روابط ایران و ترکیه

دومین نشست گروه مطالعاتی ترکیه با سخنرانی پروفسور «اوزدون زینب اوکتاو» مدیر گروه روابط بین الملل دانشگاه مدنیت استانبول با حضور دکتر قدیر نصری، رییس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر اسد اله اطهری ناظر علمی گروه ترکیه، دکتر احسان اعجازی مدیر گروه و جمعی از میهمانان، پژوهشگران و اعضای گروه و با مدیریت دکتر محمد ریگی درخشان، از اعضای گروه مطالعات ترکیه برگزار شد.

دکتر زینب اوکتاو در این نشست به پیشینه روند روابط ایران و ترکیه پرداخت و گفت: بعد از انقلاب اسلامی ایران، ترکیه جز نخستین کشورهایی بود که نظام جدید را به رسمیت شناخت و ما پس از جنگ ایران و عراق در دهه 90 میلادی شاهد امنیت زدایی در روابط ترکیه و ایران هستیم. در سالهای دهه 90 حکومت نظامی در ترکیه حاکم بود که پس از سقوط شوروی، ترکیه در دو مورد احساس خطر کرد: یکی درمورد اسلام سیاسی که از ایران صادر می شد و یکی در مورد گروه پ.ک.ک.

دکتر اکتاو در مورد روابط ایران و ترکیه پس از روی کار آمدن حزب عدالت گفت: در این دوره روابط ترکیه و ایران را به سه دوره می توان تقسیم کرد:

دوره اول سالهای 2002 تا 2011 که شاهد همگرایی در زمینه های اقتصادی، دیپلماسی ومسائل امنیتی بودیم. مهمترین دلیل این همگرایی، رهبری نومحافظه کاران در آمریکا بود.

دوره دوم، سالهای 2011 تا 2016 است که رابطه ایران و ترکیه به سردی گرایید که مهمترین دلیل آن منافع و تهدیدات متفاوت دو کشور در سوریه می باشد. دوره سوم روابط دو کشور نیز از سال 2016 تا به امروز است.

 دلیل سردی روابط در دوره دوم روابط ، استراتژی ایران در جبهه سوریه بود و این در حالی بود که ترکیه مخالف رهبر سوریه بود. در این مدت اختلافات دو کشور به سمتی رفت که ترکیه به سوی آمریکا جهت گرفت؛ با این حال هیچ وقت دوکشور گفتگوها را قطع نکردند.

در دوره سوم، که هم زمان با کودتای 2016 ترکیه بوده است، در این شرایط دو رهبر منطقه، روحانی و پوتین از اردوغان حمایت کردند که این امر باعث گرم شدن روابط دو کشور شد. با این حال به معنای از بین رفتن کامل اختلافات نبود این امر به دو دلیل بود: یکی عضویت ترکیه در ناتو که ایران نمی توانست به عنوان یک متحد محکم به این کشور نگاه کند و دیگری روشن نبودن ارتباط ایران با گروه «ی. پ. گ/پ.ی.د» که باعث عدم اعتماد ترکیه به ایران شده بود.

وی تصریح کرد؛ ما در این دوران شاهد توافق هسته ای ایران با غرب هستیم و همکاری های مشترک در مبارزه با داعش، اما با قدرت گرفتن ترامپ حضور و ادغام ایران در جامعه جهانی با چالش مواجه شد.

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به توافق کشورهای عربی با اسرائیل که به توافق ابراهیم مشهور است گفت: این توافق منجر به اتحادهای جدید منطقه ای شد که موجب عدم موازنه قوا شد. از زمان بحران سوریه، ایران، همانند گذشته در درگیری بین حماس و حزب الله با اسرائیل نفوذ قبل را از دست داده است و از این رو ایران بیشتر به فکر منافع ملی خود می باشد و به همین دلیل از حماس فاصله گرفت.

خانم اوکتاو با اشاره به بهار عربی و روی کار آمدن محمد مرسی در مصر گفت: بعد از سال 2013 اتفاق جالبی در منطقه افتاد و آن حضور مُرسی رییس جمهور مصر در ایران و نیز نشست سه جانبه مصر و ترکیه و ایران بود که موجب ترس واحساس خطر اسرائیل و آمریکا شد.

 امروز همکاری های ایران و قطر و ترکیه در خلیج فارس، به خصوص بعد از بحران قطر در سال 2017، می تواند یک شاخص مهمی برای نشان دادن موقعیت متزلزل بقیه رهبران به طور مثال عربستان باشد. اگر چه با عادی شدن رابطه امارات و اسراییل ما شاهد تغییرات موازنه قوا در منطقه خواهیم بود. این نکته هم قابل ذکر است که در حال حاضر ترکیه و قطر تنها کشورهایی هستند که پیگیر تئوری دو دولت در اراضی قدس هستند.

خانم اوکتاو با اشاره به روی کار آمدن بایدن درآمریکا افزود: در دوره جدید شاهد تغییرات عمده ای در سیاست خارجی آمریکا در منطقه خواهیم بود. با نگاهی به سخنان وی در خصوص شخص اردوغان که گفته بود وی به اندازه کافی مجازات نشده است و تحریم هدفمند صنایع دفاعی ترکیه، نشان داد استراتژی آمریکا فقط منزوی کردن ایران نیست و ترکیه نیز جز اهداف این کشور است و همین امر به همگرایی بیشتر ایران و ترکیه خواهد انجامید. اوزدون زینب اوکتاو در پایان گفت: مساله مهاجرت و امنیت مرزها نیز دو مساله مهم برای دو کشور می باشد. از سوی دیگر ایران یک تامین کننده عمده انرژی برای ترکیه است وترکیه نیز برای ایران بازار مهمی است؛ اما ادامه تحریمهای آمریکا در دوره بایدن می تواند برای دوکشور هزینه بر باشد.

این نشست با پرسش و پاسخ میان مخاطبان با سخنران به پایان رسید.

نویسنده گزارش: دکتر مهدی لکزی ، دبیر گروه مطالعات ترکیه

جهت ارجاع علمی: مهدی لکزی، « روابط ایران و ترکیه »، تاریخ انتشار: 1400/5/10