انتخابات پارلمانی 2022 لبنان؛ جدال قدیم و جدید

نویسنده: محمد خواجوئی، مدیر گروه جامعه و سیاست لبنان و سوریه پژوهشکده مطالعات خاورمیانه

انتخابات پارلمانی لبنان در حالی روز یکشنبه (15 مه 2022/25 اردیبهشت 1401) برگزار می شود که فضای حاکم بر آن بیش از هرچیز تحت الشعاع بحران اقتصادی سه سال اخیر در این کشور قرار گرفته است. همه نگاه ها معطوف به این است که آیا اعتراض ها به ناکارامدی و فساد در این کشور تاثیری در آرایش نیروهای سیاسی در پارلمان و به تبع آن در دولت می گذارد؟

لبنان ساختاری پارلمانی دارد. به این معنا که قدرت از پارلمان شکل می گیرد. مهمترین وظیفه و کارکرد پارلمان لبنان را می توان انتخاب رئیس جمهوری، نخست وزیر، رای اعتماد به دولت و تصویب قوانین دانست. بنابراین آرایش نیروهای سیاسی در پارلمان نقش مهمی در ترکیب و جهت گیری قوه مجریه در لبنان دارد.

اهمیت و تمایز این دور از انتخابات

یکی از مهمترین ماموریت های پارلمان جدید که به انتخابات این دوره اهمیت مضاعفی می دهد، این است که رئیس جمهوری آینده لبنان را انتخاب می کند. چرا که دوره شش ساله ریاست جمهوری «میشل عون» آبان ماه امسال به پایان می رسد.

اما این دوره از انتخابات پارلمانی بیش از هر چیز تحت الشعاع بحران اقتصادی در این کشور قرار گرفته است.‌ لبنان در اکتبر سال ۲۰۱۹ شاهد موج گسترده ای از اعتراضات خیابانی به وضعیت معیشتی و فساد در هیات حاکمه این کشور بود. این اعتراض ها طی سال های اخیر به صورت متناوب ادامه داشته است.

بحران اقتصادی اخیر در لبنان در تاریخ این کشور بی سابقه بوده است و به گواه گزارش بانک جهانی، بحران لبنان جزو سه بحران بزرگ‌ اقتصادی جهان از میانه قرن نوزدهم میلادی تاکنون بوده است.

اقتصاد لبنان در سال گذشته به تنهایی ۶۰ درصد کوچکتر شده است. نرخ تورم در پایان سال ۲۰۲۱ از ۱۵۵ درصد فراتر رفت. نرخ بیکاری به ۳۸ درصد رسیده است‌. ارزش لیره پول ملی لبنان برای نزدیک به دو دهه تقریبا ثابت بود و هر دلار آمریکا معادل ۱۵۰۰ لیره بود اما تلاطمات اقتصادی این کشور سقوط لیره را در پی داشته و اینک هر دلار آمریکا در بازار سیاه معادل ۲۷ هزار لیره لبنان است.

این وضعیت باعث شده بیش از نیمی از مردم این کشور به زیر خط فقر بروند و میل به مهاجرت از این کشور افزایش داشته است. این وضعیت نارضایتی مردم را افزایش داده است. ناظران، ساختار معیوب و فاسد نظام بانکی در کنار افزایش فشارهای خارجی را دلایل اصلی این وضعیت می دانند.

میزان مشارکت در انتخابات دوره پیش 49 درصد بود که در همان زمان بسیاری آن را نشانگر نارضایتی مردم از روند موجود حکمرانی دانستند. این در حالی است که لبنان چهار سال پیش شرایط به نسبت باثباتی داشت.

حال باید دید بحران اقتصادی سه سال اخیر، منجر به قهر مردم از صندوق های رای خواهد شد یا انگیزه ای برای مشارکت در انتخابات برای تغییر این وضعیت می شود.

سه جریان اصلی در انتخابات

در این دور از انتخابات، ۷۱۸ نامزد در قالب ۱۰۳ لیست در ۱۵ حوزه انتخابی با هم‌رقابت می‌کنند. این تعداد در مقایسه با انتخابات سال 2018 افزایش داشته است. در آن سال، ۵۹۷ نامزد در قالب ۷۷ لیست با هم رقابت کردند.

بر اساس قانون، بر اساس قانون انتخابات، مردم به طور مستقیم به افراد رای نمی دهند بلکه به لیست های انتخاباتی رای می دهند که بر اساس ائتلاف احزاب و گروه ها با هم شکل می گیرد. هر لیست می تواند به اندازه درصد آرای خود در پارلمان نماینده داشته باشد، ولو اینكه جزو لیست های پیشتاز در آن حوزه نباشد. البته هر لیست برای داشتن حداقل یك كرسی در پارلمان باید تعداد آرای كسب شده اش بالاتر از عددی باشد كه حاصل تقسیم تعداد شركت كنندگان در انتخابات بر تعداد كرسی های آن حوزه انتخابی است.

لیست های انتخاباتی معمولا ائتلافی از احزاب و گروه های مختلف مسلمان و مسیحی است که بر اساس گرایش ها و اهداف مشترک سیاسی در کنار هم قرار می گیرند.

لیست های انتخاباتی در این دور از پارلمان لبنان را می توان به سه جریان اصلی تقسیم بندی کرد:

-جریان نخست؛حامیان حزب الله: احزاب اصلی حاضر در این جریان، دو حزب شیعی حزب الله به دبیر کلی «سیدحسن نصرالله» و جنبش امل به رهبری «نبیه بری» و حزب مسیحی جریان ملی آزاد به رهبری «جبران باسیل» داماد میشل عون رئیس جمهوری و شخصیت های سنی و دروزی نزدیک به آنها هستند.

