عوامل موثر در تعاملات پایدار ایران و آمریکا

نشست علمی گروه بررسی ملاحظات استراتژیک آمریکا در خاورمیانه با موضوع « عوامل موثر در تعاملات پایدار ایران و آمریکا » با ارائه پروفسور فرهنگ جهانپور، استاد پیشین دانشگاه آکسفورد، کمبریج و هاروارد و با حضور دکتر قدیر نصری، رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر ابراهیم معراجی مدیر گروه ملاحظات استراتژیک آمریکا در خاورمیانه (مدیر نشست)، دکتر الهام ستاری دبیر علمی گروه و جمعی از اساتید و پژوهشگران علاقمند به موضوع امنیت منطقه ای برگزار شد.

در ابتدای این نشست پروفسور جهانپور با توجه به تاریخ روابط ایران و آمریکا گفت: در دوره مشروطه، مسئولان ایرانی برای رهایی از فشارهای امپراطوری بریتانیا و روسیه به طرف آمریکا متمایل شدند. بدنبال تقاضای دولت ایران از دولت آمریکا مبنی بر سرو سامان دادن به اوضاع اقتصادی، ویلیام مورگان شوسترحقوقدان و کارشناس مالی اهل ایالات متحده آمریکا در سال 1911 برای اصلاح مالیه به عنوان خزانه‌دار کل به استخدام دولت ایران درآمد.که به دلیل کارشکنی روس و انگلیس وی موفقیتی بدست نیاورد. در سال های 1303- 1301 هیات مستشاری اقتصادی دیگری به رهبری آرتور میلسپو به ایران آمد تا پس از شوستر اقتصاد ایران را سامان دهد. اما وی نیز موقعیتی چندان درخور توجه به دست نیاورد. از سال 1317-1315 روابط دو کشور به تعلیق در آمد و در اواخر سال 1317 مجددا روابط برقرار گردید. روابط ایران و آمریکا از 1320 تا 1357 که جنگ جهانی دوم در شهریور سال 1318 آغاز شد، از بی طرفی ایران در جنگ و هجوم متفقین تا دوستی محمدرضا با دولتمردان و پایان روابط در بهمن 57 را می توان به صورت خلاصه بیان کرد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مورگان شوستر در سال 1911 به مدت هشت ماه خزانه دار کل ایران بود که حضور او و اقدامات اصلاحی اش با مخالفت شدید روس و انگلیسی ها روبرو می شود. بطوری که با اولتیماتوم روسیه به ایران، منجر به خروج شوستر از ایران و انحلال مجلس و پایان مشروطه شد. شوستر بلافاصله بعد از بازگشت از ایران خاطراتش را منتشر می کند که این کتاب به نام اختناق ایران ترجمه و چاپ شده است. مجموعه خاطرات دکتر میلسپو در اولین ماموریت خود به ایران که به عنوان رئیس کل مالیه ایران در 1321 ش انتخاب شده بود به اسم ماموریت آمریکایی ها در ایران، نوشته می شود. میلسپو در راه انجام وظایف اقتصادی خود در ایران با مخالفان فراوانی روبرو می شود که دولت شوروی یکی از آنها به شمار می رود.

جهانپور گفت: کودتای سازماندهی شده توسط ایالات متحده و بریتانیا، انقلاب ایران و گروگان گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا که در این کشور به عنوان یک تحقیر ملی دیده می شود، جنگ هشت ساله ایران و عراق که عراق مقادیر زیادی از جنگ افزار و مواد مفید برای توسعه تسلیحات و جنگ افزارهای کشتار جمعی از دیگر کشورها دریافت کرد، بطوری که در دهه 80 میلادی با حمایت آمریکا و دادن 48 فروند هلیکوپتر نظامی بل 214 اس تی به عراق، هواپیماهای جنگی، تانک و سلاح های دیگر از سوی شوروی، فرانسه و آلمان و موشک های لیزری از صدام حسین حمایت کردند، موضوع برنامه هسته ای ایران با این ادعای آمریکایی ها که ایران می خواهد به یک نیروی هسته ای تبدیل شود، از مهم ترین عوامل در روابط بین ایران و آمریکا است.

وی اضافه کرد: برجام در دهه های اخیر نقطه عطفی در روابط بین دو کشور بود. یک مصوبه قانونی بین المللی که رئیس جمهور قبلی آمریکا ترامپ، به یک باره از آن خارج شد. به نظر می رسید بعد از سی و چند سال دوری و دشمنی دو کشور، فصل جدیدی برای پایان دادن به تحریم های چندجانبه شروع می شود ولی متاسفانه در دوران ترامپ وضع حتی بدتر از قبل شد و با اعمال تحریم های جدیدتر، اعتماد ایرانیان به آمریکایی ها کاهش پیدا کرد.

جهانپور با بیان این که نزدیک شدن ایران به چین و روسیه مسئله مهم و مناقشه برانگیزی برای آمریکاست گفت: هر دو کشور رقیب بزرگی برای آمریکا هستند. حتی ارتباط با آمریکا به نفع هیج کدام از کشورهای منطقه نیست چون نان دشمنی دو کشور را آنها می خورند و اگر بتوانند جلو صدور نفت و گاز ایران را بگیرند و ایران را دشمن منطقه ای نشان دهند برای آنها منافع بسیار زیادی دارد. معتقدم در روابط با کشورهای همسایه هم باید براساس واقعیات سیاسی جلو برویم. رابطه معقول و دوفاکتو بپذیریم تا در روابط درازمدت دچار درگیری نشویم.

