روابط فضایی چین و آمریکا در جهان پس از کرونا

نویسنده: گلاره رستگارنیا پژوهشگر مهمان

در سنگینی سایه کرونا بر جهان کنونی،  شمار زیادی از برنامه‌­های فضایی از جمله برنامه‌­های ایالات متحده در سکوتی اجباری به تعویق افتادند و در مقابل پرتاب موشک لانگ مارچ بی 5 که قرار است در آینده فضانوردان چینی را به ایستگاه فضایی ساخت این کشور و پس از آن به ماه ببرد، نشان می­دهد چین فعالیت‌های فضایی خود را  در پیچیده‌­ترین شرایط بین‌­الملل بی­وقفه پیش می­برد. از سویی دیگر درحالی­که چین از ورود رقابت خود با آمریکا به مرحله خطرناکی خبر داده، دونالد ترامپ قطع هرگونه همکاری با چین را اعلام کرده و پیش از این تجربه جهانی نیز معاون وزیر دفاع آمریکا در امور چین بر لزوم در اختیار داشتن تسلیحات پیشرفته و آمادگی برای رویارویی با این کشور تأکید کرده است. افزایش امکان هرگونه رویارویی نظامی بین ایالات متحده و چین با توجه به پیشینه مملو از هراس در روابط فضایی دو کشور جایگاه فضا در مناسبات دو کشور را در جهان پس از کرونا و در بستری از تحولات عرصه بین­‌الملل بحث ­برانگیز ساخته است.

روابط حال و آینده دو بازیگر در فضای ماورای جو بیش از هر چیز تکیه بر گذشته آن­ها در عرصه­‌ای دارد که با پایان جنگ سرد در 1991 دوره گذار به دومین عصر فضایی را آغاز کرد. با خاموشی جنگ سرد و پیش­تازی ایالات متحده در عرصه فعالیت‌­های فضایی که خود ناشی از رنگ باختن رقابت­های فضایی بین تنها قدرت‌­های فضایی یعنی ایالات متحده و شوروی بود دومین عصر فضا در آستانه ورود جهان به قرن بیست و یکم تحت‌­تأثیر طیفی از تغییرات از جمله در ساختار و شکل و نوع بازیگران شکل گرفت.

در ابتدای قرن بیست و یکم ایالات متحده در تلاش برای تحول در ساختار نظام بین­‌الملل و حرکت به سمت یک جانبه‌­گرایی به‌­عنوان یکی از اهداف اصلی استراتژی کلان این کشور، نگاه خود را بر مهار دیگر قدر‌ت­ها به واسطه  همکاری یا توسل به زور و منزوی ساختن آن­ها به‌ویژه در فضای ماورای جو معطوف کرد، گرچه با اهمیت یافتن مقابله با تروریسم متأثر از حملات یازده سپتامبر فضا برای مدتی کوتاه تبدیل به اولویت دوم برای واشنگتن به­‌عنوان رهبر فعالیت‌­های فضایی نظامی و غیرنظامی شد.

در چنین فضایی ورود چین به عرصه فعالیت­‌های فضایی که در پی پرتاب نخستین فضاپیمای حامل سرنشین آن در سال 2003 صورت گرفت نمودی از تغییر در بازیگران فضایی و پایان انحصاری بودن فعالیت در فضای ماورای جو بود. آزمایش تسلیحات ضد ماهواره­ای چین در سال 2007 مغایر با تلاش­‌های این کشور برای دنبال کردن سیاست­‌های ضد­تسلیحاتی و صلح­‌آمیز، آمریکا را ملزم به مدرن سازی سیاست فضایی نظامی خود کرد. در حقیقت چین با چنین اقدامی با تلاش برای تبدیل شدن به یک قدرت فضایی، رهبری ایالات متحده در امور امنیتی فضای ماورای جو را به چالش کشید.

 اما در تداوم این قرن و درحالی که با امکان افزایش هرگونه تنشی میان پیشتازان نخستین عصر فضا یعنی ایالات متحده و روسیه امکان بازگشت به رقابت­‌های فضایی جنگ سرد متکی بر شرایطی دگرگون شده دور از ذهن نبود ظهور بحرانی دیگر چشم­ا‌نداز نوینی را برای فعالیت­های فضایی و روابط بحث­‌برانگیز ایالات متحده و چین در این عرصه ترسیم کرده است که مطرح کردن چند مورد در این زمینه ضرورت دارد:

1-گسترده شدن دامنه تهدیدی مانند کرونا ایالات متحده را به بازگشت به عقب و سال­‌های آغازین دومین عصر فضا وا داشته است چراکه طی ماه­‌های گذشته با طرح اولویت امنیت انسانی شماری از فعالیت­‌های خود را به تعویق انداخت و یک بار دیگر در قرن معاصر فعالیت­‌های فضایی را در جایگاه دوم اولویت­‌های خود حتی برای مدتی کوتاه قرار داد.

