تحلیل و ارزیابی نتایج پنجمین دوره انتخابات پارلمانی عراق در 2021

 

 

نویسنده: سعید رمضانی، دانش آموخته دکتری جغرافیای سیاسی

 

مقدمه

سیستم سیاسی عراق، سیستمی پارلمانی و حزبی است. احزاب سیاسی برای تصاحب قدرت هر چهار سال یکبار به انتخابات مراجعه می کنند. سال 2005 اولین انتخابات عراق جدید برگزار شد و پس از آن، بعد از هر انتخابات کشمکش های طولانی میان ائتلاف ها بر سر پروسه دولت سازی شکل می گیرد. اتفاقات بعد از انتخابات 2018 ، ائتلاف متزلزلی را در تشکیل دولت عادل عبدالمهدی ایجاد کرد که موجب گردید بعد اعتراضات تشرین 2019، عادل عبدلمهدی استعفا دهد و نهایتا مصطفی کاظمی در ماه 5-2020 به نخست وزیری رسید. یکی از وعده های کاظمی به معترضین انجام انتخابات زودهنگام و اصلاح قانون انتخابات بود. در 18 مهر ماه 1400 انتخابات زودهنگام که یکی از مطالبات معترضین عراقی بود، برگزار شد.همانظور که پیش بینی می شد میزان مشارکت در پنجمین دوره انتخابات عراق کم بود. میزان مشارکت 41 درصد افراد ثبت نام کننده برای رای دادن (حدود22 میلیون نفر) و 34 درصد از واجدین شرایط (حدود 25میلیون نفر) بود. این پایین ترین میزان مشارکت در این 5 دور انتخابات بوده است.

 

ائتلاف سائرون به رهبری مقتدی صدر توانست تعداد کرسی های خود را از 54 به 73 کرسی برساند. ائتلاف فتح( نزدیک به ج.ا.ا) از 48 کرسی به 14 کرسی؛ لیست نوری مالکی نخست وزیر اسبق عراق با افزایش 12 کرسی، در مجموع 33کرسی را به خود اختصاص دادند. ائتلاف سید عمار حکیم و حیدرالعبادی از 63 کرسی به 4 کرسی تنزل پیدا کردند.

در جریانات اهل سنت، لیست محمد حلبوسی 37 کرسی و رقیب او خمیس خنجر سرمایه دار بزرگ عراقی، 13 کرسی را کسب کرد.

در اقلیم کردستان نیز حزب دمکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی 33 کرسی را به خود اختصاص داد و نسبت به دور قبل 7 کرسی افزایش داشت. اتحادیه میهنی با 3کرسی کاهش 16 نفر را راهی پارلمان کرد. جنبش تغییر کرسی کسب نکرد و حزب نسل جدید توانست با 5 کرسی افزایش، 9 کرسی اخذ کند.

معترضین و گروه های تشرینی که برای اولین بار وارد صحنه انتخابات می شدند، 12 کرسی کسب کردند. همچنین برای نخستین بار 96 زن به پارلمان عراق راه یافتند و 96 کرسی از 329 کرسی را خود اختصاص دادند.

 

تحلیل و ارزیابی انتخابات:

 

1. میزان مشارکت

- خیلی از مردم و معترضین عراقی از انجام اصلاحات در عراق نا امید هستند و مشارکت در انتخابات را بایکوت کردند.خیلی از مردم معقتدند که با تغییر دولت، اتفاق خاصی نمی افتد و دولت جدید نیز در ادامه دولتهای قبلی است. این کاهش مشارکت ارسال سیگنال اعتراض به سیستم و سیاست های ناکارامد جریانات عراقی است.

- سطح پایین مشارکت، جدای از اینکه هشدار جدی به سیاستمداران و دولتمردان عراقی است، هشداری جدی‌تر به جامعه سیاسی، جامعه مدنی و کلیت فضای اجتماعی-سیاسی عراق است. به این معناست که مردم آن‌قدر ناامید و سرخورده هستند که حتی وقتی جماعتی از خودشان نامزد انتخابات می‌شوند یا حتی کسانی که تظاهرات میدانی اکتبر 2018 را مدیریت می‌کردند، نامزد می‌شوند باز هم حاضر نیستند به آنها رای دهند. تا آنجا که حتی فتوای آیت‌الله سیستانی که کاملا نارضایتی از وضعیت موجود در آن نمایان بود ولی با این حال از مردم می‌خواست پای صندوق رای بیایند، چراکه تنها صندوق رای را راه چاره تغییر می‌داند نیز بر قهر مردم از صندوق رای اثر نکرد.

 

2. وضعیت اهل سنت

- ظهور جریانات حلبوسی و خمیس خنجر باعث کنار رفتن بازیگران بزرگ سابق سنی مانند حزب اسلامی ( اخوان المسلیمن) سلیم جبوری، خالد العبیدی و برادران اسامه و اثیل النجیفی که سال ها صاحه اهل سنت عراق را تحت الشعاع قرا داده بودند، گردیده است.

