گزارش نشست گروه سیاست و جامعه لبنان: «واکاوی طرح تشکیل اجلاس بین المللی برای لبنان»

«گروه جامعه و سیاست لبنان» بیست و دوم اسفند سال ۱۳۹۹ در نشستی مجازی، به واکاوی طرح تشکیل اجلاس بین المللی برای لبنان پرداخت. در این نشست، دکتر «طلال عتریسی» تحلیلگر ارشد سیاسی و استاد دانشگاه ملی لبنان در گفت و گو با «محمد حسین امیدی» پژوهشگر گروه جامعه و سیاست لبنان، به بهانه تکرار پیشنهاد جنجالی کاردینال «بشاره الراعی» رهبران مسیحیان مارونی لبنان، مبنی بر «بین المللی شدن» این کشور و «بی طرفی» در سیاست خارجی، پیرامون آخرین وضعیت این کشور کوچک اما مهم غرب آسیا به بحث و بررسی نشستند.

در چند ماه اخیر عالی ترین مرجع مذهبی مسیحیان مارونی لبنان، این سومین بار است که اظهارنظر جنجالی خود را تکرار می کند و موجی از مخالفت ها و موافقت ها را در فضای سیاسی و رسانه ای لبنان بر می انگیزد. بشاره الراعی سراسقف مسیحیان مارونی لبنان، در سخنان خود ابتدا موضوع «بی طرفی» لبنان را مطرح کرد که واکنش های مثبت و منفی زیادی به دنبال داشت. سپس پیشنهاد «بین المللی شدن» کشور را به میان آورد و اخیرا هم در سخنانی، فضای سیاسی در لبنان را به بن بست رسیده دانست و تنها راه نجات این کشور را برگزاری یک نشست بین المللی عنوان کرد.

در ابتدای نشست مجازی گروه لبنان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، آقای امیدی به مرور آخرین و مهم ترین تحولات 5 سال اخیر لبنان (از روی کار آمدن «میشل عون» به عنوان رئیس جمهوری پس از خلأ دو سال و نیم قدرت) و اعتراضات مردمی اکتبر 2019 (مهر ماه 1398) تا پیامدهای انفجار مهیب بندر بیروت در مرداد 1399 پرداخت؛ وقایعی که هر کدام به وضعیت بحران زده ی این روزهای لبنان، ارتباط مستقیم و غیر مستقیم داشت.

دکتر طلال عتریسی گفت: کاردینال بشاره الراعی معتقد است که بین المللی شدن پرونده لبنان به حل معضلات سیاسی، اقتصادی و امنیتی این کشور کمک می کند، اما باید دانست که این پیشنهاد در همه ابعاد غیر واقعی و ناشدنی است. بین المللی شدن لبنان به توافق داخلی نیاز دارد و دولت باید لایحه ای طراحی کرده و به مجلس ارائه کند و پس از تصویب در پارلمان به امضای ریاست جمهوری برسد. لایحه ای که لبنان از سازمان ملل بخواهد تا نیروهای بین المللی را به این کشور روانه کند و اداره امور را بدست بگیرند، دولت تشکیل بدهند و نیروهایشان را در مرز با فلسطین اشغالی و سوریه و مرزهای هوایی و دریایی یعنی فرودگاه و بنادر مستقر کنند.

وی تاکید کرد: چنین توافقی در لبنان هرگز بدست نخواهد آمد، چرا که حداقل نیمی از گروه های لبنانی آن را نمی پذیرند و حاضر نیستند تحت سلطه چنین حکومتی قرار بگیرند، حکومتی که مثلا آمریکایی ها و فرانسوی ها و انگلیس ها و آلمان ها آن را اداره کنند، بنابراین اگر نیروهای بین المللی بخواهند بدون توافق همه لبنانی ها بیایند، درگیری شدیدی در کشور بالا می گیرد و نیروهای نظامی این گروه ها با مداخله کنندگان بین المللی روبرو خواهند شد. پس قطعا چنین امری حاصل نمی شود و پیشنهاد سراسقف مارونی ها غیر واقعی است.

آقای عتریسی در ادامه خاطرنشان کرد؛ میان بین المللی شدن پرونده لبنان با برگزاری یک کنفرانس بین المللی برای لبنان، تفاوت وجود دارد. حتی همین کنفرانس هم نیاز به یک توافق داخلی دارد نه پیشنهاد کاردینال یا هر مرجع دینی و سیاسی دیگری. آری، پیش از این بارها کنفرانس های بین المللی ویژه لبنان تشکیل شده و شاهد بودیم در ژنو، لوزان و غیر از آن تصمیم هایی برای لبنان گرفته شده است و اکنون هم چنین امری دور از ذهن نیست که فرانسه بیاید و یک کنفرانس برای لبنان برگزار کند که لبنانی ها هم در آن مشارکت داشته باشند. این کنفرانس ممکن است برای مثال با حمایت فرانسوی ها تشکیل شود و گروه های لبنانی توافق کنند تا نظامی جدید با قانون اساسی جدیدی روی کار آید و ساختار سیاسی کشور تغییر کند. این دور از دسترس نیست و به طور قطعی چنین توافقی قابلیت تحقق دارد، و به طور کامل با مساله بین المللی شدن لبنان مختلف است. این استاد دانشگاه لبنان، اظهارات کاردینال بشاره الراعی را تحت تاثیر فشارهای خارجی از جمله فشار آمریکایی ها ارزیابی کرد که هدفش، ترسیم قوانین و معادلات جدید و برای تحت تاثیر قرار دادن مقاومت و سلاح آن است.

