گام ‌های ایران در قبال سیاست‌ خارجی رئیس‌جمهور آتی ایالات‌ متحده

نویسنده: احسان اعجازی دانش آموخته دکتری روابط بین الملل و مدیر گروه مطالعات ترکیه

فارغ از این‌که چه فردی در ژانویه 2020 وارد کاخ‌سفید شود، احتمالاً دولت آتی ایالات‌متحده سعی خواهد کرد تا ایران را برای ورود به مذاکرات گسترده با غرب به رهبری آمریکا ترغیب کند. با این وجود طبق نظرسنجی‌های اخیر نامزد دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز خواهد بود و دموکرات‌ها در کنگره (حداقل در مجلس نمایندگان) اکثریت را در اختیار خواهند داشت. هرچند نظرسنجی‌ها یک معیار قطعی برای پیش‌بینی نتایج انتخابات محسوب نمی شوند اما در این نوشتار پیروزی دموکرات‌ها مفروض گرفته شده است. در این صورت احتمال بازگشت آمریکا به برجام قوت خواهد گرفت اما نباید انتظار داشت که ایران با یک برجام اوباما محور روبرو خواهد بود بلکه به طور قطع بایدن بندهای جدیدی را به برجام خواهد افزود.

با این وجود، دموکرات‌ها برای بازگشت به توافق هسته‌ای با چهار مانع عمده روبرو خواهند بود: 1. قوانین تحریمی کنگره و دستورات اجرایی رئیس‌جمهور پیشین، 2. مخالفت رژیم اسراییل، 3. مخالفت جمهوری‌خواهان در کنگره و 4. مخالفت کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس، و احتمالاً مصر و اردن. در واقع دولت بایدن برای احیای توافق هسته‌ای مجبور خواهد بود تا به برجامی بازگردد که کنگره با آن موافق باشد و کشورهای منطقه با آن مخالفت نورزند.

در این بین ایران باید سیاستی را پیگیری کند که بر مبنای «قدرت هوشمند» بنا شده باشد. ایران باید قدرت سخت و قدرت نرم را به گونه‌ای با یکدیگر بیامیزد که طرف مقابل اطمینان حاصل پیدا کند سیاست فشارحداکثری و یا سیاست چماق و هویج الزاماً به موفقیت نخواهد انجامید. این سیاست مبتنی بر قدرت هوشمند باید دارای شاخص‌های زیر باشد تا بتواند چهار مانع موجود در برابر احیای برجام را رفع کند:

1. مذاکره همه‌جانبه با کشورهای عربی خلیج‌فارس به خصوص عربستان، امارات‌متحده عربی، اردن و مصر(قدرت نرم) در جهت دستیابی به یک توافق منطقه‌ای درباره مسائل مرتبط با امنیت منطقه‌ای، انرژی و اقتصاد. در این میان مذاکره با مصر از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، کشور مهم مصر حلقه مفقوده سیاست خارجی ایران بوده است. در حقیقت ایران بدون جلب حمایت عربستان و مصر نمی‌تواند کشورهای عربی دیگر در منطقه را با خود همراه سازد.

2. حفظ قدرت بازدارندگی خود در برابر اسراییل (قدرت سخت). ایران همزمان با افزایش توانایی نظامی خود باید نشان دهد که قصد ایجاد تنش را در منطقه ندارد (قدرت نرم).

3. ترغیب شرکت های آمریکایی برای ورود به بازار ایران به منظور خنثی‌سازی مخالفت جمهوری خواهان با احیای برجام (قدرت نرم).

در نهایت ایران باید بکوشد تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی درونی خود وابستگی اقتصادی خود به خارج را طی یک دهه آینده به حداقل ممکن برساند تا بتواند امکان استفاده از اهرم تحریم را از دشمنان خود سلب کند. به نظر می‌رسد آسیب‌پذیری ایران در حوزه‌های اقتصادی درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت، فرآورده‌های نفتی و گاز، تکنولوژی و موادغذایی بالاست، بنابراین در صورت پیروزی بایدن و احیای احتمالی برجام و رفع و یا تعلیق تحریم‌ها به صورت موقت، ایران باید در اسرع وقت در جهت کاهش وابستگی خود گام بردارد.