسلاوین در پاسخ گفت: «خاطرم هست در کتابم نوشتم حملات بعد از 11 سپتامبر می تواند نقطه‌ای عطفی در روابط ایران و امریکا باشد. ما در یک جهت بودیم. در جنگ با القاعده و طالبان موضع مشترکی داشتیم. دولت جورج بوش اشتباه بزرگی کرد که در آن زمان ایران عراق و کره شمالی را محور شرارت نامید، این در حالی بود که ایران به امریکا در افغانستان کمک کرده بود. ایران با دو کشور دیگر کاملاً متفاوت بود و نباید در آن زمره قرار می‌گرفت. ایران در آن زمان که خاتمی در قدرت بود، به راه‌حل‌های دیپلماتیک اعتقاد داشت. این روند در زمان احمدی‌نژاد تغییر کرد و موضع ایران بسیار سرسخت شد. آن زمان اسرائیل آشکارا اعلام داشت که از طرف ایران مورد تهدید قرار می گیرد و به دنبال سلاح هسته‌ای است. این در حالی بود که اسرائیل سلاح هسته‌ای دارد و ایران نداشته و ندارد. جامعه یهودیان امریکا از توافق هسته‌ای حمایت می‌کند و یک نکته بسیار جالبی است و طرفدار بایدن هستند و با ترامپ مخالف بودند. این بسیار مهم است. نکته بعدی اصرار ایران به شعار مرگ بر امریکاست که نمی‌دانم تا کجا قرار است ادامه داشته باشد. امریکا هرگز مرگ بر ایران نمی‌گوید.پس چرا ایران بر این شعار اصرار دارد؟! تصور می‌کنم این قدم خوبی باشد تا به آن پایان دهیم.»
دکتر معراجی در پرسش دیگری پرسید: «آیا به ایران حق می‌دهید که به ایالات متحده بی‌اعتماد باشد؟»
اسلاوین پاسخ داد:« اجازه بدهید اینطور بیان کنم. بعد از انقلاب اسلامی ایران شرایطی حداقل برای دو بار اتفاق افتاد تا به بهبود روابط بیانجامد؛ اول زمان ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش بود، زمانی که ایران به آزادسازی گروگان‌های امریکایی در لبنان کمک کرد. جورج بوش آن زمان به‌طور غیرمستقیم از ایران کمک خواست و گفت حسن نیت، حسن نیت می‌آورد. بار دوم زمانی بود که ایران تصمیم گرفت به توافق هسته‌ای وارد شود و زمانی که ایران کاملاً به توافق پایبند بود. امریکا به صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای خارج شد.
دکتر معراجی پرسید: « لذا آیا شما به ایران حق می‌دهید تا به آمریکا بی‌اعتماد باشد؟»
اسلاوین ادامه داد: « این من نیستم که بخواهم به ایران حق بدهم. من مطمئن هستم که ایران حق دارد. کاملاً در این زمینه طرف ایران هستم که بی‌اعتماد باشد. باید توجه داشت که شما هیچ‌وقت با دوستان خود مذاکره نمی‌کنید و با کسانی که اختلاف دارید مذاکره می‌کنید. این به معنای این نیست که نمی‌توانید با هم همکاری کنیم و به این معنا نیست که توافقی مانند برجام یک توافق خنثی است. البته که من درک می‌کنم این بی‌اعتمادی را. من مجدداً به سیامک نمازی اشاره می‌کنم او در سال 2016 به ایران آمد. ایران او و پدر 80 ساله اش را بازداشت کرد. تصور می‌کنید این اقدامات منجر به برداشتن سوء تفاهمات می‌شود؟ البته که نه. این یک رویکرد دوجانبه است. متأسفانه حکومت ما تحریم های علیه ایران وضع کرد. اما آنچه را که قبل گفتم، تکرار می‌کنم؛ چه چیزی غیر از مذاکره قابل محقق شدن است؟ امریکا 21 تریلیون دلار تولید ناخالص ملی دارد. دلار مهمترین ارز جهان است. ما قدرت هسته‌ای هستیم. می‌بینید که امریکا در جای جای جهان نقش دارد، مانند اکراین و شما. نمی‌تواند با همه اینها امریکا را نادیده بگیرید و بگویید که این کشور کشور بدی است. این رویکرد بچه گانه‌ای است. از طرف دیگر ایالات متحده هم نمی‌تواند ایران را با همه توانایی ها نادیده بگیرد.، کشوری با 80 میلیون جمعیت. ما این توانایی را داریم با هم همکاری داشته باشیم. باید به خود مسلط باشیم و بر خشم خود کنترل داشته باشیم. زیرا هیچ راه جایگزین دیگری وجود ندارد. اگر توافق هسته‌ای احیا نشود باید فکر کرد که چه جایگزینی برای آن می توان انتظار داشت ما نمی‌توان یکدیگر را نادیده بگیریم».
