كارنامه روابط ايران و تركيه در دوران حزب عدالت و توسعه

نشست علمی گروه مطالعات ترکیه، با سخنرانی دکتر فرشید باقریان، پژوهشگر مسائل ترکیه، با مدیریت دکتر حامد عظیمی عضو گروه جامعه و سیاست خارجی ترکیه و با حضور دکتر قدیر نصری، رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر اسداله اطهری، ناظر علمی گروه ترکیه، دکتر احسان اعجازی، مدیر گروه و جمعی از اساتید و پژوهشگران علاقمند به مسائل ترکیه برگزار شد.

دکتر باقریان در این نشست با اشاره به اینکه چهارچوب نظری واحدی برای تبیین روابط ایران و ترکیه وجود ندارد گفت: ما از رویکرد مکتب کپنهاگ و رویکرد رئالیسم محض می توانیم به بررسی روابط دوکشور بپردازیم، اما رویکردهای دیگر نظیر سازه انگاری یا نظریه هنجاری در مورد روابط این دو کشور پاسخگو نخواهد بود. در خصوص قرابتهای ایران و ترکیه، حضور ملموسی وجود ندارد. در مورد ترکیه ما از یک جامعه بزرگ اهل تسنن صحبت می کنیم، در این جامعه علویان حضور دارند، کردها حضور دارند، سکولارها (کمالیستها) و اقشار دیگر حضور دارند؛ این یعنی که در ترکیه یک ساختار هژمونیک واحد فرهنگی وجود ندارد که ما براساس آن مدعی قرابت و مشترکات باشیم در واقع مشترکات ما حداقل است. ولی با این حال خود ترکیه قابلیت فراوانی در تولید محتوا دارد. برای مثال ترکیه به 150 کشور جهان سریال صادر می کند ، با این سریال ها می تواند نمادی از ترکیه بسازد که آن جوری که حزب عدالت و توسعه مایل است شناخته شود. بخش دیگر رویکرد علمی ترکیه است که در سالهای اخیر اقدامات بارزی انجام داده است خصوصا در حوزه صنایع دفاعی، که نماد بارز آن در جنگ قره باغ بود که از پهپادهای استفاده کرد.

ایشان در بخش دیگری از سخنان خود گفت: ترکیه در دوران حزب عدالت و توسعه می خواهد نقش نخست را در منطقه بازی کند که این امر باعث شده در مقابل برخی قدرتها قرار بگیرد. برای مثال آقای بایدن در دوران کمپین تبلیغاتیش ، آقای اردوغان را تهدید کرد که حزب عدالت و توسعه را ناکارآمد خواهد کرد. در کنار این ترکیه به عنوان عضو ناتو با نزدیکی به روسیه و بستن برخی قرارداد ها با این کشور واکنش غرب را برانگیخت. وی افزود: این نشان می دهد سیاست خارجی ترکیه با پستی و بلندی و دوری ونزدیکی های زیادی همراه است . همین امر را می توانیم در برابر ایران هم مشاهده کنیم. ایران اگرچه سیاست خارجی فعالی ندارد، اما از یک صبر استراتژیکی بهره مند است و در واقع این از عادات دیرینه دولتمردی در ایران است که با مسائل، با طمأنینه برخورد می کند. برای مثال در قضیه دیوار مرزی ترکیه، اگر نگاه این کشور امنیتی نبود دیوار مرزی کشیده نمی شد. ولی ایران با نگاه امنیتی برخورد نکرد. اما برخی مسائل دیگر مانند سرمایه گذاری ایرانیان در بخش املاک در ترکیه یا مباحث فرهنگی را ایران امنیتی برخورد می کند.

دکتر باقریان در بخش دیگری از سخنان خود گفت: اردوغان اصلاحات بزرگی در ترکیه انجام داده است، مانند اصلاحات بهداشتی - درمانی، اقتصادی. یکی از خصوصیات بارز آقای اردوغان که البته به سیاست خارجی ما نیز مرتبط است این است که بسیار به نظر سنجی حساس است. دولت وی نهادهایی را دارد که در حوزه ریاست جمهوری فعالیت دارند و نظر سنجی های روزانه ای را انجام می دهند. آقای اردوغان هردو روز یک بار سخنرانی دارد و این نشان می دهد که از مردم جدا نیست که این از صفات برجسته وی است و باعث مقبولیت عمومی وی شده است. با این حال ترکیه به همان نسبت که رشد کرده است که ممکن است بخشی از آن به پیمان های بین المللی این کشور مربوط باشد و باعث آزادی این کشور شده است، اگربخواهد به سمت بسته شدن فضا برود دچار مشکلاتی می شود. یکی از مباحثی که می توان در ارتباط با اقتصاد ترکیه و روابط آن با ایران درنظر گرفت، بخش خصوصی حاضر در صنایع این کشور است. ترکیه، تولیدکنندگان خوبی دارد اما ایران نتوانست از این بخش خصوصی در صنایع خودش بهره بگیرد. به عبارتی نتوانستیم نظر این گروه را برای سرمایه گذاری جدی در ایران جلب نماییم. ممکن است این موضوع برگردد به بروکراسی ما یا هر دلیل دیگر.

این پژوهشگر مسائل منطقه افزود: روابط ایران و ترکیه فارغ از همکاری هایی که در گذشته به خصوص در مورد مناقشه هسته ای ایران بوده است، اگر در چهارچوب مکتب کپنهاگ به موضوع نگاه کنیم، باتوجه به نگاه امنیتی که وجود داشته سرد بوده است. به این دلیل که قرابتهایی که می تواند وجود داشته باشد در مسائل اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره کنار گذاشته شده است و فقط با نگاه امنیتی برخورد شده است. باقریان در بخش پایانی سخنان خودگفت: با توجه به تمایل ترکیه برای سرمایه گذاری در پاکستان و افغانستان که نمونه آن را در بحث گذرگاه ریلی استانبول تهران اسلام آباد شاهد هستیم می توان نتیجه گرفت که اقتصاد می تواند به گسترش روابط ایران و ترکیه کمک شایانی نماید. اقتصاد به دنبال خود رفاه می آورد و این امر می تواند مستوجب ارتقای امنیت جغرافیایی و منطقه ای شود. از این منظر می شود گفت قرابت ما و ترکیه در حوزه اقتصاد است که شاه کلید آن گذرگاه های مرزی، زمینی و ریلی است که هر دو کشور به آن نیاز دارند.

نویسنده گزارش: دکتر مهدی لکزی ، دبیر گروه جامعه و سیاست خارجی ترکیه