گزارش نشست علمی گروه روندهاي فكري پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورميانه
اولین نشست علمی گروه روندهای فکری پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه تحت عنوان « بررسی جایگاه روش تاریخ مفهومی در مطالعات فکری و سیاسی: مطالعه مفهوم خاورمیانه»در سال پژوهشی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ روز سه شنبه ۲۳ دی ماه در بستر فضای مجازی برگزار گردید. این نشست با حضور دكتر سیدمحمدعلی تقوی عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی، خانم دکتر محدثه جزایی پژوهشگر مهمان در گروه روندهای فکری و محسن فیض اللهی کارشناس ارشد تاریخ و پژوهشگر حوزه تاریخ مفهومی و باحضور اعضای گروه روندهای فکری و سایر علاقه مندان به این مباحث برگزار شد.
گروه روندهای فکری بر این باور است که برای بررسی پدیده های سیاسی و اجتماعی باید آنها را در یک چارچوب روش شناختی قرار داد تا بتوان موضوع مورد بحث را به صورت دقیق، علمی و سیستماتیک تجزیه و تحلیل کرد و ارتباط میان بخش های مختلف یک پدیده را نشان داد. از این حیث شاید بتوان همسو با رنه دکارت فیلسوف فرانسوی گفت که: یافتن حقیقت به روش نیاز دارد!. در اینجا مقصود از روش، رعایت قوانین مشخص و ساده ای است که اگر کسی آنها را دنبال کند، هرگز امر خطا را حقیقی فرض نخواهد کرد و هرگز کوشش ذهنی خود را بر سر آرزو نخواهد گذاشت. در چنین افقی گروه روندهای فکری در پی یافتن حقیقت پدیده های سیاسی و اجتماعی و یا حداقل نزدیک شدن به حقیقت امور است. لذا گروه مطالعاتی روندهای فکری برنامه و پروژه های علمی خود را با ابتنای بر رویکردهای روش شناختی دنبال خواهد کرد تا اولا حتی المقدور از خطاهای علمی پرهیز کند و ثانیا تا حد امکان درک و تبیین صحیحی از مسائل سیاسی و اجتماعی بدست دهد.
جلسه اخیر گروه روندهای فکری با ابتنای بر روش تاریخ مفهومی معطوف به تجزیه و تحلیل علمی مفهوم خاورمیانه بود. روش تاریخ مفهومی یکی از روش های کلیدی در حوزه تحول مفاهیم سیاسی است که توسط متفکرانی چون راینهارت کوزلک متفکر برجسته آلمانی تئوریزه شده است. این روش علمی و تاریخی در جامعه علمی ایران مغفول مانده است و ناظر بر اهمیت روش مذکور، گروه روندهای فکری با ابتنای بر آن در پی تجزیه و تحلیل مفهوم "خاورمیانه" بوده است. در جلسه مذکور ابتدا دکتر تقوی به مباحثی در خصور اهمیت و ضرورت موضوعاتی چون مفهوم و روش در عرصه دانش سیاسی پرداختند و بر این موضوع تاکید نمودند که مفاهیم ابزار تحلیل سیاسی هستند و شایسته است که مسائل و تصمیم گيري های سیاسی نیز مبتنی بر روش های علمی باشد. آقای فیض اللهی دیگر سخنران این نشست بر روش تاریخ مفهومی و مبانی آن در آلمان و نزد متفکرانی چون کوزلک تمرکز نمودند و بر این موضوع تاکید داشتند که این روش باید در جامعه ایران بیشتر مورد توجه محققان قرار گیرد. همچنین ایشان به عقبه تاریخی این نوع مباحث در اندیشه روشنفکرانی چون سیدجواد طباطبایی، ماشالله آجودانی، ابراهیم توفیق و ... پرداختند. آخرین سخنران این جلسه دکتر محدثی بودند که با ابتنای بر بحث های گفته شده در خصوص اهمیت روش و روش تاریخ مفهومی در مطالعات سیاسی به کاربست روش تاریخ مفهومی در خصوص فهم مفهوم خاورمیانه پرداختند. به نظر ایشان در خصوص مفهوم خاورمیانه اجماع چندانی وجود ندارد و حسب روش مذکور می توان مفهوم خاورمیانه را مفهومی مناقشه برانگیز تلقی کرد. همچنین خانم جزایی برای تببین بیشتر بحث، مباحث تاریخی مفیدی را در خصوص چگونگی ظهور و بروز مفهوم خاورمیانه بیان نمودند.
این نشست علمی و تخصصی با پرسش ها و ذکر نکاتی از سوی مهمانان، اعضا و پژوهشگران گروه روندهای فکری ادامه یافت و جلسه با مباحثه میان سخنرانان و مخاطبان خاتمه پیدا کرد. لازم به ذکر است که مطالب تفصیلی این جلسه در کتاب سالانه گروه انتشار خواهد یافت. مدیریت گروه روندهای فکری ضمن آرزوی سلامتی برای سخنرانان و میهمانان ارجمند این برنامه، از علاقه مندان به روندهای فکری در ایران و منطقه خاورمیانه جهت مشارکت در جلسات و نشست های آتی گروه دعوت به عمل می آورد.
گزارش جلسه: نوید کلهرودی، دبیر اجرایی گروه روندهای فکری