دکتر نصری دیگر پرسش کننده بودکه با دعوت از اسلاوین برای سفر به تهران گفت:« متأسفانه تاریخ تیره‌ای در خاورمیانه داریم که بخشی از آن نتیجه ملاحظات امریکا در منطه است. همچنین تاریخ تیره‌ای در روابط دو جانبه میان ایران و امریکا است که حاصل مداخله فعال و آشکار امریکا برای سرنگونی مصدق دولت قانونی در ایران در مرداد 1332 است. همچنین سوءتفاهماتی درباره یکدیگر داریم که کاملاً در روابط امروز ما سایه انداخته است. طی حداقل سیصد سال اخیر ، ایران ، قربانی مداخله و تجاوز بوده است. فعالیت‌های اخیر داعش در غرب ایران را ببینید، این آخرین نمونه از خشونت منطقه‌ای علیه ایران بود. قبل از آن خشونت صدام حسین علیه ایران بود. قبل از آن هجوم اعراب و مغول‌ها و ترک‌ها را شاهد بودیم. لذا تاریخ ما مشحون از تجاوز و خشونت علیه استقلال ایرانیان بوده است. لذا ما کلمه مقدسی داریم به نام استقلال. استقلال بسیار برای ایرانیان اهمیت دارد لذا من از شما می پرسم با توجه به این حساسیت ایرانیان به استقلال ملی شان ، تحلیل یا تجویز شما درباره کاهش سوء تفاهمات بین ایران و امریکا چیست؟ می‌دانید که برجام توافق مقدماتی موفقی بود ، برای تقویت چنین توافق هایی و برا این که ایرانیان بتوانند مستقل و به دور از مداخله امریکا به حیات خد ادامه دهند برداشت و احیاناً توصیه شما چیست؟ »
اسلاوین به سوال دکتر نصری این گونه پاسخ داد:«می‌دانید ایالات متحده به استقلال شما اهمیت می‌دهد ما نیز کشوری انقلابی هستیم که از نیروهای انگلیسی استقلال حاصل کردیم. تصور می‌کنم ایران در زمان خاتمی زمانی که او با CNN در 1998 مصاحبه داشت، گفت که انقلاب امریکا را تحسین می‌کند. ما اشتراکات زیادی داریم. امریکا خود را خشونت‌طلب نمی‌داند و ایران نیز خود را قربانی خشونت می‌داند که البته دلیل آن فعالیت‌های خود شما است! مایلم به زمانی اشاره کنم که شوروی در نزدیک ایران بود و امریکا کاملاً حامی ایران بود. در خلیج فارس شاهد نیروهایی هستیم که منافع امریکا و ایران تهدید می‌کنند مانند القاعده و دیگران. می‌توانم درک کنم که ایران به‌دنبال منافع منطقه ای خود است که راه آن را حمایت از گروه‌های شبه نظامی در عراق، سوریه و یمن می‌داند. متأسفانه در منطقه ما در بسیاری از مواقع در جهت خلاف هم قرار داریم. تصور می‌کنم کاری که امریکا می‌تواند انجام دهد این است که به کاهش تنش میان ایران و کشورهای عرب همسایه کمک کند مانند حمایت از مذاکرات میان ایران و عربستان و امارات. باز می‌گویم که اگر بتوانیم به توافق هسته‌ای باز گردیم ایران می‌تواند در این زمینه‌ها موفق‌تر عمل کند و از اقدامات اقتصادی آن کاملاً بهره‌مند شود البته که منافع دو طرف است.»