این بلوک، در انتخابات دوره قبلی، توانست بیش از هفتاد کرسی پارلمان را از آن خود کند و به اثرگذارترین جریان سیاسی در لبنان تبدیل شود. حمایت از حزب الله، نقطه مشترک این قطب از انتخابات است.

برخی از ناظران پیش بینی می کنند به دلیل کاهش محبوبیت حزب جریان ملی آزاد، ممکن است این حزب در مقایسه با دور قبلی تعداد کرسی های کمتری به دست بیاورد اما احتمالا با موفقیت حزب الله و جنبش امل و چهره های سنی و دروزی نزدیک به آنها، جریان حامی حزب الله بتواند همچنان وزن بالایی را در پارلمان از آن خود کند.

-جریان دوم؛ مخالفان حزب الله: محوریت اصلی در این جریان را حزب مسیحی القوات اللبنانیه به رهبری «سمیر جعجع» و حزب دروزی سوسیالیست ترقی خواه به رهبری «ولید جنبلاط» تشکیل می دهد. سیاستمداران سنی مخالف حزب الله تحت رهبری فواد سنیوره نیز از دیگر بخش های اصلی این جریان است.

مخالفت با سلاح حزب الله و میشل عون رئیس جمهوری لبنان که حامی حزب الله است، اصلی ترین نقطه اشتراک در این جریان است. البته کناره گیری «سعد الحریری» چهره نخست طایفه سنی در لبنان از فرایند انتخابات و احتمال تحریم انتخابات از سوی بخش قابل توجهی از طایفه سنی، باعث شده جریان مخالف حزب الله با چالش نبود اتحاد و انسجام روبرو باشد. هرچند در هفته های اخیر تلاش هایی از سوی عربستان سعودی با محوریت سفیر این کشور «ولید البخاری» برای انسجام این بلوک انتخاباتی صورت گرفته است.

-جریان سوم؛ معترضان سال 2019: چهره های اصلی این جریان فعالان در اعتراض های خیابانی سال ۲۰۱۹ هستند که علیه وضعیت وخیم اقتصادی و فساد سیاستمداران لبنان دست به تظاهرات زدند. این شخصیت ها خود را مستقل و منتقد احزاب قدیمی یعنی دو جریان قبلی می دانند و معتقدند که حل بحران لبنان در گرو عبور از چهره های قدیمی این کشور و ورود شخصیت های جوان و مستقل است. البته این جریان با چالش نبود اتحاد و انسجام روبروست و ارائه لیست های متعدد باعث شده احتمال کسب تعداد کرسی های بالا از سوی این جریان دور از انتظار شود.

بسیاری از ناظران پیش بینی می کنند که نتایج انتخابات تاثیر شگرفی در تغییر آرایش نیروهای سیاسی لبنان نداشته باشد و احتمالا دو جریان اول و دوم بتوانند بیشتر کرسی های پارلمان را از آن خود کنند و بین خود این دو جریان نیز شاهد نوعی تعادل نسبی در تعداد آراء باشیم.

طایفه گرایی؛ ابر چالش لبنان

یکی از ویژگی های ساختار سیاسی در لبنان، تقسیم قدرت بین طوایف مختلف در این کشور است که در تمامی نهادهای قدرت از جمله پارلمان وجود دارد.

پارلمان لبنان ۱۲۸ عضو دارد که بر اساس سیستم «مناصفه» یا تقسیم به دو، بطور مساوی میان مسیحیان و مسلمانان تقسیم شده است. این تقسیم بندی نسبی، در درون هر یک از دو طائفه مسیحی و مسلمان نیز اجرا می شود.

از مجموع 64 كرسی مسلمانان، 27 كرسی به شیعیان و 27 كرسی به اهل سنت، 8 كرسی به دروزی ها و 2 كرسی به علوی ها اختصاص یافته است.

از مجموع 64 كرسی مسیحیان، 34 كرسی به مسیحیان مارونی، 14 كرسی به مسیحیان ارتدوكس، 8 كرسی به مسیحیان كاتولیك، 6 كرسی به ارامنه، یك كرسی به انجیلی ها و یك كرسی نیز به دیگر اقلیت های مسیحی اختصاص یافته است.

تقسیم قدرت بین طوایف گرچه نوعی توازن و تعادل بین آن ها را برقرار کرده اما در عین حال تبدیل به پاشنه آشیل نظام سیاسی لبنان شده است. تاکید بر تقسیم قدرت بین طوایف و هماهنگی بین منافع متعارض آنها در درجه نخست باعث نوعی کندی و فلج شدن روند تصمیم گیری در این کشور شده و در درجه دوم به دلیل توجه کمتر به نیروهای متخصص، باعث ناکارامدی نهادهای قدرت بویژه قوه مجریه شده است. در درجه سوم، طایفه گرایی، منجر به درونی شدن فساد سیستماتیک در لبنان شده است چرا که عمدتا رهبران هر یک از طوایف را تبدیل به مافیای ثروت نیز کرده است.

گرچه طی سال های اخیر صداهای زیادی علیه طایفه گرایی و فساد و ناکارامدی زمامداران بلند شده است، اما بعید است در آینده نزدیک این وضعیت تغییر کند چرا که مخالفان ساختار طایفه ای عملا توان ایجاد تغییر در مقابل قدرت احزاب سنتی برآمده از طوایف را ندارند.

جهت ارجاع علمی: محمد خواجوئی، « انتخابات پارلمانی 2022 لبنان؛ جدال قدیم و جدید»، تاریخ انتشار در سایت: 1401/2/23