نخست وزیری الکاظمی در عراق و معمای امنیتی ایران
نویسنده: اعظم ملایی، پژوهشگر مهمان
ایران و عراق در طول تاریخ همواره روابط پر فراز و نشیبی را تجربه کرده اند که در طیفی از دوستی و همکاری تا خصومت، دشمنی و جنگ در نوسان بوده است؛ با این حال بعد از سقوط صدام حسین، روند مناسبات دو کشور نشان داد که اگر کار به ملت‌ها و روندهای دموکراتیک واگذار شود و از قید دولت‌مردان ستیزه جو و جاه طلب رهایی یابد، اشتراکات فرهنگی و مذهبی و الزامات ژئوپلیتیک و راهبردی دو کشور را به هم نزدیک کرده و دوستی و همکاری را جایگزین خصومت و دشمنی خواهد کرد. اکنون انتخاب الکاظمی به عنوان نخست وزیر عراق می تواند به طور نسبی برای ایران گزینه ای مطلوبی باشد.
البته باید تأکید کرد که با سقوط صدام حسین نیز هر چند عراق به دولتی دوست و برادر برای ایران تبدیل شد، اما شرایط جدید این کشور نیز همچنان برخی معماهای امنیتی را پیش روی جمهوری اسلامی ایران قرار می داد. حضور پر رنگ نیروهای آمریکایی در این کشور و تقویت پایگاه های آنها در همسایگی ایران، هرج و مرج ناشی از روی کار آمدن دولت های ضعیف در این کشور و در نهایت قدرت گیری گروه های تروریستی و افراط گرا در عراق مهمترین نگرانی هایی هستند که این کشور دوست و همسایه در سال های اخیر برای ایران ایجاد کرده است.
در حالی که انتظار می رفت با شکست داعش، عراق در مسیر بازسازی خرابی‌های حاصل از جنگ با تروریسم گام بردارد و برای جبران کمک‌های ایران در بیرون راندن داعش، به محیطی امن و فرصت ساز برای سرمایه گذاری و همکاری‌های اقتصادی دو کشور تبدیل شود، مشکلات این کشور وارد فاز سیاسی جدیدی شد و اختلافات گروههای سیاسی و قومی عملا کار را در این کشور به بن‌بست کشاند. مقامات این کشور نتوانستند عراق را از آثار مخرب رقابت‌ها و تنش‌های سیاسی دور نگه دارند و در نتیجه شرایط نامساعد اقتصادی و فساد زمینه ساز نارضایتی و تظاهرات مردمی در این کشور را فراهم کرد.
خواسته معترضان و البته راهکار دولت عراق نیز استعفای عادل عبدالمهدی از سمت نخست وزیری بود که در ماه‌های بعد با شکست فرآیند تشکیل کابینه توسط محمد علاوی و عدنان الزرفی به یک بن بست سیاسی جدید در عراق تبدیل شد. با درک چنین شرایطی است که حال اهمیت اجماع گروههای عراقی در مورد نخست وزیری مصطفی الکاظمی، رئیس سابق دستگاه اطلاعاتی عراق مشخص می شود. الکاظمی به دلایل متعدد از جمله روابط نزدیکش با غرب و آمریکا و البته حرف و حدیث هایی که در مورد همکاری وی با آمریکا برای ترور سردار سلیمانی وجود دارد، شاید در نگاه نخست گزینه مطلوب و برتر ایران نباشد، اما به نظر می رسد روند جدال های سیاسی گروههای عراقی در ماه‌های اخیر و البته خیزش مجدد داعش در سایه فقدان دولت مرکزی قوی در این کشور، مقامات کشورمان را به این جمع بندی رسانده است که در وضعیت کنونی وجود یک دولت فراگیر و باثبات در عراق که بتواند تعادل را بین گروههای مختلف شیعه، سنی و کرد عراق ایجاد کرده و گام هایی برای تحول اقتصادی بردارد، تأمین کننده منافع و امنیت ایران نیز هست.
