وضعیت امنیتی سیاسی و اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی پس از بحران اوکراین

نویسنده: معصومه محمدی، پژوهشگر مهمان و عضو گروه بررسی ملاحظات استراتژیک روسیه در خاورمیانه

دو ماه از حمله سنگین و پرمخاطره روسیه به اوکراین سپری شد و امیدها برای پایان زودهنگام این بحران کمتر و کمتر می شود. طی دو ماه اخیر ، مطالب و تحلیل های مختلفی در باب ریشه ها و میوه های این جنگ تمام عیار نگاشته شده است. موضوع مهمی که مغفول واقع شده تاثیرات این بحران روی اقتصاد و امنیت کشورهای ضعیفی است که در ظاهر کشور هستند اما در اصل تحت نفوذ روسیه به شمار می روند. نباید فراموش کرد که بحران اوکراین شرایطی غیر قابل پیش بینی و دشواری را برای این منطقه در برداشته است. روسیه از دیرباز، برادر بزرگ و یک بازیگر مدعی و هژمون در این منطقه نفوذ پذیر بوده است. بسیاری از کشورهای این منطقه شریک اقتصادی،امنیتی و سیاسی روسیه هستند.

اینک بحران اوکراین نشان می دهد که منطقه آسیب پذیر بوده و دولت های منطقه در قبال تهاجم نظامی روسیه به اوکراین دغدغه های مهمی دارند. این دغدغه ها و برداشت های گوناگون را می توان در آرا کشورهای آسیای مرکزی در خصوص قطعنامه سازمان ملل در برابر حمله روسیه به اوکراین و یا بیانیه رئیس جمهور ازبکستان در دفاع از اوکراین مشاهده کرد.تقریبا همه کشورهای آسیای مرکزی از محکومیت روسیه در سازمان ملل خودداری کردند. این واکنش نشان از پیوندهای ایدئولوژیک نیست که این کشورها را به مسکو پیوند می دهد بلکه عمل گرایی محض است. کرملین این مناطق را خارج نزدیک و به نحوی حوزه امنیتی خود می داند . هرگونه عقب نشینی به طور بالقوه این کشورها را در موقعیتی مشابه اوکراین قرار می دهد.همه کشورهای آسیای مرکزی دارای جمعیتی روس زبان و دارای روابط اقتصادی و سیاسی نزدیک با کرملین هستند. همه این کشورها مشارکت با روسیه را اهرمی برای مقابله با نفوذ چین در این منطقه می دانند به طوری که مسکو و پکن با وجود مشارکت هایی در برخی امور کلان ، رقیب اصلی همدیگر هستند. کشورهای آسیاسی مرکزی ، روابط اقتصادی-سیاسی و امنیتی با روسیه را دارای منافع استراتژیک و موجب توازن در منطقه می دانند. بنابراین این کشورها هیچ گاه منافع امنیتی خود را به مخاطره نخواهند انداخت. با این که تحریم های جدید غرب با هدف به زانو در آوردن اقتصاد روسیه بوده ،اما تاثیر آنها به زودی در آسیای مرکزی نیز محسوس خواهد بود.تحریم های غرب و اروپا علیه روسیه احتمالا بیش از آنچه سیاست گذاران تصور می کنند بی ثبات کننده خواهد بود. غرب برای گزنده کردن تحریم ها بر اقتصاد روسیه ، باید اقتصادهای آسیب پذیر وابسته به روسیه، مانند اقتصاد آسیای مرکزی را در نظر داشته باشد تا آسیب های جانبی آن را کاهش دهد.

آسیای مرکزی ، منطقه ای محصور در میان کشورهایی است که از سوی غرب مورد تحریم قرار گرفته اند. اکنون کشورهای منطقه برای مقابله با تحریم ها و مشکلات اقتصادی – سیاسی یورش اقتصادی جدید به مسکو را خواهند داشت و در آینده ای نه چندان دور شاهد تحولات جدیدی در آسیای مرکزی خواهیم بود.برای مثال می توان به کشور قزاقستان اشاره کرد،کشوری غنی از انرژی که دو سوم نفت خود را از طریق بنادر روسیه صادر می کند اما با شرایط جدید ، دچار بلاتکلیفی و اضطراب شده است. کشورهایی مثل تاجیکستان ، قرقیزستان و ازبکستان که سالیانه میلیونها مهاجر را به روسیه برای انجام خدمات عمومی راهی می کردند حال باید برای بیکاری و کسری بودجه خود را آماده سازند. منطقه آسیای مرکزی باید از سال 2014 یعنی بعد از الحاق کریمه به روسیه و همه گیری کرونا ، خود را برای شرایط جدید مهیا می کرد. اینک بدبینی و بحران پناهنده ها و امواج جدیدی از تحریم های فلج کننده آغاز شده است. طبعاً در شرایطی که بزرگان جنگل وارد رزم شده اند ، بازیگران کوچک آسیب پذیرتر هستند. آسیب پذیریهای کشورهای آسیای مرکزی و حتی قفقاز در قبال بحران بزرگ و طولانی مدت اوکراین به مراتب بیشتر و بیشتر است بالاخص در چهار حوزه زیر :

یک. روسیه شکل گیری همه بازیها و طرحها مانند طرح یک جاده یک کمربند را منوط به حل اختلافش با غرب خواهد کرد لذا هیچ طرح بزرگ دیگری عاید منطقه آسیای مرکزی نخواهد شد.

دو. منطقه آسیای مرکزی بیش از پیش امنیتی ، مورد رقابت جنگ سرد جدید و خارج از اولویت توسعه جهان گشته و لذا متضرر خواهد شد.

سه. روسیه ی تحریم شده از سوی غرب ، موجب ضعف منطقه خواهد شد برای این که منبع مهم تبادلات این منطقه مختل و متلاشی خواهد شد.

چهار. روسیه می تواند تمام حرکتهای متمایل به غرب را شناسایی و به راحتی مورد حمله قررار دهد. لذا شاهد فصل خزان جامعه نیم بند مدنی در این منطقه از جهان خواهیم بود.

جهت ارجاع علمی: معصومه محمدی، « وضعیت امنیتی سیاسی و اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی پس از بحران اوکراین»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1401/2/6