دلایل همکاری موشکی عربستان و چین

نویسنده: جواد حیران نیا، مدیر گروه خلیج فارس و کشورهای همجوار

همکاری موشکی عربستان و چین از دهه 1980 میلادی رو به گسترش بوده و ایجاد موازنه موشکی علیه دشمنان منطقه ای از جمله ایران و متحدان آن از دلایل اصلی این برنامه بوده است. شبکه سی‌ان‌ان اخیرا گزارش داده است که آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا ارزیابی کردند که عربستان سعودی با کمک چین در حال تولید موشک‌های بالستیک خود است.

در خصوص همکاری چین با عربستان در خصوص مسائل موشکی دو سال پیش نیز شبکه خبری سی ان ان در گزارشی اعلام کرده بود آمریکا به اطلاعاتی دست یافته است که نشان می‌دهند عربستان برنامه موشک‌های بالستیک خود را با کمک چین تسریع کرده است. بر اساس این گزارش، ۳ مقام آگاه آمریکایی در این باره اعلام کرده بودند که دولت کنونی آمریکا(دولت ترامپ) عامدانه گزارش‌های اطلاعاتی درباره برنامه موشک‌های بالستیک عربستان را از کنگره پنهان کرده است. در بخشی از گزارش سی‌ان‌ان در این خصوص آمده است: سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا اطلاعاتی دریافت کرده اند که نشان می‌دهد ریاض در حال توسعه یک برنامه گسترده موشک‌های بالستیک با کمک چین است. البته هدف نهایی سعودی‌ها از این توسعه برنامه موشکی مشخص نیست؛ اما این اقدامات ممکن است تلاش بالقوه ریاض برای تجهیز موشک‌های خود به کلاهک‌های هسته‌ای باشد.

گزارش مذکور افزود بود منابع آگاه مذکور همچنین تاکید کردند که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا نگران میزان پایبندی دولت ترامپ به منع اشاعه تسلیحات در خاورمیانه هستند. برنامه موشک‌های بالستیک عربستان، چند دهه تلاش آمریکا برای منع اشاعه تسلیحات در خاورمیانه را تهدید می‌کند. شبکه مذکور در این گزارش اضافه کرده بود یافته‌های جدید آمریکا در ۹ آوریل (۲۰ فروردین ماه 1398) به صورت محرمانه به کمیته روابط خارجی سنا ارائه شد. این یافته‌ها شواهد محکمی را به سنا ارائه کرد مبنی بر اینکه ریاض تا جایی برنامه موشکی خود را توسعه داده است که با سیاست آمریکا برای محدود کردن اشاعه موشکی در منطقه در تضاد است.

پیش از آن نیز در سال 1397، گزارش های منتشر شده در «واشنگتن پست» و «نیوزویک» از وجود کارخانه تولید موشک در منطقه «الوطح» (al-Watah) در جنوب غربی ریاض حکایت داشت. در سال های اخیر عربستان سعودی دیدگاه گسترده تری نسبت به برنامه موشکی خود داشته است. برای مثال این کشور در سال ۲۰۱۰ ستاد مرکزی دفاع موشکی در ریاض تاسیس کرده است. ریاض در واقع می خواهد قابلیت های دفاعی خود را نشان دهد. ریاض همچنین می خواهد به ویژه به ایران این پیام را بفرستد که اگر برنامه هسته ای خود را محدود نکند چه پیامدهایی خواهد داشت.

پیشینه همکاری چین با عربستان در موضوع موشکی به دهه ۱۹۸۰ میلادی باز می‌گردد. در این زمان «شاهزاده خالد بن سلطان» فرمانده نیروی هوایی برای خرید موشک‌های DF-3 (Dong Feng 3) به کشور چین سفر کرد. این موشک‌ها، موشک‌هایی با برد متوسط بودند که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را نیز دارا بودند. اما سوخت آنها مایع بود و قابل جابجایی نبود. در واقع این موشک‌ها توانایی محدودی داشت.

یکی از دلایلی که باعث شد عربستان در خلال جنگ ایران و عراق به دنبال خرید موشک برود تهدید موشکی صدام حسین از یک سو و داشتن دست بالا در موازنه استراتژیک مقابل ایران انقلابی و شیعی از سوی دیگر بود. بعد از پایان جنگ در سال ۱۹۸۸ نیز عراق تحت کنترل صدام به کویت حمله کرد و عربستان بیم حمله موشکی عراق را داشت.

در سال ۱۹۹۹ میلادی نیز شاهزاده سلطان در قامت وزیر دفاع عربستان به آزمایشگاهی در پاکستان سفر کرد که در آن عبدالقدیر خان پدر بمب هسته‌ای پاکستان کار غنی سازی اورانیوم و کپی کردن موشک Nodong کره شمالی را انجام داده بود. یکی از دلایلی که عربستان خرید موشکی خود از چین را حتی از آمریکایی‌ها مخفی نگه داشت این بود که می‌خواست برنامه موشکی خود را پیش ببرد و آمریکا را در مقابل عمل انجام شده قرار دهد تا مخالفت‌های احتمالی واشنگتن مانع از دستیابی این کشور به توان موشکی نشود.

