" چالش­ های صادرات گاز طبیعی در دوران تحریم و توسعه تجارت گاز طبیعی در دو دهه گذشته "

نشست مجازی گروه نفت ، گاز و انرژی­ های نو در روز شنبه 16 اسفندماه 1399 با مدیریت دکتر رحمت حاجی مینه مدیر این گروه مطالعاتی و عنوان" چالش های صادرات گاز طبیعی در دوران تحریم و توسعه تجارت گاز طبیعی در دو دهه گذشته " در دو بخش برگزار شد. بخش نخست نشست با عنوان" چالش ­های صادرات گاز طبیعی در دوران تحریم" به سخنرانی دکتر بهزاد بابازاده ، مدیر عامل شرکت بازرگانی گاز ایران اختصاص یافت و در بخش دوم دکتر نامداری ، پژوهشگر مهمان مرکز و رئیس تحقیقات بازار امور بین ­المل شرکت ملی گاز با عنوان "توسعه تجارت گاز طبیعی در دو دهه گذشته" به ایراد سخنرانی پرداخت . در این نشست دکتر قدیر نصری رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، جمعی از اعضا و علاقه ­مندان به این حوزه مطالعاتی حضور داشتند.

در ابتدا دکتر حاجی ­مینه مدیر نشست به ظرفیت ها جمهوری اسلامی ایران در ذخایر گاز در کنار موقعیت استراتژیک جغرافیایی پرداخت و با اشاره به آماری در این خصوص به لحاظ ذخایر و برخورداری از 18 درصد ذخایر کل جهان، ضرورت بررسی موضوع محوری این نشست یعنی گاز طبیعی و روش های صادارت آن را مورد توجه قرار داد.

در ادامه دکتر بابازاده، سخنران بخش نخست نشست، سخنان خود را با ترسیم چشم ­اندازی از بازار صادراتی گاز مایع(LPG) در شرایط تحریم آغاز کرد و در این راستا به معرفی تولیدکنندگان، صادرکنندگان و مصرف کنندگان عمده (LPG) در جهان پرداخت. وی پس از اشاره به ظرفیت و حجم تولید گاز مایع، استعداد صادراتی آن در ایران و معرفی تولید کنندگان و صادرکنندگان این منبع انرژی در ایران یعنی پالایشگاه­ های نفت، گاز و مجتمع­ های پتروشیمی، سهم تولید هر یک از تولیدکنندگان و سهم بازار هر یک از صادرکنندگان را با ارائه نمودارهایی مورد بحث قرار داد.

دکتر بابازاده در تعریفی اجمالی زنجیره ارزش گاز مایع سرد (بعد از تولید) صادراتی ایران را در موارد زیر خلاصه کرد: 1- وجود امکانات و شبکه انتقال گاز مایع از پالایشگاه تا مخازن اختصاصی. 2- داشتن مخازن مناسب ذخیره ­سازی گاز مایع در پایانه صادراتی، 3- وجود تجهیزات ویژه بارگیری شامل پمپ­ ها، خطوط انتقال، میترینگ، بازوها، 4- ارایه خدمات پایانه بارگیری شامل؛ انجام امور گمرکی، بندری، بیمه و بازرسی، 5-در اختیار داشتن کشتی ویژه بارگیری و حمل گاز مایع (VLGC). 6- داشتن دفاتر و کادر بازاریابی و فروش در بازار هدف 7- شبکه و سیستم امن و سریع بانکی بین ­المللی جهت دریافت و پرداخت وجوه ارزی. افزون بر این به تعریف وی زنجیره صادرات گاز مایع گرم(بعد از تولید) ایران نیز موارد زیر را دربرمی­ گیرد: 1- وجود امکانات و شبکه انتقال گاز مایع از پالایشگاه تا مخازن اختصاصی. 2- داشتن مخازن مناسب ذخیره ­سازی گاز گرم. 3- وجود پایانه مجهز بارگیری شامل؛ شبکه انتقال، پمپ، میترینگ، سکو، بازوهای بارگیری و ... 4- در اختیار داشتن ناوگان حمل و نقل (تانکر) زمینی. 5- ارایه خدمات پایانه بارگیری؛ امور گمرکی، بیمه و بازرسی، پارکینگ و استراحتگاه مناسب. 6- داشتن دفاتر و کادر بازاریابی و فروش در بازار هدف. 7- شبکه و سیستم امن و سریع بانکی بین ­المللی جهت دریافت و پرداخت وجوه ارزی.

مدیر عامل شرکت بازرگانی گاز ایران ادامه بحث خود را به موانع و چالش ­های موجود در زنجیره ارزش صادراتی گاز مایع ایران اختصاص داد و در این مورد افزود، به دلیل فقدان برنامه ­ریزی و رویکرد بین ­المللی در تولید و توسعه صنعت گاز ایران، زنجیره ارزش صادراتی گاز مایع نیز از تولید تا مصرف نهایی با کمبود شدید امکانات و تجهیزات لازم ( از قبیل مخازن ذخیره ­سازی، اسکله و پایه خاص صادرات گاز مایع، فقدان وسیله حمل اعم از کشتی، تانکر زمینی، تانکر ریلی، ساختار سازمانی مناسب و ... ) مواجه است. هم­ چنین صنعت گاز و توسعه آن به­عنوان یک سرویس دهنده و خدمت ­رسان داخلی دیده شده است؛ بنابراین فاقد هرگونه دفتر با نمایندگی خارج از کشور بوده و به ­شدت دچار کمبود و سرمایه انسانی متخصص و مجرب در زمینه تجارت بین­ الملل است. از نظر وی به دلیل ساختار سازمانی نامناسب و چنبره مقررات سنگین دولتی بر صنعت گاز، قابلیت انطباق و انعطاف آن در مواجه با شرایط بین ­المللی بسیار ضعیف است. افزون بر این عدم انسجام و ارتباط یک ­پارچه بین صنعت گاز و سایر عوامل محیطی مؤثر و محدودیت ­ها و چالش ­های ناشی از تحریم ­های آمریکا و چالش ­های ناشی از فناوری از دیگر موانع به شمار می ­روند.