فشارهای خارجی و آشفتگی در لبنان

محمد حسین امیدی پژوهشگر گروه جامعه و سیاست لبنان نیز در ادامه به بی سابقه بودن فشارهای خارجی از زمان جنگ داخلی لبنان تاکنون اشاره و تصریح کرد که از زمان روی کار آمدن میشل عون به عنوان گزینه مورد انتخاب حزب الله برای تصدی پست ریاست جمهوری این فشارها آغاز و حالا به اوج خود رسیده است، به گونه ای که می بینیم دو نفری که در ماه های اخیر در جایگاه نخست وزیر مامور به تشکیل دولت انتخاب شده اند، به علت فشارهای آشکار و پنهان خارجی خواسته های غیرمنطقی را مطرح می کنند که با موازین قدرت در لبنان تناسب نداشته و این امر را تاکنون با بن بست مواجه کرده است.

آقای عتریسی با تایید این نظر گفت: از حدود 2 سال پیش، شاهد فشار از جانب آمریکایی ها بر عرصه اقتصادی لبنان بودیم و می بینیم که بانک ها، صرافی ها و شخصیت هایی که به حزب الله و لبنان کمک می کنند، با تحریم و فشار روبرو می شوند. آمریکایی ها بر این باور بودند با زیر فشار گذاشتن اقتصاد لبنان، در پیمان ها و ائتلاف ها شکاف ایجاد کرده و همچنین مزاج و خواسته مردم را نیز دستخوش تغییر کند تا محبوبیت و مقبولیت حزب الله کاهش یابد. این حرف ها را که «ما به فشارها ادامه خواهیم داد» همه به صورت علنی از زبان «مایک پمپئو» وزیر خارجه سابق آمریکا و سفیرشان در لبنان شنیدیم؛ یعنی همان سیاستی که در قبال ایران، ونزوئلا و برخی کشورهای دیگر جهان در پیش گرفته است.

این تحلیلگر لبنانی تاکید کرد؛ سلاح اقتصادی، امروز قدرتمندترین سلاح در دست آمریکایی هاست و در لبنان با یک هجمه رسانه ای همراه شد تا اینگونه القا شود که حزب الله مسبب مشکلات اقتصادی و تحریم هاست. البته این حربه، تا حدودی تاثیر منفی خود را گذاشت و در میان همپیمانان مسیحی حزب الله مانند نمایندگان و اعضای «جریان ملی آزاد» این زمزمه به گوش رسید که چرا و تا کجا با حزب الله باید ارتباط داشته باشیم و این مشکلات را تحمل کنیم؟! در این میان پیشنهاد سراسقف مسیحیان مارونی همنوا با فشارهای خارجی مطرح می شود، اما چرا زمانی که فساد افسارگسیخته، ریشه های اقتصاد کشور را می خورد، یا بانک ها و برخی شخصیت ها پول مردم و سپرده گذاران را دزدیدند، صدای اعتراض او بلند نشد؟ این نشان می دهد چیزی پشت پرده نهفته است.

حزب الله و تعامل هوشمندانه

عتریسی رفتار حزب الله با پیشنهاد جنجال آفرین رهبر مسیحیان مارونی را هوشمندانه دانست و افزود: حزب الله به جای آنکه با بشاره الراعی رو در رو شود و به او حمله کند، یک گروه را برای گفت و گو و بررسی ابعاد این موضوع به دیدار وی فرستاد. فضای این دیدار بسیار مثبت توصیف شده و معتقدم که پیشنهاد و پروژه بین المللی شدن لبنان به پایان رسید.

استاد دانشگاه لبنان همچنین پیرامون استراتژی حزب الله در مواجهه با فتنه انگیزی ها گفت: استراتژی حزب الله این است که نه به سراسقف، نه به مسیحیان و نه به هیچ یک از مراجع دینی مذاهب دیگر حمله نشود، چرا که این اتفاق باعث جلب همبستگی و احساسات داخلی و خارجی با آنها می شود. به طور مثال در همین ماجرا ممکن بود با هجمه حزب الله به بشاره الراعی، حتی کسانی که همسو با حزب الله و مخالف کاردینال هستند، با او همزادپنداری کنند و کنار او بایستند، چون در لبنان احساس و تعصبات مذهبی بسیار قویتر از نگاه ملی یا حق گرایی است، بنابراین اگر کسی خارج از دین و مذهب و طایفه شان به هم کیش و هم طایفه آنها توهین کند، کنار او می ایستند. به همین سبب حزب الله نه تنها به سراسقف مارونی ها حمله نکرد بلکه به همه رسانه های تابعه ی خود به صورت رسمی اعلام کرد از هجمه و توهین به وی خودداری کنند. رفتار هوشمندانه حزب الله الراعی را آرام کرد و او که دید طرف مقابل با احترام برخورد می کند پای میز گفت و گو نشست؛ مساله ای که تاثیر مثبتی در میان مسیحیان میانه رو گذاشت و از سوی دیگر جریان ملی آزاد (حزب نزدیک به رئیس جمهور) را آسوده خاطر کرد.

