بحران روسیه و اوکراین و تأثیر آن بر محاسبات چین در قبال تایوان

نویسنده: رؤیا سلیمی پژوهشگر مهمان و عضو گروه بررسی ملاحظات استراتژیک چین در خاورمیانه

عملیات نظامی روسیه علیه اوکراین به یک نقطه کانونی در شرق اروپا تبدیل شده است که پیامدهایی برای سیاست بین الملل به همراه خواهد داشت. امروزه و به ویژه پس از پایان جنگ سرد، نظریات رئالیستی ارتباط قابل توجهی با دنیای قرن بیست و یکم دارد. لذا واقع گرایی به عنوان مجموعه ای از نظریه های مختلف مناسب برای تبیین و تفسیر وقایع سیاست جهانی خواهد بود؛ که در این میان، بحران اخیر در قالب نظریه نئورئالیسم قابل تشریح است. نئورئالیسم که یافته های خود را از ساختار نظام بین الملل استنتاج می کند، مهمترین مفروضه های آن عبارتند از نظام بین الملل نظامی آنارشیک است؛ دولت ها برای یکدیگر به طور بالقوه خطرناک هستند؛ عدم قطعیت یا عدم اطمینان یک دولت از نیات دولت های دیگر؛ بقا به عنوان انگیزه اصلی دولت ها؛ و در نهایت منفعت طلب بودن کشورها.

براساس گزاره نخست وقوع چنین درگیری نظامی میان روسیه و اوکراین ریشه در ساختار نظام بین الملل دارد که روسیه را به چنین اقدامی واداشته است. طبق گزاره های نئورئالیسم اگر کشوری خودکفا نباشد تأمین امنیت برای آن کشور دشوار خواهد شد چرا که دولتها در یک سیستم خودیار عمل می کنند. از آنجایی که ریشه های بحران اوکراین تاریخی است واکنش تهاجمی روسیه در شرایط فعلی اجتناب ناپذیر بود. و از طرف دیگر براساس استدلالهای واقع گرایانه گسترش ناتو و فرآیند اتحادیه اروپا را به عنوان دو عامل اصلی نباید نادیده گرفت. لذا پاسخ تهاجمی روسیه به اوکراین نه به خاطر نگرش شخصی پوتین بلکه ساختار نظام بین الملل او را وادار به چنین عملی کرده و اقدام روسیه به عنوان گامی رادیکال در جهت بازیابی توازن قوا بوده است. از اینرو طبق نظریه نئورئالیسم گام هایی که یک کشور برای امنیت خود بر می دارد اغلب باعث می شود دیگران از امنیت کمتری برخوردار شوند و این چیزی است که امروزه در ماجرای عملیات نظامی روسیه به اوکراین شاهد آن هستیم.

عملیات مذکور محاسبات اشتباه روسیه را به نوعی نشان داد، اول اینکه نمایانگر عدم وجود ترس از حمله به اوکراین و همچنین نشانگر آستانه بالای این کشور برای دریافت تلفات و سختی ها است؛ از دیگر سو وضعیت حال اوکراین نه تنها نشانگر توانمندی نظامی این کشور، بلکه بلوغ رهبری سیاسی آن در داخل را نمایش می دهد و متحد بودن جامعه اوکراین را برخلاف آنچه روسیه تصور می کرد ایجاد کرده که در نهایت منجر به حمایت برخی کشورها و اعمال تحریم های اقتصادی بر روسیه شده است. ولیکن آنچه مبرهن است حمایت اروپای غربی- ژاپن- استرالیا- ایالات متحده و کانادا از اوکراین و محکومیت اقدامات روسیه و همچنین تحریم های اقتصادی علیه این کشور است که اقتصاد داخلی آن را تحت تأثیر قرار داده اما اقدامات پوتین را تغییر نخواهد داد چرا که تجارب نشان داده تحریم های اقتصادی به ندرت کشورها را مجبور میکند مسیری که طی کرده اند را به سرعت تغییر دهند.

متعاقب با این مسأله، محاسبات چین در قبال تنش میان این کشور با تایوان دستخوش تحولاتی شده و این کشور بیش از پیش محتاط تر در قبال تایوان عمل می کند. رهبری چین برخلاف ولادیمیر پوتین که به دنبال نمایش تصویری قدرتمند از خود است به دنبال پروراندن تصویری دولتمردانه از کشورش در صحنه جهانی است و سعی کرده است چین را یک کشور سازنده و فعال به جهان معرفی کند و سالها از عملیات رزمی در مقیاس بزرگ اجتناب کند. این واقعیت که اوکراین عضو ناتو نیست عاملی تعیین کننده در محاسبات پوتین برای حمله به اوکراین بود. در حالیکه، چینی ها می دانند که تایوان از حمایت توانمندترین ارتش جهان برخوردار است و اگر به تایوان حمله کنند ارتش ایالات متحده به احتمال قوی در این مسأله مداخله می کند چراکه تایوان هشتمین شریک تجاری بزرگ ایالات متحده است و در رابطه با طیف وسیعی از مسائل فراملی با این کشور ارتباط دارد.

علاوه بر این آنچه در ارتباط با تایوان رخ دهد پیامدهای عظیمی برای کل اقیانوس هند و اقیانوس آرام در پی خواهد داشت و نه تنها برای آمریکا بلکه برای ژاپن هم خوشایند نخواهد بود. لذا یکی از عمده ترین عوامل بازدارنده در برابر حمله نظامی چین به تایوان این فرض پکن است که جنگ با تایوان به منزله درگیری با ایالات متحده به حساب می آید که حساس ترین موضوع در روابط دوجانبه(چین و ایالات متحده) قلمداد می شود. اگرچه همانطور که تاریخ اتحادها و جنگ ها گواه آن است تعهدات ابراز شده اعتباری ندارند و چیزی که امروزه اوکراین درگیر آن است این مهم را نشان می دهد که توانمندی های درون زا یک کشور امنیت و بقا آن کشور را به همراه خواهد داشت نه تکیه بر قدرت های بزرگ. ماحصل همه اینها تجربه جنگی روسیه در اوکراین تأثیر بسزایی در نحوه تفکر چین در مورد تایوان خواهد داشت. همچنین تحریم های اقتصادی گسترده و اعمال فشار توسط جامعه بین المللی نسبت به روسیه، باعث شده که در حال حاضر چین در این قضیه محتاط تر عمل کند زیرا قصد ندارد در وهله ای که اقتصاد این کشور رو به رشد است درگیر چالش های ساختاری شود و با برخورد بین المللی مواجه شود.

جهت ارجاع علمی: رؤیا سلیمی، « بحران روسیه و اوکراین و تأثیر آن بر محاسبات چین در قبال تایوان»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/12/23