تحلیل روند؛ ابزاری برای تقویت گروه روندهای فکری مرکز

نویسنده: احدرضایان، پژوهشگر مهمان سابق مرکز، دانش آموخته دکتری و پسادکتری آینده‌پژوهی دانشگاه تهران

گروه روندهای فکری یکی از باسابقه‌ترین و موفقترین گروه‌های پژوهشی در مرکز است. این گروه با تمرکز بر مهمترین روندهای موجود در غرب آسیا یا همان خاورمیانه تلاش می‌کند تا با تحلیل روندها به فهمی قابل اتکا و پایدار از تحولات منطقه دست پیدا کند. روندها و بویژه کلان روندها، امن‌ترین تکیه‌گاه تحلیلگران برای درک تحولات و پیش‌بینی آینده هستند. با اینکه به نظر می‌رسد تحلیل روند در موضوعات «فکری» مرسوم نباشد و تحلیل روند اغلب برای مفاهیم و موضوعات قابل اندازه‌گیری به کار رفته است اما با توسعه معرفت‌شناسی انتقادی و پساپوزیتویستی، تمایل برای کمی‌کردن مفاهیم اجتماعی (غیرقابل اندازه‌گیری) با تکیه بر تخمین‌های ذهنی خبرگان افزایش یافته است. خبرگان ترجیح می‌دهند با دادن عدد و رقم تقریبی به مفاهیمِ به شدت اجتماعی، آنها را قابل فهم‌تر کرده و تخمین‌های بهتری از آنها ارائه کنند که این موضوع در نهایت تحلیل آنها را به مراتب راحت‌تر می‌کند. در این مقاله که برگرفته از کتابی با عنوان جعبه ابزار آینده‌پژوهی به ترجمه قاسم فولادی است تلاش شده است تا مفهوم روند، روندپژوهی و تحلیل روند مورد بررسی قرار گیرد. این مقاله می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا تحلیل درستی از روندها داشته باشند.

تحلیل روند یا به اصطلاح عام‌تر «روندپژوهی» یکی از پرکاربردترین روش‌های آینده‌پژوهی است. روند‌پژوهی اشاره به تحلیل روند (برون یابی ساده روند و تحلیل تاثیر بر روند) دارد. در برون‌یابی ساده روند با تکیه بر الگوریتم و الگوی قبلی روند، تلاش می‌شود تا آینده روند پیش‌بینی شود. در تحلیل تاثیر بر روند، اثرات روندهای احتمالی و رویدادها و اقدامات احتمالی آینده بر روند پایه در نظر گرفته می‌شود و بر آن اساس آینده پیش‌بینی می‌شود یا سناریوها استخراج می‌شوند. در ادامه به تعریف روند و مراحل و گام‌های کلی برای روندپژوهی اشاره شده است:

روند: الگوی قابل تشخیص تغییرات یک پدیده است که نحوه تغییرات آن را از گذشته تا به حال بیان می‎کند و اگر این الگو پابرجا بماند، جهت‎گیری آینده پدیده را نشان می‎دهد. روندپژوهی یا تحلیل روند رایج‎ترین روشی است که هر کسی سعی در استفاده از آن برای مطالعه آینده دارد. این روش از نظر مفهومی ساده است: یک پدیده مهم را در زمان حال شناسایی، سپس پیشرفت یا تغییرات تاریخی آن را تا زمان حال جستجو می‎کنیم و سپس جهت و میزان این تغییرات را در آینده بررسی می‎کنیم. بنابراین، هدف از تحلیل روند، تعیین روندها و تحلیل مسیر آینده (احتمال تداوم یا عدم تداوم آن) و تحلیل عواقب و پیامدهای احتمالی آن‎ها است. تحلیل روند بر پدیده‎هایی متمرکز است که سابقه در گذشته تا زمان حال داشته و قابل ردیابی و پیش‎بینی هستند.

جهت ارجاع علمی: احد رضایان، « تحلیل روند؛ ابزاری برای تقویت گروه روندهای فکری مرکز»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/12/8

متن کامل مقاله