الکاظمی هر چند روابط خوبی با غرب و آمریکا دارد، اما از سوی دیگر با ایران نیز روابط خوبی داشته به‌طوری که در دوره ریاستش بر سازمان اطلاعات عراق، «بخش ایران» در سازمان امنیت و اطلاعات عراق را که سازمان سیا در ۲۰۰۴ ایجاد کرده بود، حذف کرد. نخست‌وزیر جدید عراق که پیش از این ستون نویس و سردبیر پالس عراق برای وب سایت آمریکایی المانیتور بوده و در رسانه‌های مختلف فعالیت داشته، در دوران فعالیت رسانه‌ای خود همواره از جمهوری اسلامی ایران به نیکی یاد کرده و از ایران به‌عنوان «عامل صلح جهانی» نام برده است.
ضمن اینکه سرویس اطلاعات عراق موسوم به آی‌آی‌اس نیز هرگونه نقش رییس وقت این سرویس، مصطفی کاظمی، در سوءقصد علیه سلیمانی را تکذیب کرده است. نکته مثبت دیگر اینکه رویکرد چند وجهی الکاظمی در شرایط کنونی به ایجاد تعادل در منطقه کمک کرده و تأمین کننده منافع مشترک است؛ به طوری که بلافاصله پس از رای موافق پارلمان عراق به نخست وزیری وی، آمریکا معافیت چهار ماهه عراق برای واردات برق از ایران را تمدید کرد؛ تصمیمی که منافع دوجانبه ای برای ایران و عراق در پی دارد.
با این تفاسیر باید گفت با توجه به منافع استراتژیک ایران در عراق، انتخاب الکاظمی برای پست نخست وزیری این کشور می تواند به طور نسبی برای ایران مطلوب باشد. مهمترین نکته ای که در شرایط فعلی برای ایران دارای اهمیت است، وجود ثبات و امنیت، کنترل دولت عراق بر بخش‌های مختلف خاک خود و یا به عبارتی دستیابی به قدرت کنترل سرزمینی و جلوگیری از ظهور مجدد گروههای تروریستی به ویژه داعش است. اولویت مهم دیگر خروج نیروهای آمریکایی از این کشور و جمع شدن پایگاه‌های آنها از مجاورت خاک ایران است که البته تنها اجرای مصوبه مجلس این کشور را می طلبد. تأمین مطالبات اقتصادی و اجتماعی مردم عراق، از بین رفتن نیاز به تظاهرات و شورش‌های اجتماعی و در نتیجه فراهم شدن شرایطی مناسب برای تدوام و توسعه توریسم مذهبی بین دو کشور و نیز گسترش مناسبات اقتصادی از دیگر منافع و اهداف راهبردی ایران در کشورهمسایه است.
نگاهی به اهداف و منافع فوق نشان می دهد که بر خلاف تصویر سازی های منفی و ایران هراسانه کشورهای منطقه و البته آمریکا از نقش منفی ایران در عراق، منافع راهبردی ایران در این کشور همسایه کاملا در راستای منافع مردم عراق قرار دارد. حتی گروههای شبه نظامی شیعی نیز که به عنوان گروههای مورد حمایت ایران معرفی می شوند.
در سال های اخیر در راستای کارویژه مهم امنیت سازی در عراق مورد استفاده قرار گرفته اند تا منفعت مشترک دو کشور و ملت های منطقه در این زمینه را تأمین کنند، نیروهایی که در صورت ایجاد یک ارتش ملی قوی، منسجم و کارامد در عراق می توانند در قالب آن به فعالیت خود ادامه داده و همچنان حافظ امنیت و ثبات این کشور باشند. از این رو، الزامات ژئوپلیتیک و تجربیات تاریخی موجود حاکی از آن است بر خلاف تبلیغات صورت گرفته، یک عراق قدرتمند، مستقل، دموکراتیک و توسعه یافته کاملا در راستای منافع و امنیت ملی ایران قرار دارد در قالب چنین درکی از تحولات منطقه ایست که جمهوری اسلامی ایران انتخاب الکاظمی که با وعده حرکت در مسیر منافع ملی عراق، جلوگیری از مداخله قدرت‌های خارجی در این کشور و رفع مشکلات معیشتی و اقتصادی مردم عراق به این سمت دست یافت را مورد تأیید قرار داده و تبریک گفته است. هر چند این گذشت زمان است که نشان خواهد داد نخست وزیر جدید عراق تا چه اندازه قادر به ایجاد ثبات، تعادل و رفاه در عراق خواهد بود و می تواند عراق را به کشوری نسبتا امن و همسایه ای قابل اطمینان برای ایران و منطقه تبدیل کند.