2- در چنین شرایطی همان­گونه که نیروی نظامی برای کسب ثروت ضرورت دارد، ثروت نیز لازمه حفظ نیروی نظامی است و متأثر از بحران کنونی قدرت‌ بزرگی نظیر ایالات متحده در راستای رسیدگی به زیرساخت­‌های بهداشتی امکان دارد به شکل قابل توجهی در سرمایه‌گذاری بر مسائل نظامی و صنایع فضایی نیز تجدید نظر کند. بر این اساس به موازات ضعف­‌های اقتصادی کنونی امکان کند شدن چرخه­های صنعت فضایی و توسعه آن علی­رغم افزایش اهمیت کاربردهای نظامی فناوری­های فضایی در هر درگیری احتمالی بین رقبا وجود خواهد داشت.

3- در بستر نگرانی­‌های ایالات متحده نسبت به تهدیدهای ناشی از این ویروس که تجارت­‌های فضایی و بخش‌­های مرتبط با امنیت ملی را هدف قرار داده است، چین خواهان خریدن شرکت­‌های فضایی ورشکسته ایالات متحده است. در مقابل آمریکا با منع چنین اجازه­ای در هراس است تا چین با تملک بر شرکت­‌های فضایی به فناوری‌­های مغایر با امنیت ملی خود دست‌­یابد.

4-  پیش از این  بر مبنای قانونی که در سال 2015 تصویب شده ناسا از هرگونه همکاری با چین در زمینه فعالیت­‌های فضایی منع شده و با افزایش امکان رویارویی دو قدرت جایی برای همکاری احتمالی چین و ایالات متحده در این عرصه باقی نخواهد ماند. در شرایطی که اعزام فضانورد در 30 ماه می، توسط ایالات متحده بیش از همه بیان­گر خرسندی ایالات متحده از عدم نیاز به همکاری با رقبای خود از جمله روسیه بود ولی از سال 2011 برای چنین مأموریت‌­هایی از کارکردهای موشک­‌های روسی بهره­ می­برد.

درمجموع چین که تاکنون از قابلیت خوبی در مدیریت بحران از خود نشان داده و در پی آن می­توان گفت به­‌گونه‌­ای از جایگاه خوبی در عصرپسا کرونا برخوردار خواهد بود مدت­‌هاست که خواستار تبدیل شدن به قدرت فضایی است، همان­گونه که در آخرین کتاب سفید خود نیز بر آن تأکید کرده است و علی­رغم عدم وضوح سیاست‌­های فضایی آن همواره در تلاش بوده تا هم­پای ایالات متحده و روسیه در شمار زیادی از فعالیت­‌های فضایی حرکت کند.

گرچه این بازیگر فضایی با تداوم حرکت روبه جلو خود در فعالیت‌­های فضایی می­تواند فراتر از تبدیل شدن به قدرت فضایی خواهان برتری و حتی دست­یابی بر رهبری در این عرصه باشد. اما در نهایت بارزترین تفاوت دو کشور به برتری ایالات متحده در دست­رسی به فناوری­‌های فضایی منتهی می­شود­ و حتی درجایی­که گرایش به دردست داشتن و توسعه تسلیحات پرهزینه فضایی کم­تر می­شود، چین بایستی نسبت به قدرت­‌یابی دوباره ایالات متحده در فعالیت­‌های فضایی نگران باشد و از یاد نبرد که ایالات متحده هم­چنان به آزادی عمل­کرد خود در فضای ماورای جو و منع رقبای خود در هر گونه دسترسی به فضا پایبند خواهد ماند.

در دوران جنگ سرد نیز برتری نظامی در رقابت بین ایالات متحده و شوروی درحالی سوق دهنده دو قدرت فضایی به سمت مسابقه تسلیحاتی بود که قدرتی هم­تراز آن­ها وجود نداشت، اما در عصر کنونی فضا نباید فعالیت‌­های فضایی قدرتی مانند روسیه و حتی بازیگران فضایی نوظهور در منطقه خاورمیانه مانند ایران را فراموش کند. ظهور و سقوط قدرت‌­ها غالباً در پی درگیری­‌های نظامی صورت گرفتند اما فضای ماورای جو عرصه­‌ای است که به دور از هرگونه درگیری نظامی تاکنون شاهد ظهور و سقوط قدرت‌­های فضایی بوده است.