البته زمانی که سعودی‌ها موشک‌های نوع DF-21 را از چین خریداری کردند مقامات اطلاعاتی امریکا سکوت اختیار کردند. یکی از دلایل سکوت مقامات اطلاعاتی این بود که سازمان سیا محموله آنها را چک کرده بود و از اینکه آنها قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای ندارند مطمئن شده بود. ریاض در سال ۲۰۰۷ موشک‌های DF-21 از چین خریداری کرده بود. بعدها اعلام شد سازمان سیا در جریان این خرید بوده و با مجوز آنها این خرید صورت گرفته است. در واقع این خرید با مجوز دولت جورج بوش پسر صورت گرفته بود.

یکی از دلایل درز این خبر نیز نگرانی عربستان از برنامه موشکی ایران بود. بر همین اساس بود که ریاض اعلام کرد دو نوع موشک میان برد DF-21 را از چین خریداری کرده است. خرید موشکی عربستان از چین در حالی با موافقت واشنگتن صورت گرفت که در دهه ۱۹۸۰ میلادی خریدهای موشکی عربستان از چین مخفیانه و بدون اطلاع آمریکا بود. در آن دهه عربستان موشک‌های نوع DF-3 را از چین خریداری کرده بود.

تداوم همکاری موشکی عربستان و چین در حال حاضر را می توان در قالب تنوع بخشی در حوزه سیاست خارجی از سوی ریاض ارزیابی کرد. پس از آنکه در دولت ترامپ، واشنگتن از حمله به ایران متعاقب حمله صورت گرفته به آرامکو از سوی حوثی های یمن امتناع کرد و دولت بایدن نیز بر اساس استراتژی «موازنه از راه دور» (offshore balancing) از حملات تهاجمی عربستان به یمن حمایت نکرد، عربستان به دنبال تنوع بخشی در سیاست خارجی خود برآمد تا شرکای استراتژیک خود را متنوع کند.

عربستان همچنین برای تقابل با حملات موشکی حوثی های یمن که مورد حمایت ایران هستند به دنبال ایجاد موازنه موشکی است. عربستان در حالی دست به این اقدام می زند که اولا نشان دهد از سیاست آمریکا در خصوص منطقه و به ویژه عربستان نارضایتی دارد. ثانیا در زمانی این خبر رسانه ای می شود که مذاکرات برجام در وین در حال انجام است و عربستان به نوعی نشان می دهد اگر موضوع موشکهای بالستیک ایران مورد مذاکره قرار نگیرد، کشورهای منطقه نیز به دنبال تجهیز خود به موشکهای بالستیک از طرقی خواهند بود که مد نظر آمریکا نیست.

عربستان برای سالیان متمادی ذیل چتر امنیتی آمریکا بوده است و بعید است تا سالیان دیگر نیز این رابطه خدشه دار بشود ولی ریاض با متنوع کردن شرکای استراتژیک خود از یک سو به سیاست «موازنه از راه دور» واشگتن واکنش می دهد و از سوی دیگر نارضایتی خود را در خصوص سیاست آمریکا در خصوص ایران نشان می دهد.

چرا که کشورهای منطقه خلیج فارس خواستار این هستند که برجام صرفا محدود به موضوع هسته ای باقی نماند و موضوعاتی چون موشکهای بالستیک ایران و سیاست منطقه ای ایران نیز در گفتگوهای طرفین برجام با ایران مطرح شود. در بیانیه اخیر وزیران خارجه انگلیس و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز آمده است مذاکرات وین با هدف احیای برجام «آخرین فرصت» برای بازگرداندن امنیت به منطقه و جلوگیری از تشدید تنش‌ها است. ایران برای مقابله با بحران در منطقه باید این فرصت را غنیمت بداند و از آن استفاده کند. ایران باید علاوه بر این به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی همسایگان خود احترام بگذارد و حمایت از گروه‌های نظامی را کنار بگذارد.

از سوی دیگر این نکته را نباید فراموش کرد که چین در حال گسترش روابط خود با کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان است. از سوی دیگر اگرچه چین صرفا بر روابط اقتصادی و توسعه اقتصادی متمرکز است ولی خود را به عنوان یک شریک استراتژیک برای کشورهای حاشیه خلیج فارس مطرح می کند. پکن در عین اینکه شریک اقتصادی این کشورهاست خود را به عنوان شریک نظامی در زمانی که آمریکا متمرکز بر شرق آسیا است و درصدد خروج از منطقه است، مطرح می کند.

ریاض با همکاری موشکی با پکن علاوه بر اینکه به دنبال ایجاد موازنه موشکی علیه دشمنان منطقه ای خود است. از سوی دیگر کشورهای منطقه از گنجاندن موضوع موشکی ایران و سیاست منطقه ای ذیل مذاکرات هسته ای با ایران از سوی آمریکا ناامید شده اند و بر این اساس علاوه بر در پیش گرفتن دیپلماسی با تهران به دنبال تقویت قوای نظامی خود در زمینه هایی که نقاط قوت ایران است هستند.

جهت ارجاع علمی: جواد حیران نیا، « دلایل همکاری موشکی عربستان و چین»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/10/4