گزارش نشست «سياست تركيه در مديترانه شرقى»

نشست علمی گروه مطالعات ترکیه، با موضوع سياست تركيه در مديترانه شرقى و با ارائه اقای سیامک کاکایی، پژوهشگر مسائل ترکیه، با مدیریت دکتر مهدی لکزی دبیر گروه جامعه و سیاست خارجی ترکیه و با حضور دکتر قدیر نصری، رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر اسداله اطهری، ناظر علمی گروه ترکیه، دکتر احسان اعجازی، مدیر گروه و جمعی از اساتید و پژوهشگران علاقمند به مسائل ترکیه برگزار شد.

در ابتدای جلسه دکتر لکزی با ذکر مختصاتی از حوزه مدیترانه و نقش آن در منطقه گفت: مدیترانه شرقی از مناطق حائز اهمیت به لحاظ منابع انرژی خصوصا گاز است و با توجه به اینکه ایران یکی کشورهای مهم صادر کننده گاز به ترکیه می باشد، سیاست های ترکیه در دستیابی به منابع گازی در مدیترانه، می تواند نقش مهمی در آینده صادرات انرژی از ایران به کشور ایفا کند. پس از مقدمه دبیر نشست، آقای کاکایی کارشناس مسائل ترکیه گفت: بنده از منظر واقع گرایی به سیاست ترکیه در مدیترانه شرقی می پردازم. پرسش اصلی این است که مدیترانه چه اهمیتی دارد؟ مدیترانه در منطقه ای واقع شده است که سه قاره آسیا،اروپا و افریقا را به هم پیوند می دهد و یکی از ویژگی های مهم آن وجود منابع فراوان انرژی می باشد. مجاورت انرژی بین سه قاره یکی از موضوعات محل مناقشه بوده است. اما ترکیه در این منطقه چه سیاستی دارد؟ تا چند سال قبل شاید مهمترین منازعات ترکیه، مساله قبرس بود؛ اما اینک منازعات این کشور گسترش یافته و بار اقتصادی و استراتژیک تری به خود گرفته است.

این تحلیلگر روابط بین الملل افزود: حرکت قبرس به سمت اکتشاف گازوهمگرایی کشورهای مدیترانه شرقی شامل مصر،لبنان، رژیم صهونیستی، اردن، فلسطین که حرکت به سمت یک مجمع گازی شرقی کردند و عدم اهمیت به ترکیه موجب موضعگیری این کشور شد. مساله دیگر در بحث مدیترانه، بحث میهن آبی می باشد که ۴۶۲هزار کیلومتر تعیین شده است و ترکیه مدعی است براساس سه اصل انصاف، موقعیت جغرافیایی واصل تناسب که مبتنی بر میزان سواحل تعیین می شود. هدف اساسی این کشور از بحث میهن آبی این است تا بتواند منافع سیاسی، اقتصادی و نظامی خود را در آینده تعریف کند. اگرچه مورد قبول دیگر طرف های ذینفع در این منطقه قرار نگرفته است. ترکیه معتقد است اقدام قبرس و یونان در برقراری مجمع گازی با کشورهای دیگر نادیده گرفتن حق حاکمیت ترکیه و تجاوز به حقوق اقتصادی این کشور است.

این پژوهشگر مسائل ترکیه در بخش دیگری از سخنانش گفت: اقدام دیگری که ترکیه در منطقه مدیترانه شرقی انجام داد که باعث ورود دیگر بازیگران بین المللی شد، توافق با لیبی بود. این قرارداد دو وجه داشت: نخست اینکه ترکیه در بحران لیبی به عنوان یک بازیگر فعال وارد شد و حضور نظامی پیدا کرد و عملا ترکیه به عنوان حامی دولت وفاق در لیبی ظاهر شد و شرایط را در لیبی تغییر داد. این امر را می توان در قالب سیاست های توسعه ای ترکیه در گسترش پایگاههای نظامی در خارج از مرزهای خود تحلیل کرد. بخش دیگر این مساله باعث شد ترکیه وارد فاز جدیدی از روابط با کشورهای منطقه کرد. ترکیه در قسمت شمال قبرس مرز دریایی را برای خود تعریف کرده است که واجد شرایط معنایی متفاوتی است. دو تفاوت دیدگاه میان ترکیه و یونان وجود دارد: جزایری که در سمت یونان وجود دارد، دکترین میهن آبی ترکیه را مورد تهدید قرار داده است اما ترکیه با تعریف جدیدی که از مرزهای آبی انجام داده است یک حریم جدیدی برای خود تعریف کرده است. به نظر می رسد در مناطقی که مناقشه دریایی وجود دارد اصل بر عدالت است اما ترکیه اعلام کرده است در مدیترانه شرقی حق حاکمیتی دارد و کشورهای دیگر که در آن منطقه اکتشاف کرده اند، حق ترکیه و قبرس شمالی را نادیده گرفته اند. ترکیه اعلام می کند اگر دیدگاه این کشور توسط دیگر طرفها مورد قبول نیست باید مذاکره صورت بگیرد و توافق جدیدی مبتنی بر اصل انصاف شکل بگیرد و میزان سهم کشورها از بهره برداری از منابع مشخص شود. در واقع ترکیه با حضور و توافق با لیبی درصدد این بود که تعریف جدیدی از مرزهای دریایی ارائه کند و ضمن افزایش قدرت خود را به عنوان بازیگر اصلی منطقه مدیترانه شرقی به دیگر کشورها تحمیل کند.

کاکایی در جمع بندی بحث گفت: هدف ترکیه این بود که یک توازن در عرصه های مختلف ایجاد کند که براین اساس نقش ترکیه را در منطقه مدیترانه شرقی مهیاتر و برجسته تر بکند. دوم آنکه جایگاه نظامی خود را در قبرس با عنوان حمایت از حق حاکمیت منابع قبرس تقویت بکند که این امر باعث منازعه نیز شده است. مساله دیگر این است که ترکیه تلاش می کند نقش یونان و قبرس را درائتلاف سازی در مدیترانه شرقی کاهش دهد و عملا موضوع اکتشافات و توافق ها را در آینده سخت کند. در نهایت اینکه رقابت ژئوپولتیک در مدیترانه شرقی جدی است و ترکیه هم در آنجا چالش دارد و همین مساله یکی از دروازه های سیاستهای تقابلی ترکیه در آن منطقه محسوب می شود. این نشست با پرسش و پاسخ پژوهشگران و سخنران به پایان رسید.

گزارش: مهدی لکزی دبیر گروه مطالعات ترکیه