آقای امیدی در این زمینه گفت: رهبران پیشین مسیحی، علی رغم برخی اختلاف ها با رئیس جمهور، تلاشی برای سرنگونی و بی اعتباری وی نمی کردند، به طور مثال، کاردینال «نصرالله صفیر» سراسقف پیشین مارونی ها، با وجود اختلاف شدید با «امیل لحود» رئیس جمهور پیشین لبنان، سعی نکرد تا وی را از جایگاهش به زیر بکشد و تضعیف کند. یکی از اصول میان مسیحیان لبنان به ویژه مارونی ها حفظ و تثبیت قدرت رئیس جمهور است که به عنوان عالی ترین مقام آن کشور طبق میثاق ملی باید مسیحی مارونی باشد، در حالی که در چند مورد می توان رفتار و سخنان بشاره الراعی را تضعیف کننده جایگاه میشل عون ذکر کرد و این مساله از سوی برخی ناظران سیاسی، نقطه سیاهی در کارنامه اوست.

آینده ی لبنان و راه برون رفت از بحران

در ادامه اما طلال عتریسی راه برون رفت از بحران را پایان دادن به طایفه گرایی، سهم خواهی و عرف هایی عنوان کرد که سالیان سال گریبان گیر لبنان شده است. راه نجات لبنان نظام جدیدی است که بر پایه طائفه گرایی بنا نشده باشد، البته برخی طایفه ها و گروه های سیاسی لبنان ترجیح می دهند برای اینکه همین قدرت و سلطه باقی مانده شان را حفظ کند، پیمان طائف کماکان ادامه یابد. وی گروه ها را در قبال رویکرد تغییر نظام حاکم، به سه دسته تقسیم کرد؛ گروه هایی که مایلند نظام به نفع خودشان تغییر کند، گروه هایی که مخالف تغییر نظام هستند و گروه هایی که خواستار تغییر اساسی در نظام هستند.

آقای عتریسی با اشاره به سخن «جبران باسیل» رهبر بزرگترین حزب مسیحی لبنان یعنی «جریان ملی آزاد» که به صراحت اعلام کرده بود توافق طائف پایان یافته و باید نظام جدیدی بنا شود، گفت: او گمان می کند در نظام جدید سهم مسیحیان افزایش می یابد، ولی از سوی دیگر جریان «المستقبل» مخالف پایان یافتن توافق طائف است، چرا که می بیند همین قدرت نخست وزیر که از آنِ اهل سنت است، ممکن است با بنیان نهادن نظام جدید، از بین برود. گروه های دیگری هم در لبنان وجود دارند که به واقع دنبال آن هستند که نظام فعلی پایان یابد؛ برخی گروه های سیاسی، گروه های غیر طائفی و گروه های سکولار جزء این دسته هستند، اما تاکنون هیچ نقشه راهی برای تغییر نظام یا به روز کردن توافق طائف در کشور موجود نیست.

در حال حاضر بحران شدید اقتصادی دامن گیر ملت لبنان و همه گروه ها و جناح هاست، حل مشکل اقتصادی باید در اولویت قرار گیرد چرا که تغییر و تحول جدی در ساختار حکمرانی و نظام سیاسی لبنان، به ماه ها و بلکه سال ها رایزنی و بحث و بررسی نیاز دارد و باید قانون اساسی و انتخاباتی جدید تدوین شود، در صورتی که سپرده های مردم در بانک ها بلوکه شده، ارزش پول ملی به سرعت در حال سقوط بوده، و پیامدهای بحران مالی همه را در تنگنا گذاشته است. وی همچنین پایان دادن به نظام طائفی لبنان را بسیار دشوار ارزیابی کرد چرا که بیشتر گروه ها در حقیقت این موضوع را نمی پذیرند. بنابراین باید اصلاحاتی در قانون اساسی فعلی صورت گیرد و مسائلی مانند سهم خواهی ها که به عرف سیاسی و قانون نانوشته لبنان تبدیل شده است، از سر راه تصمیم گیری کلان، برداشته شود. درست است که این تغییر ریشه ای نیست اما به طور حتمی شرایط را از حال حاضر بهتر می کند. برای رسیدن به همین هدف باید به صورت تدریجی عمل کرد و قانون انتخاباتی جدیدی تدوین گردد.

گزارش: محمدحسین امیدی، پژوهشگر گروه سیاست و جامعه لبنان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه