ژئوپلیتیک رقابت: آینده همکاری آمریکا و پاکستان

نویسنده: ویدا یاقوتی، عضو گروه مطالعاتی افغانستان- پاکستان (افپاک)

روابط ایالات متحده و پاکستان از سال ۱۹۴۷ میلادی دستخوش تحولات و دگرگونی های بسیاری بوده است، و همواره پیچیدگی های بسیاری را در روابط این دو کشور شاهد بوده ایم. روابطی که دهه ها بر مدار (دوستی و دشمنی) تعریف شده و در طول مدت حضور ایالات متحده در افغانستان از سوی طرفین بارها مورد آزمون قرار گرفته است. اکنون با شدت گرفتن بحران در افغانستان و تصمیم نهایی ایالات متحده آمریکا برای خروج از افغانستان بار دیگر روابط آمریکا و پاکستان در مرکز توجه قرار گرفته است. بنابراین، آنچه از تماس های اخیر دو کشور مشخص است این است که زمان بازنگری و تمرکز بر سیاست های دو طرف فرا رسیده است.

در واقع بازنگری روابط دو کشور در بسیاری از جنبه ها به دنبال پاسخ به این سوالات است؛ که در این مقطع چگونه دو کشور می توانند در کنار حفظ روابط خود به یک رابطه استراتژیک سودمند و پایدار برسند؟ آیا این نیاز به همکاری برای دو کشور وجود دارد؟ با خروج آمریکا از افغانستان، نشانه های اولیه بحران که حاکی از بی ثباتی قابل توجه در افغانستان و مرزهای این کشور است، به سرعت بروز کرد؛ اما در این میان، آنچه از سیاستها و نوع ایجاد تماس ها بین ایالات متحده و پاکستان می توان دریافت این است که نگرانی های استراتژیک ایالات متحده در موضوع افغانستان هرچه که باشد روند تصمیم گیری و انتخاب های پاکستان در آینده برای آمریکا بسیار با اهمیت است.

عوامل و دلایلی که اهمیت موضوع و حساسیت ایالات متحده را نسبت به عملکرد پاکستان نشان می دهد:

پاکستان کشوری است مجهز به سلاح هسته ایی؛ چندین دهه سرمایه گذاری بر روی توان نظامی و هسته ای (هند و پاکستان) که به دنبال رقابت و تضادهای بی وقفه دو کشور آغاز شده بود و تقابل تاریخی دو کشور که در نهایت موجب دستیابی آنها به سلاح های هسته ای شد این نقطه از جهان را به یکی از خطرناک ترین نقاط آتش افروزی تبدیل کرده است.

مزایای استراتژیک و تأثیرگذاری مرزهای پاکستان؛ دومین دلیل اهمیت پاکستان برای ایالات متحده این است که پاکستان با کشورهای همسایه اش و «کشورهایی که برای آمریکا اهمیت اقتصادی و سیاسی دارند»، روابط مذهبی، فرهنگی، اقتصادی قابل توجهی دارد از جمله(ترکیه و عربستان سعودی) بنابراین در دوره رقابت­ قدرت های بزرگ، با وجود آنکه، پاکستان یکی از قدرتهای بزرگ محسوب نمیشود، اما فضای ژئوپلیتیک رقابت را به طرز چشمگیری میتواند تغییر دهد. از این رو شبکه روابط آن برای قدرت های بزرگ مانند( آمریکا و چین) از مزایای بسیار زیادی برخوردار است.

پاکستان کشوری است با رشد فناوری قابل قبول، جمعیت جوان و پراکندگی جمعیتی قابل توجه در سراسر جهان؛ پاکستان با وجود تمام مشکلات اقتصادی و سیاسی و ضعف های ساختاری خود همچنان یک کشور با امتیاز فناوری در حال توسعه شناخته شده است. هرم جمعیتی جوان و پراکندگی جمعیت نخبگان آن از جمله مزیت هایی است که پاکستان را مرکز توجه قرار میدهد.

