کوره معمای امنیت؛ پتانسیل های سوخته عربستان سعودی

نویسنده: مهدی سلامی، پژوهشگر مهمان و عضو گروه عربستان شناسی

در این یادداشت با ارائه یکسری از داده ها، متوجه واقعیت ها و پتانسیل های ویژه عربستان از لحاظ برخوردار بودن از قدرت های ژئواکونومیک، ژئوکالچر، ژئوپلیتیک و... خواهیم شد. اما در ادامه بررسی آن ها متوجه خواهیم شدکه کوره ای به نام معمای امنیت (security dilemma) وجود دارد که با گداخته شدن هیزم هایش به نام توهم توطئه، توانایی سوزاندن پتانسیل ها را دارند.

وضعیت اکنون سعودی ها در روابط بین الملل، با ده یا پانزده سال گذشته قابل قیاس نیست، زیرا آن ها کشورهای متحد و همچنین گروه های سیاسی هم پیمان (bloc) خود را به سطح دوست، تقلیل داده اند. به گونه ای که شاید بتوان نام چند کشور را به معنای دوست (ally) برای عربستان در نظر گرفت، اما بسیار مشکل به نظر می رسد که بتوان آن ها را در چهارچوب کلمه متحد (allied) قرار داد.

سعودی ها می توانند از امتیازات و پتانسیل های ویژه خود اعم از خادم الحرمین بودن، جمعیت و دارا بودن حدود19درصد از منابع نفتی جهان، استفاده کنند و با ایجاد همگرایی های اقتصادی منطقه ای، دو عامل کلیدی کنترل منطقه در وضعیت مطلوب مدنظر و بالا بردن(GDP )خود استفاده کند و از این طریق امنیت خود را افزایش دهد. اما کوره پتانسیل سوز معمای امنیت و هیزم های گداخته آن، یعنی توهم توطئه، سعودی ها را به سمت بی اعتمادی شدید به کشورهای منطقه که اکثرا دوست عربستان هستند سوق دهد. وقتی به همگرایی اقتصادی عربستان نگاه می کنیم، متوجه می شویم که در ایجاد یک بازار مشترک common market بین کشورهای منطقه، کارنامه نسبتا قابل قبولی دارد. به گونه ای که در سال2020 توانست رتبه دومین کشور تجارت کننده با ترکیه را با حجم4.2 میلیارد دلار به خود اختصاص دهد.

اما برای پویایی و بقا در این مولفه، یک گزاره بسیار مهم وجود دارد و آن هم اجازه تجارت آزاد free tradeکه خود، مستلزم پذیرفتن اصل جهانی سازی(globalization)است. همچنین، عربستان سعودی با ارائه طرح ساختن شهر نئوم، بارقه های امید را در چشم سیاستمداران منطقه روشن کرد و پتانسیل های فراوانی را برای خود، ایجاد کرد.

این پتانسیل ها عبارتند از: برندسازی بین المللی(international branding)-ارتباطات بین المللی( international communications-ساخت و سازهای بین المللی(international construction)-سرمایه گذری های مشترک بین المللی(international joint ventures)و به طور کلی فرصت های بین المللی(international opportunities.

اما کوره پتانسیل سوزی هراس از معمای امنیت و هیزم های گداخته آن یعنی توهم توطئه، به فعالیت های اقتصادی موثر در سیاست خارجی ختم نمی شود. به گونه ای که هر گاه عربستان بخواهد نقش مصلح( peacemaker)را برای کشورهای مسلمان منطقه ایفا کند، کوره معمای امنیت و توهم توطئه باعث می شود تا با اتخاذ رویکردهای جهت گرایانه که به منظور هراس از تضعیف خود است، بازیگری این نقش به طور کلی ملغی می شود.

به گونه ای که محاصره اقتصادی قطر، جنگ با یمن و شکاف در شورای همکاری خلیج فارس، عربستان را به کشور بی ثبات کننده معروف کرده است. در ادامه همین پتانسیل های موجود و در مقابل آن وجود توهم توطئه و معمای امنیت، سعودی ها برای کشورهای منطقه که گاها همان کشورهای دوست هستند،کنترل تسلیحات(arms control) را پیشنهاد می دهند.

در حالی که در قراردادی که در سال 2016 با آمریکا داشتند، مبلغ کلان 460 میلیارد دلار را هزینه کردند که می توان آن را در زمره اقدامات بی محابا گمارد که به بحرانی تر کردن منطقه می افزاید. همچنین، سعودی ها با وجود تفاهمی(entente)که با کشورهای عربی منطقه دارند نتوانسته اند آن ها را متقاعد کنند که با کارگردانی سعودی به ایفای نقش بپردازند و نوعی هژمون منطقه ای به وجود بیاورند. زیرا حکام عربستان با پافشاری بر اصل مداخله گرایی interventionism)، باعث گارد گرفتن آن ها می شود.

در آخر، نکته ای که بسیار حائز اهمیت است و نشان دهنده ضرورت این یادداشت بود، این مسئله است که کوره معمای امنیت و هیزم های گداخته کننده آن یعنی توهم توطئه که توانایی سوزاندن پتانسیل های ارزشمند را دارند مختص عربستان سعودی نیستند و برای هر کشوری که در این راه قدم بگذارد، هزینه های مشابه را به همراه خواهند داشت.