گزارش نشست گروه نفت، گاز و انرژی های نو
حقوق هسته ای، استفاده صلح جویانه از انرژی هسته ای
نشست گروه نفت، گاز و انرژی های نو در روز چهارشنبه 6 بهمن ماه 1400 با عنوان « حقوق هسته ای، استفاده صلحجویانه از انرژی هسته ای » در دو بخش با ارائه آقای جعفر مقدم کارشناس حقوق هسته ای در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد. در این نشست تخصصی دکتر قدیر نصری رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر رحمت حاجی مینه مدیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو، جمعی از اعضای جدید این گروه مطالعاتی و علاقه مندان به حوزه انرژی حضور داشتند.
دکتر بهروز نامداری مدیر نشست و یکی از اعضای گروه مطالعاتی نفت، گاز و انرژی های نو در چارچوب مباحث مقدماتی با مرور تاریخچه فعالیت آژانس بینالمللی انرژی اتمی، حقوق هسته ای و استفاده صلح جویانه از انرژی هسته ای این نشست را آغاز کرد.
آقای مقدم بخش نخست سخنرانی خود را به بررسی اهداف، ساختار، وظایف، برنامه و بودجه آژانس بینالمللی انرژی اتمی اختصاص داد. بدین ترتیب وی اهداف اساسنامه ای را در سه مورد خلاصه کرد: الف- تشویق و مساعدت در تحقیقات، توسعه و کاربرد عملی انرژی هسته ای برای اهداف صلح جویانه در سرتاسر دنیا، ب- تدوین مقررات، تأسیس و اداره پادمان به منظور جلوگیری از انحراف، ج- تأسیس و یا پذیرش استانداردهای ایمنی.
این کارشناس حقوق هسته ای پس از معرفی ساختار آژانس شامل شورای حکام، کنفرانس عمومی، دبیرخانه و شرح وظایف هریک، توضیحاتی در خصوص برنامههای عمده آژانس، شامل همکاری های فنی، علوم و فناوری کاربردی هسته ای، انرژی هسته ای و چرخه سوخت، امینی و امنیت هسته ای، اداری و مالی و راستی آزمایی مطرح کرد.
وی حقوق هسته ای را مجموعه ای از هنجارهای حقوقی ویژه تعریف کرد که برای تنظیم و قاعده مندی رفتار و عملکرد اشخاص حقوقی و حقیقی درگیر در فعالیت های مرتبط با مواد شکاف پذیر یا پرتوهای یونساز و یا پرتوگیری ناشی از منابع طبیعی پرتوزا ایجاد شده است. مقدم این تعریف را مشتمل بر چهار عنصر کلیدی دانست و افزود: حقوق هسته ای با وجود این که بخشی از سیستم حقوقی هر کشوری است اما دارای اصول و قواعد ویژه حقوقی مخصوص به خود است؛ رویکرد خطر –نفع نیز باید در هر فعالیت هسته ای و پرتوی به عنوان عنصری بنیادین مدنظر قرار گیرد. افزون بر این اشخاص حقوقی و اشخاص حقوقی خصوصی نیز ملزم به متابعت از آن هستند و موضوع پرتوزایی عنصر بنیادی و کلیدی در توجیه نیاز به داشتن رژیم حقوقی خاص در حوزه مسائل هسته ای است.
مقدم در ادامه ایمنی، امنیت، مسئولیت، اجازه، کنترل مداوم، جبران خسارت، توسعه پایدار، متابعت، استقلال، شفافیت و همکاری های بین المللی را اصول حقوق هسته ای برشمرد و به حیطه های تحت شمول حقوق هسته ای پرداخت و گفت: حفاظت در برابر اشعه، ایمنی هسته ای، جبران خسارات هسته ای، پسمانداری، ترابری مواد هسته ای و پرتوزا، فعالیت های معدن کاری، پادمان هسته ای، امنیت هسته ای و وضعیت اضطراری ناشی از حوادث هسته ای برخی از این حیطه ها محسوب می شوند.
کارشناس نشست نقش آژانس در توسعه حقوق سخت و حقوق نرم را مورد توجه قرار داد و گفت: موافقت نامه های اجرای پادمان، کنوانسیون های چهارگانه ایمنی هسته ای، کنوانسیون حفاظت فیزیکی و کنوانسیون های مسئولیت مدنی ناشی از خسارت های هسته ای به همراه قطعنامه های شورای حکام و کنفرانس عمومی زیر مجموعه حقوق سخت قرار می گیرند و اسناد راهنمای پادمان هسته ای، اسناد راهنمای ایمنی هسته ای و اسناد راهنمای امنیت هسته ای نیز حقوق نرم را تشکیل می دهند.
وی در جمع بندی سخنرانی خود گفت: هدف اصلی ایجاد آژانس تقویت رژیم عدم اشاعه است. بیشترین بودجه به راستی آزمایی تعلق دارد و همچنین آژانس بیشترین مدارک را در حوزه فعالیت های نظارتی تدوین کرده است و تأکید کرد: آژانس که با شعار اتم برای صلح ایجاد شده است به اتم برای صلح توجه نکرده است و به تدوین اسناد در حوزه همکاری های فنی توجه بایسته ای نشده است و بررسی حقوق هسته ای در منطقه خاورمیانه امری ضروری محسوب می شود.
در بخش انتهایی این نشست پس از پرسش و پاسخ و معارفه اعضای جدید گروه نفت، گاز و انرژی های نو، دکتر حاجیمینه با پرداختن به اهمیت انرژی های نو در منطقه خاورمیانه به عنوان محور اصلی فعالیت های سال پژوهشی جدید این گروه مطالعاتی، برنامه های پیشنهادی فعالیت گروه را بدین ترتیب اعلام کردند:
- برگزاری نشست های ماهانه و سخنرانی اساتید و کارشناسان حوزه انرژی به ویژه با مشارکت اعضای گروه نفت، گاز و انرژی های نو
- نگارش کتاب سال گروه (مجموعه مقالات)، با عنوان انرژی های نو در خاورمیانه
- مشارکت در نشست ها و کنفرانس های منطقه ای و بینالمللی با محوریت انرژی
- ترجمه متون و مقالات در حوزه انرژی
- نگارش مقالات کوتاه اعضای گروه برای انتشار در سایت مرکز مطالعات خاورمیانه
تهیه و تنظیم گزارش: گلاره رستگارنیا، دبیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو
نویسنده
گلاره رستگارنیا (دبیر گروه)
گلاره رستگارنیا دبیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است. وی دانشجوی دکتری رشته روابط بین الملل در دانشگاه آزاد واحد کرج می باشد. حوزه مطالعاتی خانم رستگارنیا مسائل خاورمیانه و انرژی می باشد.