دکتر نصری پرسید:«ما با همسایگان خود روابط خوبی داریم مانند امارات و عراق که بزرگترین شرکای ما در زمان تحریم‌ها بودند اما مهمترین موضوع تحریم‌های امریکاست. تحلیل شما درمورد کاهش تحریم‌ها چیست؟ مطلع هستید که این ترامپ بود که تمام مذاکرات و توافقات را پایان بخشید چه تضمینی برای برجام جدید است؟»
اسلاوین پاسخ داد:«اگر توافقی به زودی حاصل شود ایران حداقل در دو سال بدون تحریم خواهد بود( اشاره به زمان باقی مانده بایدن). دو سال می‌تواند منجر به بازسازی اقتصادی با همسایگان ایران شود و صد میلیارد دلار را که در کشورهای دیگر توقیف شده است، آزاد کند مانند کره جنوبی و ژاپن و دیگر کشورها و صادرات نفت ایران را داشته باشیم. امیدوارم که دموکرات ها در 2024 در قدرت بمانند و آن زمان برای چهار سال دیگر وضعیت اقتصادی ایران ادامه خواهد داشت. پول شما قوی خواهد شد. اگر همسایگان شما شرایط اقتصادی رو به پیشرفت شما را ببینند، تمایل به همکاری خواهند داشت و موضوعات بسط پیدا می‌کند، مانند تغییرات اقلیمی، کرونا و دیگر موضوعات. کشورها می‌توانند با ما همکاری کنند می‌دانم که اروپایی‌ها متمایل هستند با ایران همکاری داشته باشند اما تحریم‌ها مانع آن است. بهتر است دوره ترامپ را فراموش کنیم و به بایدن توجه کنیم ما باید با توجه به شرایط موجود تصمیمات آینده را اتخاذ کنیم.»
دکتر معراجی در پرسش دیگری این مسئله را مطرح کرد:«نمی‌توانیم از روابط دو کشور صحبت کنیم و به برجام اشاره ای نکنیم. می‌تواند این توافق بدون تغییر مجدداً احیا شود چرا تحریم‌ها به سختی رفع می‌شوند چرا برجام تجربه خوبی در روابط میان دو طرف نبود آیا دلیل آن صرفاً ترامپ بود؟»
اسلاوین این گونه پاسخ داد:«من از اعضای تیم مذاکره کننده نیستم اما تا جایی که می‌دانم 27 صفحه توافق در وین حاصل شده که براساس آن مهمترین تحریم‌ها لغو شود مانند بانک مرکزی و فروش نفت و کشتیرانی و بیمه. دلیل دیگر آن اصرار ایران بر خروج سپاه از تحریم‌ها و لیست سیاه تروریستی است. این چیزی بود که ترامپ در 2019 وضع کرد که موثر نبود زیرا سپاه در موارد دیگری نیز تحریم است اما از طرف ایران باید گفت که ایران باید متقاضی آن باشد. امریکا کاملاً مایل است در زمینه‌های دیگر مذاکره کند. خیلی از زمینه‌ها وجود دارد که می‌توان درباره آن مذاکره کرد دولت رئیسی چیزی بیشتر از دولت روحانی در مذاکرات نمی تواند به دست آورد. به خاطر دارم که وزیر خارجه ایران گفت که بدون خروج سپاه از لیست تروریستی نیز می‌توان مذاکره و توافق کرد. پس چرا همان جا ایستاده‌ایم. توصیه من به مصالحه و مداراست زیرا چاره‌ای جز آن نیست و سناریوهای اصلا در راستای منافع ملی دو طرف نیست. 43 سال است که از انقلاب ایران گذشته و دقیقا زمانش فرا رسیده است تا به یک عادی سازی در روابط برسیم. ما با روسیه روابط دیپلماتیک داریم که هرچند امروزه خیلی جذاب نیست با این حال با یکدیگر با هم صحبت می‌کنیم. پس اگر چین و روسیه می‌توانند با امریکا رابطه داشته باشند، حتما ایران نیز خواهد توانست.»
گزارش: الهام ستاری دبیر گروه ملاحظات استراتژیک آمریکا در خاورمیانه
جهت ارجاع علمی: بابارا اسلاوین، « ریشه های رویارویی پی در پی بین ایالات متحده و ایران و شیوه های حل و فصل»، گزارش نشست 28 اردیبهشت 1401 گروه ملاحظات استراتژیک آمریکا در خاورمیانه، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1401/3/11
نویسنده
الهام ستاری (دبیر گروه)
الهام ستاری، پژوهشگر مهمان مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه در گروه بررسی ملاحظات آمریکا در خاورمیانه می باشد. وی دبیر گروه بررسی ملاحظات آمریکا در خاورمیانه و دانشجوی مقطع دکتری در رشته علوم سیاسی گرایش مسایل ایران در دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب است. حوزه مطالعاتی خانم ستاری مسایل آمریکا و خاورمیانه است.