- انتخابات این دور نشان داد که اهل سنت به عنوان یک نیروی سیاسی منسجم تر ظاهر می شوند. شاید این دور سنی ها وضعیت بهتری نسبت به شیعه و کرد داشتند.

 

3. وضعیت شیعیان

-برنده اصلی این انتخابات صدر بود و بازیگر اصلی در تشکیل دولت خواهد بود. صدر با ادعای پیروزی پس از اعلام نتایج اولیه ، یک سخنرانی تلویزیونی داشت که بر اصلاحات و مبارزه با فساد متمرکز بود. او گفت که پیروزی حزبش "پیروزی بر شبه نظامیان" بود. وی در پیامی به ایالات متحده و دیگر قدرتها گفت که سفارتخانه های خارجی تا زمانی که در امور داخلی عراق دخالت نکنند از آنها استقبال می کنند.

- انسجام جریانات شیعی ضعیف است و این وضعیت همچنان متشنج است. شایعات مبنی بر دستکاری ایران و گروه های وابسته به آن با انتشار اخباری مبنی بر ورود سردارقاآنی ، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به بغداد تشدید شد. ایران می تواند به هر دلیلی از نمایش ضعیف نمایندگان خود در انتخابات ناراضی باشد. در عراق ، چهره های کلیدی طرفدار ایران این انتخابات را نامشروع خواندند. هادی العامری ، رهبر ائتلاف فتح ، که چندین کرسی پارلمان را از دست داده است ، تهدید کرد که نتایج را رد خواهد کرد. ابوعلی العسکری ، رهبر برجسته حشد الشعبی ، که به حسین مونس معروف است و رهبر کتائب حزب الله و طرفدار ایران است ، تهدیدی نه چندان محكم به اعمال نیرو علیه كمیسیون عالی مستقل انتخابات كرد. کتائب حزب الله نتوانست حتی یک کرسی در پارلمان به دست آورد.

- به نطر می رسد در پنجمین انتخابات عراق 2 بازنده اصلی داشتیم 1- ایران و گروهای همسو با آن 2- دمکراسی که حدود 66 درصد واجدین شرایط پای صندوق رای نرفتند.

4. وضیت کردها

این انتخابات با پیروزی قاطع حزب دموکرات کردستان عراق (پارتی) رقم خورده و بارزانی ها نسبت به دیگر احزاب کردی به خصوص اتحادیه میهنی کردستان عراق به عنوان رقیب سنتی توانسته است در صدر قرار بگیرد. انسجام درون حزبی بارزانی در اقلیم کردستان به موازات فروپاشی و اوج گیری اختلافات اتحادیه میهنی سبب شد تا این نتایج رقم بخورد. در بین استان های اقلیم کردستان عراق سلیمانیه به عنوان منطقه تحت نفوذ اتحادیه میهنی کردستان عراق کمترین میزان مشارکت را با حدود ۳۷ درصد به خود اختصاص داد که سبب ریزش کرسی‌های اتحادیه میهنی در پارلمان عراق شد.

- جنبش تغییر شکست سنگینی خورد و کرسی به دست نیاورد و بعد از انتخابات رهبر و اعضای دفتر سیاسی گروه استعفای دسته جمعی دادند.

 

پیش بینی تحولات

 

- مشارکت اندک عراقی‌ها و نتایج آن، نمی‌تواند به استقرار دولت قوی و معتبر در این کشور انجامیده و چشم انداز روشن و امیدبخشی را ایجاد کند. یکی از چالش های اساسی دولت آتی عراق، کاهش سطح اعتماد مردمی خواهد بود. ناامیدی مردم از ایجاد یک کشور پایدار مبتنی بر حقوق شهروندی،توزیع عادلانه ثروت، سطح پایین رفاه، ایجاد امنیت ، شفافیت، و کارامدی دولت و دستگاه های وابسته به آن ممکن است مجدد باعث شروع اعتراضات در عراق شود.

- شکست جریان‌های سنتی عراق، اعم از گروه‌های اسلامی با وابستگی‌های حزبی و نیز انفعال چهره‌هایی چون هادی عامری، سید عمار حکیم، حیدر العبادی و... در انتخابات ، دو معنای روشن دارد؛ نخست اینکه صحنه سیاسی عراق دچار تغییر شده است. این تغییر اگرچه سمت و سوی پیش برنده‌ای را برای بهتر شدن اوضاع در عراق ندارد، اما سرنوشتی محتوم را برای این جریان‌ها و چهره‌های آن در بر دارد. دوم؛ از این پس نمی‌توان به نخبگان سنتی یاد شده در بالا به عنوان چهره‌های نافذ در تأثیرگذاری بر تحولات عراق توجه کرد.

-در اقلیم کردستان عراق شاهد ظهور و بروز مطالبات، انتظارات و خواسته های جدیدی در کردها هستیم که احزاب باید به شکل جدی تر و پویاتر از گذشته به این خواسته ها پاسخ دهند. هر حزبی که بتواند سریع تر و جدی تر خود را با منافع و خواست مردم هماهنگ کند قطعاً با رغبت و حمایت بیشتری مواجه خواهد شد.