وی با طرح این بحث که آمریکایی ها چند اتهام اصلی برعلیه ایران وارد می کنند، گفت: اولین اتهام، ساخت سلاح های هسته ای توسط ایران است که 14 سازمان اصلی اطلاعاتی آمریکا در بیانیه 2005 و 2004 اعلام کردند ایران تا سال 2003 تلاش می کرد مطالعاتی در این حوزه بدست آورد ولی از سال 2003 این برنامه را کنار گذاشته است. دومین اتهام این بود که ایران توافق هسته ای را نقض کرده در حالی که در گزارش های قبلی اعلام شده از IAEA آژانس بین المللی انرژی اتمی ایران به تعهدات پایبند بوده است. در مه 2018 دونالد ترامپ رسما کشورش را از توافق هسته ای میان ایران و شش قدرت جهانی خارج کرد. او فرمانی امضا کرد که بنا بر آن تحریم های هسته ای ایران که براساس برجام تعلیق شده بود، طی یک دوره زمانی بر می گردد. این که ایران حامی اصلی تروریسم در خاورمیانه است، از دیگر اتهامات آمریکایی ها به شمار می رود که ایران آن را رد می کند. ایران بزرگترین دشمن القاعده بود. بطوری که برای شکست القاعده در سال 2001 در افغانستان با آمریکا همکاری می کند.

جهانپور با بیان این که آمریکایی ها ایران را بزرگترین دشمن خود در خاورمیانه می دانند، ادامه داد: پروفسور جان مرشایمر دانشمند علوم سیاسی آمریکایی است که وی به همراه استفان والت کتابی مشترک درباره نفوذ شدید رژیم صهیونیستی و گروه هایی از قبیل آیپک نوشته است.لابی اسرائیلی که شدیدا با برجام مخالف بود. در پاسخ به اتهامات باید گفت که ایران تهدید مستقیم و حتی غیر مستقیمی برای آمریکایی ها نیست. ایران در توافق با قدرت های جهانی پیش رفته و بر اساس اسناد امضا شده از سوی این کشور، تولید سلاح های هسته ای را غیر ممکن می کند. نبود موشک هایی که آمریکا را مورد هدف قرار دهد یا نیروهای متعارفی که علیه آمریکا و یا هر کشوری که در خاورمیانه زیر چتر امنیتی آمریکاست، وارد عمل شوند. بر همین اساس ایران تهدید جدی برای حمله به کشور دیگری در منطقه خود نیست زیرا در دوران معاصر حتی یک بار هم جنگی علیه کشور دیگری آغاز نکرده و هیچ مدرکی مبنی بر آماده شدن برای حمله به همسایه خود وجود ندارد.

وی اضافه کرد: ایران منبع مشکل تروریسم آمریکا نیست. تا جایی که کشوری مانند عربستان سعودی نه ایران، سزاوار این عنوان است. حقیقت این است که ایالات متحده تهدید مستقیمی برای ایران به شمار می رود نه برعکس. دولت ترامپ با اصرار زیاد اسرائیل و عربستان سعودی ایران را مورد توجه قرار داده و هدف آنها تغییر رژیم است. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد ایالات متحده ممکن است از نیروهای نظامی خود برای دستیابی به این هدف استفاده کند که خوشبختانه منتفی شده است. آنچه باعث اشکال در روابط ایران و آمریکا در چند دهه اخیر شده، بازآوری تحریم ها و فشارهای حداکثری که صدها میلیارد دلار بر اقتصاد ایران صدمه وارد کرده که باید کنار گذاشته شود.

وی در جمع بندی این بخش از اظهارات خود گفت: اگر آمریکا نشان دهد استقلال عمل دارد و تحت تاثیر گروه های افراطی راستی در آمریکا و همچنین عربستان سعودی و اسرائیل نیست می توان با توافق جدید در برجام، فصل جدیدی ایجاد شود. سیاست و سیاستمداران تغییر می کنند و ملت ها باقی می مانند. منافع ملی اقتضا می کند بر پایه عقلانیت و گفت و گو یک رابطه منطقی اقتصادی و سیاسی ایجاد شود. معتقدم در ایران هم باید اقداماتی برای فصل جدید روابط صورت گیرد تا به سمت مسائل درازمدت و حل و فصل اختلافات حرکت کنیم.

جهانپور با بیان این که رهبران ایران خیر و صلاح ملت را می خواهند، گفت: ما با روسیه تزاری اختلافات عمیقی داشتیم ولی توانستیم روابط منطقی برقرار کنیم. آمریکا و شوروی مدت های طولانی بزرگترین دشمن یکدیگر بودند اما بر اساس گفت و گو به تعاملاتی رسیدند. برخی احساسات همان طور که در ایران وجود دارد در آمریکا بیشتر از ایرانی ها دیده می شود. آمریکایی ها یا با کشوری کاملا دوستند یا دشمن و در دشمنی از هیج تلاشی فروگذاری نمی کنند. در ایران هم تا حدی این روحیات وجود دارد یعنی رنگ های خاکستری وسط دیده نمی شود و همه چیز سیاه یا سفید است.

در پایان نشست یکی از حاضران این دیدگاه را طرح کرد که هر دو کشور بر بی اعتمادی نسبت به یکدیگر صحبت داشته اند، با توجه به پیشینه اختلافات و اتهاماتی که به ایران وارد شده و از سویی کارشکنی دیگر کشورها، آیا روابط پایدار ممکن است. دکتر جهانپور در پاسخ به این پرسش گفت: در خصوص برجام همان طورکه آقای ظریف بیان کردند، ما اعتماد نمی کنیم و در عین حال راستی آزمایی می کنیم. اعتماد بی منطق غلط است و نتیجه معکوس دارد. باید براساس قرارداد و مقررات حرکت کنیم.

گزارش: الهام ستاری دبیر گروه ملاحظات استراتژیک آمریکا در خاورمیانه