تغییر سیاست هسته‌ای؛ رجزخوانی یا نگاه راهبردی

نویسنده: حمیدرضا اکبرپور دکتری حقوق بین الملل عمومی پژوهشگر مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

گفت‌و‌گوی خبری ۲۲:۳۰ دقیقه روز دوشنبه ۲۰ بهمن با سید محمود علوی؛ وزیر اطلاعات ج.ا.ایران، حاوی نکات بسیاری مهمی بود که هر کدام به فراخور حال مخاطب، مورد توجه بسیاری قرار گرفت. اما مهم‌ترین قسمت آن که بدون شک مورد توجه جامعه جهانی قرار خواهد گرفت، اشاره ایشان به سیاست هسته‌ای ایران بود. آنجا که بیان کردند " مقام رهبری صراحتاً در فتوای خود فرمودند که تولید سلاح هسته‌ای خلاف شرع است و جمهوری اسلامی سراغ آن نمی‌رود و آن را حرام می‌داند اما اگر گربه‌ای را گوشه‌ای گیر بیندازند ممکن است رفتاری کند که گربه‌ای که آزاد است آن رفتار را نمی‌کند. اگر ایران را به آن سمت‌ها هُل دهند تقصیر ایران نیست، تقصیر کسانی است که ایران را به آن سمت هُل دادند".

اینکه این قسمت از گفته‌های ایشان رجزخوانی و برای کسب امتیاز از طرف‌های غربی است یا ندایی برای تغییر بنیادین سیاست هسته‌ای ایران است، هنوز به صورت واضح مشخص نیست. اما به خودی خود موجب حساسیت‌های بین‌المللی و واکنش گسترده خواهد شد. از سوی دیگر اعلام این موضع جدید هسته‌ای از سوی وزارت اطلاعات هم به نوع خود جالب توجه است. چرا که اگر در چنین موضوع مهمی که عملاً دو دهه است همه جوانب زیستی ملت ایران را به گروگان گرفته است قرار به موضع‌گیری بود، نفرات و نهادهای به مراتب نزدیکتری به راس حاکمیت بودند که اعلام موضع کنند. همچنین مبادی دیگری که دارای مسئولیت مستقیم با این مسئله هستند به مراتب صلاحیت بیشتری دارند. همین اما و اگرها به گمانه‌زنی بر اینکه این موضع، دارای ماهیت رجزخوانی بوده یا نشان دهنده تغییر سیاست نظام است افزوده است.
اما فارغ از ماهیت این موضع‌گیری، به طور قطع تبعاتی را در سطح بین‌المللی به همراه دارد که انکارناپذیر است.

از نخستین تبعات این موضع‌گیری، زیر سوال بردن مواضع ۲۰ ساله انکار ایران در باب دستیابی به تسلیحات اتمی است. علاوه بر این فتوای ۱۰ ساله مقام معظم رهبری مبنی بر حرمت تسلیحات کشتار جمعی را نیز زیر سوال می‌برد. فتوایی که دامنه آن از حرمت استفاده تا نگهداری از تسلیحات کشتار جمعی را در بر می‌گیرد. در این باب، مقام معظم رهبری با اشاره به دیدگاه کسانی که می‌گویند سلاح هسته‌ای بسازیم اما استفاده نکنیم، گفته است که چنین کاری اشتباه است. چرا که هزینه دارد و طرف‌های ایران هم می‌دانند که از این سلاح‌ها استفاده نخواهد شد.

این فتوی به ویژه در مذاکرات هسته‌ای هم تاثیرگذار بود تا جایی که جواد ظریف در سفر به وین برای مذاکرات هسته‌ای چنین گفته بود که "علمای قم مقاله‌ای نوشتند که مبنای فقهی فتوای مقام معظم رهبری در حرمت استفاده از سلاح کشتار جمعی به ۱۰۰۰ سال قبل و فتاوای شیخ طوسی برمی‌گردد. دوستان ترجمه کردند که رسیدیم آنجا منتشرش کنیم تا به قول معروف "کافرها بُهت‌شان بزند" و بفهمند یک من ماست چقدر کره دارد". البته این فتوا در بعد بین‌المللی نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت تا جایی که جان کری وزیر امورخارجه وقت ایالات متحده هم از آن استقبال کرد و به نوعی در اعتماد بیش از پیش طرف‌های غربی به ایران بسیار تاثیرگذار بود.

بُعد دیگر این موضع جدید را باید در تقویت و تثبیت مواضع سیاستمداران جنگ‌طلب‌ در ایالات متحده، اسرائیل و دول اعراب در منطقه دنبال کرد. جایی که عملاً نقدی که دولت به مجلس و برخی نهادهای نظامی داشت را اکنون باید بر خود اعضای هیئت دولت وارد کند.

در مجموع، از این دست موضع‌گیری‌ها فارغ از هر نوع ماهیتی که دارند، عملاً شلیک تیری است به قلب دیپلماسی هسته‌ای ایران که درطول دو دهه بی‌وقفه تلاش کرده است تا با بزرگنمایی شعار "انرژی هسته‌ای حق مسلم ماست"، اذهان عمومی جهانی را از بحث تسلیحات اتمی منحرف کند و علاوه بر دولت‌ها، همراهی ملت‌ها را نیز با خود داشته باشد. سیاستی که با مذاکرات هسته‌ای شروع شد و با برجام قوام گرفت و توانست دیپلماسی اقناعی در باب سیاست‌ هسته‌ای ایران را به بالاترین سطح ممکن برساند و علی‌رغم خلف وعده دولت ترامپ، همراهی جهانی را با خود به ارمغان بیاورد.

به نظر می‌رسد که راه برون‌رفت از اینگونه مشکلات این است که باید در بیان سیاست‌های کلان و اساسی نظام، که تاثیری شگرف بر وضعیت ملت ایران می‌گذارد، تا جای ممکن از اظهارنظرهای متفرقه و ورای مسئولیت دوری کرد و "سیاست یکسان؛ صدای یکسان" را دنبال کرد.