- سنی ها منسجم تر شده و نسبت به فرایتد های سیاسی در عراق فعال شده اند.

- پیش بینی می شود دولت بعدی با محوریت صدر-بارزانی- حلبوسی باشد و در مقابل نوری مالکی – فتح و برخی مسقلین نیز به دنبال تشکیل ائتلاف و در نهایت دولت خواهند بود. در هر حال مقتدی صدر پدرخوانده دولت بعدی خواهد بود. اگر صدر نتواند با متحدان پارلمانی آینده خود در مورد نخست وزیر جدید توافق کند ، به احتمال زیاد نامزد مورد توافق مصطفی الکاظمی است که با صدر ، حلبوسی و کردها روابط خوبی دارد. اگر مذاکرات ائتلاف دچار مشکل شود و ماه ها به طول بینجامد ، این سناریوی محتمل است. ائتلاف جدید دو پست کلیدی دیگر دارد: رئیس جمهور عراق و رئیس پارلمان. انتظار می رود حلبوسی همچنان رئیس مجلس باقی بماند ، در حالی که کردها باید بر اختلافات داخلی خود غلبه کنند تا در مورد یک نامزد ریاست جمهوری تصمیم بگیرند ، که پس از آن توسط اکثریت ائتلاف در پارلمان مورد تأیید قرار می گیرد.

- اگر احزاب و جریانات روند تشکیل دولت را طولانی کنند و به توافقی که منافع همه را تامین بکند, نرسند؛ احتمال افزایش نا امنی و شروع تظاهرات توسط تحریم کنندگان انتخابات خواهد بود.

- به نظر می رسد نتایج به دست آمده خوشایند همسایگان عراق و امریکایی ها باشد به ویژه این که مقتدی صدر بعد از پیروزی در انتخابات به صورت غیر مسقتیم پیامی را به ایران داد و عنوان داشت که دولت بعدی اجازه دخالت نیروهای خارجی را در امور عراق نخواهد داد و اسلحه باید فقط در کنترل دولت باشد. بر همین اساس پیش بینی می شود در صورتی که صدری ها نخست وزیری را تصاحب کنند احتمال درگیری و تنش بین گروه های شیعی وجود خواهد داشت. و اگر چنین اتفاقی بیافتد کاملا در تضاد با منافع ایران و در راستای رقبا و دشمنان ایران و محور مقاومت خواهد بود.

- یکی از نتایج مهم این انتخابات ظهور طبقه ای از نامزدهای مستقل است که با انجام مبارزات مستقیم برای عراقی ها کرسی های پارلمان را به دست آوردند ، که با اصلاح قانون انتخابات امکان پذیر شد. به نظر می رسد جنبش تشرینی ها- به رهبری علاء الرکابی ، داروسازی که در اعتراضات اکتبر 2019 برجسته شد-12 کرسی را به دست آورد. باید تصمیم بگیرد که آیا به ائتلاف دولتی بپیوندد - و در معرض خطر آلودگی از طریق روند سیاسی قرار گیرد - یا به عنوان بخش مهمی از مخالفان خالص ، اما ناتوان بماند.

 

نتیجه

یکی از پارادکس های سیاسی عراق این است که نمی توان ساختار حزبی آن را دمکراتیک توصیف کرد، بنابراین طبیعی است که این سیستم حزبی نماینده واقعی مردم نیست. مشارکت رای دهنده گان در انتخابات با گذشت زمان کاهش یافته و به کمترین میزان در 2021 رسید.احزاب اصلی عراق در دو دهه اخیر توسط همین افراد کنونی رهبری شده اند ، اگرچه شاهد برخی انشعابات بوده ایم اما اکثریت این احزاب جدید نیز دمکراتیک نیستند. ویزگی تمامی احزاب عراقی این است که حول یک شخصیت و یک رهبر منفرد می چرخند که سرانجام یکی از اعضای خانواده وی جانشین او می شود و اگر هم کنگره ای برگزار می شود ،کاملا تشریفاتی است. عدم شفافیت در بین احزاب عراقی و عدم توانایی انها در ایجاد تغییرات واقعی و معنادار در رهبری حزب، عامل دیگری در نارضایتی و نامیدی در میان بسیاری از گروه های اجتماعی به ویژه جوانان که دو سوم جعیت عراق را نمایندگی می کنند.اصلاح قانون احزاب، پیش زمینه اصلاح در روند انتخابات است تا بتوانند یک دولت کارا، موثر، پارلمانی و پایدار ایجاد کنند. لذا اصلاح قانون احزاب به اندازه اصلاح قانون انتخابات اهمیت دارد.

 

جهت ارجاع علمی: سعید رمضانی، « تحلیل و ارزیابی نتایج پنجمین دوره انتخابات پارلمانی عراق در 2021»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/8/5