گزارش نشست مقابله با تروریسم در خاورمیانه 2022
نشست تخصصی گروه مطالعات تروریسم نوین در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان «مقابله با تروریسم در خاورمیانه 2022» با سخنرانی دکتر طاهر عباس از دانشگاه لایدن و دکتر فابیو برناردی، پژوهشگر ارشد مطالعات جرایم سازمان‌یافته و با مدیریت دکتر آرمینا آرم، به صورت مجازی ۱۶ اسفند ۱۴۰۰ برگزار شد.
دکتر آرم با طرح تحولات اخیر جهان و خاورمیانه مانند باز قدرت‌گیری طالبان، ظهور گروه‌های افراطی و در نهایت بحران اوکراین، بررسی آینده تروریسم در منطقه را حیاتی دانست. او با طرح سوال‌هایی مانند شیوه‌ها و روش‌های جدید تروریسم و فرصت‌های همکاری منطقه‌ای برای مبارزه با این فعالیت ها، از دکتر طاهر عباس، دعوت به سخنرانی کرد.
دکتر عباس ابتدا به تشریح ظهور تروریسم در جهان، به ویژه خاورمیانه پرداخت، سپس با توضیحاتی راجع به داعش (دولت اسلامی عراق و سوریه) و طرح دلایل مختلف در ایجاد افراط گرایی و رادیکال شدن گروه های مختلف در عراق، سخنرانی خود را ادامه داد. وی به عوامل تاثیرگذاری از جمله؛ محیط خارجی، فقدان کامل شکل گیری ساختار دولتی، هویت‌های قومی، زیرساخت‌های نامناسب اقتصادی، مشکلات شهرنشینی شدن و فساد در ابعاد مختلف، عدم پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری در ایجاد این نوع فعالیت‌های تروريستي اشاره کرد.
او همچنین اذعان داشت که بیشتر این مشکلات ریشه در زمینه‌های محلی و طبیعی یک جامعه دارد و پس از رشد کافی، ممکن است وارد حوز‌ه‌های دیگر جامعه مانند عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و ایدئولوژیکی شود. او با توضیح درباره اقلیت‌های آسیب‌پذیر، گسترش اسلام‌هراسی، تغییرات بین‌نسلی، حاشیه ای سازی و افزایش ناسیونالیسم رادیکال، اثرات آن‌ها را بر حملات تروریستی مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
وی با در نظر‌گیری وضعیت مهاجران، به خصوص با آغاز موج پناه‌جویان اوکراینی به سمت اروپا، این نکته را مطرح کرد که مشکلات اجتماعی و اقتصادی می تواند افراد را به سمت نژادپرستی و خشونت از طریق فعالیت‌های مجرمانه سوق دهد. استاد دانشگاه لایدن بیان کرد: در این فضا دولت باید با ترویج سیاست‌های چندفرهنگی و کثرت گرایی، برنامه‌های منظم برای آشنایی، گفت‌وگو و تعامل بین فرهنگ‌ها را برنامه‌ریزی کند تا زمینه معرفت فرهنگی حاصل شده و از آسیب‌های ناشی از آن در کشور جلوگیری شود. اما اقدامات احزاب پوپولیستی می‌تواند باعث رشد جریان راست افراطی و ترویج اسلام هراسی در کشورهای اروپایی و در نتیجه آن سبب افزایش حملات علیه مسلمانان و اقلیت های نژادی، شود.
دکتر برنادی سخنان خود را با معرفی روندهای اخیر تروریسم در خاورمیانه آغاز کرد. در ابتدا، او این نکته را قابل توجه دانست که درک متفاوت دولت‌ها از پدیدۀ تروریسم و اختلاف‌نظر در تعریف عملیات تروریستی، که به تعارض در شناسایی مصادیق منجر می‌شود، مانعی بزرگ برای همکاری‌های موثر بين‌المللي است. از دید وی، برای واکاوی مسائل تروریسم، باید آن را در سطوح مختلف مورد بررسی قرار داد.
او تمایز عمده ای بین وضعیت پیش از همه‌گیری کووید-19 و دنیای امروز قائل شد، سپس با تأکید بر افزایش فعالیت های مجرمانه در پاندمی، نشان داد که چگونه فاصله اجتماعی (social distancing)، روش‌های کلاسیک خرید و فروش مواد مخدر را تغییر می‌دهد.
به بیان وی، فعالیت‌های غیرقانونی آنلاین با توجه به جنبه ژئوپلیتیکی خاورمیانه، به تدریج در حال افزایش است. علاوه بر این، او نگرانی های خود را در مورد افزایش تولید تریاک و متامفتامین در افغانستان و آسیای مرکزی ابزار نمود. همچنین برناردی ترکیه در شمال غربی ایران را یکی از مسیرهای ترانزیت انواع مواد مخدر و متامفتامین‌ها به اروپا و شرق آسیا دانست. به گفته دکتر برناردی، یکی از جدی‌ترین مشکلات مربوط به جنایات سازمان یافته، افزایش توزیع ترامادول است که با گسترش مناطق تحت کنترل داعش در عراق و سوریه، مسیرهای امنی برای برای قاچاق مواد مخدر فراهم شده است. با توجه به اعلام بیعت گروه‌های تروریستی در شمال آفریقا، مسیرهای قاچاق مواد مخدری که در اختیار این گروه است، به شدت افزایش یافته است.
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد درگیری‌ها میان طالبان و مخالفان آن‌ها نیز ادامه خواهد یافت و در کوتاه مدت شاهد شکل گیری حکومتی یکدست در این کشور نخواهیم بود. در نتیجه عدم وجود حکومت مرکزی در این کشور و فقدان امنیت، احتمالاً شاهد افزایش سطح زیر کشت خشخاش در کوتاه مدت، خواهیم بود. او در پایان صحبت‌هایش، به منابع مالی در تأمین هزینه‌های تروریستی پرداخت. در بخشی دیگر، این پژوهشگر ارشد جرایم سازمان یافته اشاره کرد: گروه‌های تروریستی امروزه بیشتر منابع مالی خود را از سرزمین‌های تحت اشغال، تجارت و ارتکاب جرایم سازمان‌یافته به دست می آورند. وی افزود: به عبارتی می‌توان گفت امروزه در جهان با اقتصاد تروریسم مواجه هستیم و نیاز است بر مجازات این گونه اعمال مجرمانه اهتمام بیشتری صورت گیرد.
نویسنده گزارش: مهرناز رزاقی، دستیار اجرایی گروه مطالعات تروریسم نوین