بنابراین نقش آفرینی پاکستان در منطقه و سیاست هایی که اتخاذ میکند بر آینده منطقه اثرگذار خواهد بود. به این ترتیب، با توجه به تجربه مشترک ایالات متحده و پاکستان در زمینه شناخت ژئوپلیتیک منطقه آسیای جنوبی و درک نقاط قوت و ضعف این منطقه هر یک از این دو کشور، راهبردهای سیاستی مشخصی را دنبال خواهند کرد. در آمریکا اهمیتی ندارد چه حزبی بر سر کار باشد، در موضوع پاکستان هر دو جریان (جمهوری خواه و دموکرات) نمی­توانند اهمیت موقعیت ویژه و استراتژیک پاکستان را انکار کنند. در گذشته عدم تمایل ایالات متحده برای بهبود روابط و تعامل با پاکستان از یکسو وجود مشکلات و موانعی بود، که در طول دو دهه حضور نظامی خود در افغانستان از سوی پاکستان و شبه­نظامیان طالبان که از سوی پاکستان حمایت میشدند بر سر راه آمریکا قرار گرفته بود، و هر عملیاتی که بر ضد منافع آمریکا در افغانستان صورت می گرفت. انگشت اتهام آمریکایی ها و دولت افغانستان به سوی پاکستان نشانه میرفت. و از سوی دیگر آمریکا تا زمانی که در افغانستان حضور داشت کنترل و نفوذش در منطقه را از طریق خاک افغانستان پیگیری میکرد. اما اکنون وضعیت متفاوت است، آمریکا افغانستان را ترک می کند، اما قصد ندارد نفوذ و کنترل خود بر منطقه را کاملا از دست بدهد. بنابراین حفظ موقعیت خود در منطقه را همچنان در اولویت قرار خواهد داد.

به این ترتیب، توجه به تاریخ روابط دو کشور برای درک بهتر روندها و اینکه روابط دو کشور در چند دهه اخیر چگونه مورد ارزیابی قرار گرفته بسیار مهم است و باید به این نکته توجه داشت که با وجود اختلاف نظرهای موجود دو کشور، پاکستان و ایالات متحده در گذشته برای مبارزه با کمونیسم در یک جبهه با یکدیگر نیز قرار گرفته اند، لذا درک پیچیدگی های روابط دو کشور می تواند به ما در درک آینده همکاری دو کشور کمک کند، برقرای روابط متقابل دو کشور و توافق بر سر مسئله افغانستان دشواری های و چالش های عظیمی که در گذشته و حال در رابطه با پاکستان وجود داشته هم چنان وجود دارد، اما برای پاکستان دشوارتر از حفظ روابط، عدم برقراری ارتباط با ایالات متحده است. بنابراین چند فاکتور مهم از جمله ناپایداری مرزهای پاکستان، رقابت هسته ای با هند، ادامه حضور سازمان های تروریستی و پتانسیل بالای این گروه ها برای برهم زدن معادلات و از بین بردن منافع دو طرف در منطقه ، حفظ تعامل و رابطه با آمریکا را برای پاکستان توجیه پذیر خواهد کرد.

به نظر می رسد نکاتی که در آینده از سوی ایالات متحده و پاکستان برای ادامه همکاری ها در نظر گرفته خواهد شد این موارد است؛ ۱. مدیریت بحران در اثر پیامدهای ناشی از بی ثباتی مرزهای پاکستان بعد از خروج ایالات متحده از افغانستان و جلوگیری از موج مهاجرت و تکرار گذشته خواهد بود. ۲. در صورتی که پاکستان اجازه استقرار پایگاه نظامی و امکان موقعیت یابی سرویس های اطلاعاتی آمریکایی را در خاک خود ندهد، تلاش های دو کشور برای همکاری در چارچوب گروه های مشترک کاری و انجمن ها ادامه خواهد یافت. ۳. ارزیابی هزینه های استراتژیک همکاری و عدم همکاری، توسط دو کشور در صورت بحرانی شدن اوضاع و بالا گرفتن تنش ها در منطقه. ۴. ارزیابی رویکرد و نقش چین در کمک به حل بحران در منطقه، سنجش عملکرد و توانایی چینی ها برای حفظ موقعیت پاکستان از جمله نکاتی است که در تصمیم گیری و عملکرد پاکستان موثر است و به آن توجه خواهد شد.

جهت ارجاع علمی: ویدا یاقوتی، « ژئوپلیتیک رقابت: آینده همکاری آمریکا و پاکستان»، تاریخ انتشار: 1400/5/10