داعش در سال ۲۰۲۲: موج مُرده یا ببر خفته؟!

شفقنا- باز هم حملات مکرر و فرساینده داعش به مواضع کردها، حشد الشعبی، شیعیان افغانستان، غیر نظامیان سوری و…! تحرکات گاه و بیگاه داعش در غرب و شرق ایران زمین، شفقنا را ترغیب کرد سویه های استراتژیک – فکری ماجرا را از زبان دکتر قدیر نصری، استاد اندیشه سیاسی کاربردی و محقق ارکان فکری حرکت های تروریستی جویا شود. آنچه در پی می آید چهار سوال واضح شفقنا از رییس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه است که پیش روی شماست:

آقای دکتر آیا همچنان خطر داعش جدی است؟ آیا می توان گفت این تحرکات داعش، می تواند موجی ایجاد کند؟ اوضاع سال ۲۰۲۲ شبیه سالهای ۲۰۱۴ و قبل از آن نیست؟

نصری: ببینید در قاموس فکری داعش و گروه های مشابه آن یک عبارتی است تحت عنوان «نکایه»! نکایه یعنی فرسوده سازی دولت مستقر با حملات گاه و بیگاه و مکرر. به زعم عبدالله بن محمد در کتاب «المذکره الاستراتیجیه» یا یادداشت های استراتژیک، یک گروه جهادی فعال باید به هوش و فعال باشد و دولت یا گروه هدف را حتی یک ثانیه هم به حال خود رها نکند یعنی با حملات مکرر و غافلگیر کننده به اماکنی مانند پمپ بنزین ها، تجمعات نظامی، مناسک مذهبی، مدارس و یگان های دولتی، رعب را در دل عدو یا دشمن زنده نگه دارد. این حملات گاه و بیگاه ، در راستای همین مفهوم نکایه هست که خوب مقدمه های است برای مراحل بعدی تاسیس دولت اسلامی.

یعنی این خشونت ها باز هم ریشه فکری دارد ، درسته؟

نصری: بله حتماً. اساساً هیچ تصمیم و حرکت آدمی، بدون باور و بنیاد فکری نیست. هر کاری که انجام می شود برخاسته از یک دستگاه فکری است به خصوص در باب داعش که عمل هر فردی، در قالب یک فکر و عقیده و جهان بینی تعریف شده است.

موضوع نکایه را ادامه دهید لطفاً، به نظر تازه و جذاب می آید!

نصری: بله، عرض کردم که در اندیشه فقها و زعمای داعش، جمیع دولت های مستقر در عالم اسلام یا مرتد هستند یا وابسته به اجنبی. باید ضعیف ترین و نفوذ پذیرترین آنها را اختیار کرد و عملیات های ساده اما تدریجی را از آنها شروع نمود!

پس دولت های نفوذپذیر و نفوذناپذیر هم داریم؟!

نصری: بله، در نگاه آنها بعضی دولت ها قوی هستند و عملیات علیه آنها فعلاً مفید نیست!

مثال می زنید دکتر؟!

نصری: بله، کشورهایی مانند قطر و ترکیه را دارالحُدنه می گویند یعنی نه در عداد دارالاسلام هستند و نه دارالکفر.

با دارالحدنه کاری ندارند پس؟!

نصری: به صورت موقت نه!

خود مقامات ترکیه و قطر از این موضوع مطلع هستند؟!

نصری: بله، حتماً. ببینید ترک ها و قطری ها اطلاع دارند که ماجرای داعش و این قسم گروه های اسلام گرا، نوعی وسیله قمار و مشغولیت برای یک بازی بزرگ است. این اندیشه برای آنکارا جذاب است که هر از گاهی کسری استحکامات ارتش ملی را از طریق نیروهای جهادی جبران کنند. این باور در ضمیر ارتش پاکستان هم هست. خیلی مواقع نمی توان جواب رقیب را با بمب اتمی یا ارتش مجهز داد. این روزها به خاطر رشد قدرت آتش سلاح های جدید ، تلفات جنگ کلاسیک جبران ناپذیر است. ضمن این که معلوم نیست جنگی که شروع می شود بالاخره چگونه و با چه نتایجی پایان می یابد. لذا حرکت های نیابتی – جهادی این امتیاز را دارند که اولاً کم هزینه اند و ثانیاً مسئولیت قاطع و واضحی را متوجه دولت حامی نمی کنند. لذا شما الان می بینید که سراسر جهان خاورمیانه پُر شده از گروه های ریز و درشت جهادی که با اندک معونه ای، می جنگند و با هر نتیجه ای خود را راضی نشان می دهند.

سود و آورده اینها برای برای ترکیه و امثالهم چیست؟!

نصری: اجازه بدید من بحث نکایه را تمام کنم تا به این سوال هم برسم. ورود گاه و بیگاه شما، انسجام بحث من را کم می کند.

بله، بفرمایید.

