"آوای قو در قعر"؛ نگاهی نرم به بحران روسیه و اوکراین

نویسنده: آنا یوسفیان پژوهشگر مهمان و عضو گروه روندهای فکری در خاورمیانه

با وجود گذشت زمان کوتاهی از آغاز بحران اوکراین و روسیه، جهان شاهد جهت گیری ها در حوزه های متفاوتی چون سیاسی، اقتصادی، حقوقی، فرهنگی و حتی زیست محیطی بوده است، رویدادی که از هر منظر نیازمند تحلیلی متمرکز و دقیق است.

مانند هر جنگی پیش از این، شاهد مواضع گوناگونی از جانب کشورها در خصوص این بحران هستیم. برخی از کارشناسان اقدام روسیه را برابر با حمله ی پیش دستانه ایالات متحده به عراق در سال 2003 می دانند. عده ای آن را پاسخ طبیعی روسیه به تحریکات غرب ناشی از تهدید گسترش ناتو بر می شمارند. از این رو قرار دادن این بحران در چارچوب های رایج نظری روابط بین الملل تبیین ها و پیش بینی های قابل دفاعی را پیش رو قرار می دهد. با این وجود آنچه از دیده ها تاکنون کمی پنهان مانده تحلیلی است که علاوه بر شفاف سازی آنچه بر روی زمین رخ می دهد تصویری از آنچه در فضای مجازی در "جهان دوفضایی" عصر کنونی رخ می دهد، ارائه دهد. پر واضح است که جهان مجازی از پتانسیل بالایی برای جهت دهی به نگرش ها و روندهای جهانی برخوردار است که در شرایط کنونی با توجه به گذر از دوران پاندمی کرونا و تبدیل شدن "زیست مجازی" به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزانه مردم در سرتاسر جهان، در بسیاری از حوزه ها به جهان مسلط تبدیل شده است. در این میان حوزه فرهنگ و هنر با توجه به تحولاتی چون رونق دیجیتال آرت که به واسطه ی ابداع توکن های غیر قابل تعویض [1](NFT) به بستری پر طرفدار و همچنین پر رونق برای هنرمندان و هنر دوستان در زمینه خرید و فروش محصولات هنری تبدیل شده است فضایی را به وجود آورده که در آن جرقه های نگاههای نو و اندیشه های نوی جهان آینده در حال شعله ور شدن است. به طور مثال اخیرا در نشستی در گالری Art Dubai از گالری های مطرح و جریان ساز در خاورمیانه، از یک اثر هنری دیجیتال در حمایت از اوکراین رونمایی شد.

این در حالیست که جهت گیری هایی مشابه نیز در جهان واقعی پس از آغاز بحران روسیه و اوکراین در حوزه فرهنگ و هنر رخ داده است. مجموعه تاتر رویال و درنگیت در نورت همپتون بریتانیا دو روز پس از وقوع جنگ اوکراین اجرای باله از قطعات به نام آهنگسازان مطرح روسی چون " فندق شکن" چایکوفسکی توسط یک کمپانی روسی را کنسل کرد در حالیکه سابقه ی همکاری این کمپانی با مجموعه تاتر نامبرده به سال 2007 باز می گردد. به دنبال آن خانه تاتر هلیکس در دابلین ایرلند نیز اجرای " دریاچه قو" اثری دیگر از چایکوفسکی توسط گروه باله سلطنتی مسکو را برای ابراز همبستگی با مردم اوکراین کنسل کرد. همچینن اخیرا گمانه زنی های از حذف فیلم های تارکوفسکی فیلم ساز مطرح روسی از لیست فیلم های برتر در پلت فرم های نمایشی در شبکه های مجازی مطرح شده است. جمع این رویدادها در عرصه هنر و فرهنگ روسیه اکنون این سوال را مطرح می کند که قدرت نرم در جهان مجازی تا چه اندازه تاب آسیب پذیری در برابر یک اجماع جهانی را دارد.

جوزف نای خالق مفهوم " قدرت نرم" در مصاحبه ای که در سال 2019 با نشریه پراجکت سیندیکت داشت رمان " جنگ و صلح " تولستوی را در پاسخ به سوال مصاحبه گر مبنی بر نامبردن از رمانی برابر با اثری دانشگاهی در انتقال مفاهیم تاریخ و سیاست انتخاب کرد. او " جنگ و صلح" تولستوی را، رمانی اثرگذار در گسترش افق های ذهنی اش معرفی کرد. چنین انتخابی از سوی چنین شخصی می تواند تاییدی بر قدرت نرم روسیه برخاسته از فرهنگ و ادبیات غنی آن باشد. پرسش های دیگری که اکنون جای طرح دارند این است که در جهانی که روز به روز در بیشتر ابعاد مجازی تر می شود آیا عظمت، شکوه و بزرگی نوابغی چون تولستوی، داستایوفسکی، چخوف، چایکوفسکی و .....که اجرا، ساخت و استقبال از آثارشان در دنیای غرب تاکنون در مقیاسی وصف ناپذیر بالا بوده، در امان از آنچه روی زمین می گذرد می ماند؟ آیا بحران رخ داده فرصتی به هنگام در اختیار غرب برای شکست رقبای جهان مجازی قرار داده است؟ به طور یقین پاسخ قطعی به این پرسش ها در گرو گذر زمان است با اینحال طرح آنها می تواند افقی تازه برای نبردهای تازه در فضاهای تازه ترسیم کند.

جهت ارجاع علمی: آنا یوسفیان ،«"آوای قو در قعر"؛ نگاهی نرم به بحران روسیه و اوکراین»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/12/23