دکتر بابازاده این بخش از نشست را با برشمردن راه ­کارهایی جهت بهبود زنجیره ارزش صادراتی گاز مایع ایران در شرایط تحریم نظیر تغییر رویکرد و رفتار مدیریت، ساختار سازمانی، ایجاد انسجام ویک­ پارچگی، تأسیس و راه­ اندازی شرکت ­های پوششی در بازارهای خارجی، بهره ­گیری از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور و جذب افراد خارجی امین در کشورهای هدف و تأکید بر اهمیت جایگزینی تجارت گاز به­جای صادر کردن آن برای دست ­یابی به فرصت­ های بیش­تر برای ایران به پایان رسانید.

در دومین بخش نشست دکتر نامداری آن­ چه در بازار انرژی جهانی در دو دهه اخیر رخ داده را با ارائه آمار و مستنداتی مورد توجه قرار داد. از نظر وی در بین 6 منبع انرژی جهانی، نفت، گاز و ذغال سنگ کماکان بیش از 85 درصد انرژی نوع اول دنیا را تأمین می­ کنند. در این میان گاز طبیعی که در حد فاصل انرژی­ های آلوده­کننده و پاک قرار می ­گیرد تنها منبعی است که مصرف آن روندی رو به افزایش داشته است و حتی منجر به افزایش سرانه تقاضای انرژی در سطح جهانی شده است. از نظر وی بر ذخایر اثبات شده گاز در دو دهه گذشته حدود 50 درصد افزوده شده است و خاورمیانه سهم رو به کاهشی را از این افزایش داشته است. به نسبت افزایش تولید گاز درحدود 66 درصد در جهان نیز در مصرف شاهد افزایش هستیم.

این پژوهشگر مرکز مطالعات خاورمیانه محور اصلی سخنان خود را تجارت گاز طبیعی خواند، درجایی که آمارها نشان می ­دهد برخلاف ایران رقبا عمل ­کرد موفق ­تری در این زمینه داشته­ اند. وی به این موضوع اشاره داشت که منابع اصلی تولید گاز که در بازار جهان تأثیرگذار هستند از تنوع برخوردار نیستند و آمریکای شمالی، استرالیا، ایران و روسیه به ­ویژه قطر را منبع اصلی تولید گاز معرفی کرد و در این مورد افزود، واردات آمریکا در مجموع طی این دو دهه حدود 24 درصد کاهش یافته اما با افزایش صادرات گاز طبیعی خود را به عنوان یک صادر کننده گاز معرفی کرده است. اروپا نیز که همواره یکی از مصرف کنندگان بزرگ گاز طبیعی بوده در دو دهه گذشته به سمت واردات LNG رفته که نسبت به خط لوله منعطف ­تراست. روسیه دیگر منبع اصلی گاز درجهان که وارد کننده و صادر کننده گاز است در این بازه زمانی واردات خود را حدود 30 درصد کم ­کرده است درحالی ­که صادرات آن حدود 22 درصد افزایش داده شده است. قطر به ­عنوان یکی از منابع عمده واردات LNG)) حدود 400 درصد صادرات خود از طریق خط لوله را افزایش داده است. از دیگر وارد کنندگان بزرگ LNG)) طی این مدت چین بوده که در سال 2019واردات خود را به 84 Bcm رسانده است. طی دو دهه گذشته حوزه جهانی از نظر واردات تغییر کرده است و وارد کنندگان بزرگی مانند هند وارد بازار تجارت گاز طبیعی شده­ اند.

دکتر نامداری رقبای صادراتی ایران از طریق خط لوله را نخست روسیه سپس آذربایجان و ترکمنستان دانست در حالی ­که در مورد (LNG) ایران هیچ صادراتی ندارد. درمجموع به اعتقاد وی در دو دهه گذشته ایران نه تنها به بازار جدیدی دست نیافته بلکه در حال از دست دادن بازارهای طبیعی خود نظیر هند و پاکستان است و عراق تنها بازاری است که طی این مدت به دست آورده است. وی در انتها به تغییر نگاه کلی از صادرت محور به تجارت محور تأکید کرد به­گونه ­ای که چنین تغییری ابزاری قدرت ­مند را در اختیار ایران قرار خواهد داد.

پس از پرسش و پاسخ حاضرین، این نشست با جمع ­بندی دکتر حاجی ­مینه در خصوص چشم ­اندازها و موانع در حوزه گاز مایع خاتمه یافت.

تهیه و تنظیم گزارش: گلاره رستگارنیا، دبیر گروه نفت، گاز و انرژی ­های نو