نصری: عرضم این بود که در نگاه تئوریسین های داعش و امثالهم، دولت اسلامی باید جایگزین دولت های سکولار و وابسته شود چون همه آنها مرتد و کافر هستند. نخستین مرحله برای رسیدن به دولت اسلامی، فرسوده سازی یا همان نکایه است. خصیصه نکایه این است که باید لاینقطع باشد یعنی همیشه ادامه داشته باشد به گونه ای که دشمن در خوف و هراس باقی بماند. از سوی دیگر، این عملیات ها باعث می شوند داعش در اذهان جهانیان زنده بماند.

قصد این حملات تشکیل دولت اسلامی است یا صرفاً زنده ماندن و ایجاد هراس؟

نصری: بله، مرحله نکایه موقعی موفق است که بتواند تأسیسات حیاتی دولت مستقر را نابود کند به گونه ای که اعتماد مردم به دولت مرکزی به صفر برسد و مردم شهر را ترک کنند و آواره بیابان ها شوند.

اینکه معقول به نظر نمی آید!

نصری: شاید به خیال من و شما، معقول نیست، اما آنها این موضوع را در سوریه، عراق و حتی افغانستان تست کردند و تا حدی جواب گرفتند. ضمن اینکه آنها با عقل کاری ندارند و به یک باور و عقیده ای ولو منسوخ عمل می کنند.

دکتر گویا بعد از مرحله نکایه مراحل دیگری هم بود؟

نصری: بله، بعد از اینکه صف ارتش و نیروهای خدماتی دولت مستقر متلاشی شد، نوبت مرحله توحش یا اداره التوحش است که دقیقاً عنوان کتاب ابوبکر ناجی است که البته این بحث را من مکرر گفته و نوشته ام.

خیلی خلاصه می فرمایید که مقصود از توحش چیست؟

نصری: بله، اداره التوحش، مرحله مهمی بعد از نکایه است و آن هنگامی است که مردم شهر، خانه و کاشانه خود را ترک گفته و اسیر بیابان ها و اردوگاه ها هستند یعنی دولت رسماً به زوال رفته، مانند همین افغانستانِ اشرف غنی! یادتان باشد بسیاری از ولایت های ۳۴ گانه افغانستان، این اواخر دست طالبان بود. همین الان هم بعضی ولایت ها کامل در سلطه و نفوذ داعش است یعنی به صورت کامل در اختیار طالبان نیست ، یا در عراق و سوریه، مناطقی هستند که نیروهای دولتی کنترلی بر آنها ندارند.

در مرحله توحش چه اتفاقی می افتد؟ منظور کارهای وحشیانه است؟

نصری: نه، وَحَشَ در لسان عرب یعنی غیر اهلی ، یعنی بیابانی. وحشی در مقابلِ اهلی است. مانند حیوان اهلی و حیوان وحشی. حیوان وحشی حیوانی است که در بیابان به سر می برد و باید قوت و غذایش را خودش تهیه کند و کسی به او رسیدگی نمی کند.

خوب، این چه ربطی به داعش دارد؟

نصری: بله، در این مرحله که صدها هزار نفر روانه بیابان شده اند، داعشیان می آیند ، خدمات می دهند و بیعت می خواهند! نتیجه این معامله می شود: جیش خلیفه.

بعد با آن جیش خلیفه چه می کنند؟

نصری: با این لشکری که در پناه بیعت با خلیفه دست و پا شده، حملات جدیدی شروع می کنند که به آن مرحله تمکین ( از ریشه ی مکن یا امکان ) یا تحکیم اقتدار و فتوحات می گویند یعنی داعش با استفاده از همین تازه بیعت کرده ها، سرزمین های جدیدی را می گشاید، و در منطقه ای مستقر شده، دولت اسلامی را تأسیس و جهادی های جهان را ترغیب و دعوت می کند به هجرت به قلمرو دولت اسلامی!

به نظر می رسد الان مقدمه فکری جالبی مهیا شده برای تفسیر حرکت داعش در عراق! آیا داعشی ها یک چنین برنامه ای دارند یعنی می خواهند با فرسوده سازی دولت، مجدداً دولت اسلامی تشکیل دهند؟!

نصری: بله، حتماً آنها می خواهند این مراحل را طی کنند. به محض بروز ضعف، انشقاق، کودتا، تجزیه و هرگونه حرکتی که دولت را مستأصل و درمانده کند، آنها به پا می خیزند. ضمن اینکه فراموش نکنیم حرکت هایی چون داعش را سازمان های هیبریدی یا ترکیبی هم می نامند: ترکیبی از تبهکاری، آدم ربایی، قاچاق، غارت و در عین حال اداها و ادعاهای عقیدتی! آنها لزوماً یک مشت آدم های احمق نیستند. به رغم پوشش و گفتارهای دینی، از حکومت کردن هم لذت می برند و نمی خواهند نابود شوند.

جناب دکتر، شما که موضوع را از ده بیست سال پیش تعقیب می کنید، آینده را چطور می بینید؟ آیا داعش مجدد در عراق و سوریه و افغانستان فعال خواهد شد؟

نصری: بله، من گمان می کنم هر جا دولت ضعیف و درمانده شود، داعش در آنجا فعال خواهد شد.

درماندگی دولت در چی؟

نصری: درماندگی و استیصال در تأمین امنیت فراگیر، برقراری و پیاده سازی نظام قضایی منصف و مقتدر، بهداشت و آموزش رایگان و مهمتر از همه تدارک اجماع مناسب برای حکمرانی و عبور از این ائتلاف بازی و حزب سازی های خسته کننده در عراق ، لبنان و لفغانستان و غیره.

منظورتان از عراق، اختلافات بعد از انتخابات مهرماه ۱۴۰۰ است؟

نصری: بله، ببینید فساد سیاسی، طایفه گرایی و عشیره سالاری سبب شده است مردم در عراق، افغانستان و لبنان از اصل انتخابات خسته شوند. ادامه چنین روندی، بازگشت به حکومت های اقتدارگراست که چه بسا با کودتایی حکومت را به دست بگیرند اتفاقی که در افغانستان توسط طالبان و در مصر توسط ژنرال سیسی صورت گرفت.

پس شما ربط مستقیم و محکمی می بینید بین فساد در مرکز و داعش در حاشیه؟!

نصری: بله، صد در صد. این هم اضافه کنید که ساختار عراق، ساختاری رانتی است یعنی عراق روزانه سه میلیون بشکه نفت صادر می کند و ماهانه رقمی حدود هشت میلیارد دلار درآمد دارد. این رقم، وسوسه انگیز است. چنین رانتی، اپوزیسیون را تحریک می کند و دولت را امنیتی. یعنی دولت رانتی، همه تحرکات و تحولات را امنیتی می بیند و عطش سرکوب مخالفین را دارد. در چنین معامله ای است که داعش وسوسه می شود با تصاحب یک منطقه نفت خیز، دلی از عزا در بیاورد!

به عنوان آخرین سوال، آینده و افق پیش رو را چطور می بینید؟ آیا داعش مجدداً فعال و طغیانگر می شود؟

نصری: ببینید اینجا خاورمیانه است. منطقه ای که روزهای آن غافلگیرکننده و حیرت انگیز است. اینجا را واقعاً نمی توان با فرمول ها و روندهای غربی مطالعه کرد. داخل خود خاورمیانه هم موضوع جاهای مختلفی مانند ایران با عراق و عراق با افغانستان تفاوت هایی دارد؛ اما در پاسخ به سوال شما باید بگویم که: اولاً یک مَثَلی هست که می گوید امنیت زیادی هم خوب نیست! یعنی در مواردی دولت های مرکزی با بزرگ نمایی یک موضوع (مانند داعش) می خواهند برخی معادلات را در مرکز شکل دهند. ثانیاً در عراق و افغانستان یک ساختار و فرماسیونی هست که داعش و امثالهم را پرورش می دهد. جایی که پرچم و زبان ملی ، اعتباری ندارد و هر فرقه ای که سر می رسد ، پارچه ای را پرچم خود می کند و نهادها و روندهای ملی را دگرگون می کند طبعاً گروه هایی مانند داعش هم پرچم خود را به دست می گیرند. پاشنه آشیل عراق این است که حفره های هویتی فراوان و فزاینده ای دارد این حفره ها را صدام به ضرب و زور تا حدی پر کرده بود اینک با رفتن او زخم ها سر باز کرده اند. این اختلاف هایی هم که تحت لوای انتخابات مطرح شده اند نمک این زخم هستند.

شکاف های متراکم ، مداوم و متعددی که ترمیم هم نمی شوند، زمینه را برای بازیگری داعش مهیا ساخته اند. به محض بروز ترک در صف حشد الشعبی و افول مقبولیت آن در عراق، داعش می داند که ارتش عراق نمی تواند با داعش مقابله کند. از آنجا که جنس داعش، عقیدتی است حتماً یک نیروی عقیده بنیاد لازم است تا جلوی آن را سد کند وگرنه ارتش کلاسیک، آموزش این قبیل مقابله ها را ندیده است. جنس داعش، متفاوت است و با بمب های بشکه ای و ارتش منظم از بین نمی رود.

پس با یک همچین گروهی چه باید کرد؟

نصری: اول باید مبانی فکری – فقهی آن را دریافت. در گام بعد باید دولتی مقتدر و کارآمد و نهادهای ملی استوار بنا نهاد. در غیر این صورت، تروریسم عقیدتی مانند طاعون است. کابوس این است که چنین گروه های زمان پریشی، فردا، به ایزارهای جدیدی مانند پهپاد هم مجهز شوند.

منبع: شفقنا

https://fa.shafaqna.com/news/1291555/