گروه مطالعاتی خلیج فارس
تأثیر ناتوی عربی بر امنیت جمهوری اسلامی ایران
نشست «تأثیر ناتوی عربی بر امنیت جمهوری اسلامی ایران» با سخنرانی «احمد دستمالچیان» سفیر اسبق ایران در لبنان و اردن؛ «محمد قادری» سردبیر روزنامه تهران تایمز و «سیدرضا صدرالحسینی» کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا با حضور دکتر سید جواد صالحی مدیر گروه خلیج فارس مرکز و پژوهشگران مهمان مرکز روز چهارشنبه 24 مرداد از سوی گروه مطالعات خلیج فارس مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد.
در ابتدای این نشست محمد مهدی ملکی که مدیریت آن را برعهده داشت گفت: به تازگی ائتلاف نظامی تحت عنوان ناتوی عربی باردیگر مطرح شده است و دولت جدید آمریکا با طرح این موضوع تلاش دارد تا اهدافی را در منطقه و محیط پیرامونی ایران دنبال کند.
وی افزود: ناتوی عربی به معنای تشکیل ائتلافی نظامی با حضور چند کشورعربی است که هدف آن ارتقای امنیت این کشورها در منطقه خلیج فارس عنوان شده است. این کشورها هم مدعی وجود تهدیداتی از سوی ایران هستند و از سوی دیگر آمریکا نیز اصرار دارد که کشورهای خلیج فارس قادر به تامین امنیت خود نیستند.
عضو گروه مطالعات خلیج فارس مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه گفت: منطقه به تازگی از تحرکات گسترده تروریستی رها شده و مطرح شدن ناتوی عربی می تواند باردیگر فعالیت تروریستی را در منطقه کلید بزند و به گسترش ناامنی و هرج و مرج منجر شود. بطور کلی برخی جریان‌های فکری نزدیک به بن سلمان، ولیعهد عربستان و بن زاید، ولیعهد امارات بدنبال دامن زدن به راهکارهای نظامی در منطقه می‌باشند مانند چیزی که در عراق و یمن شاهد بودیم. این موضوع جز ناامنی و بی ثباتی بیشتر و افزایش موج مهاجرت نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت.
ملکی در ادامه گفت: کشورهای تشکیل دهنده ناتوی عربی هنوز اختلافات خود را در شورای همکاری خلیج فارس بویژه پس از بحران قطر حل نکرده اند و حال ناتوی عربی را دنبال می‌کنند. در حالی که به نظر می‌رسد حل مشکلات سیاسی این کشور بر پیگیری اقدامات و چارچوب نظامی گری مانند ناتوی عربی اولویت دارد.
در ادامه این نشست «احمد دستمالچیان» سفیر اسبق ایران در لبنان و اردن گفت: میزان تاثیر و کارکرد ناتوی عربی آن چنان که پروبال داده می‌شود نیست. آمریکا بدنبال خروج از منطقه است و این موضوع از زمان اوباما اعلام شد که نگاه سیاست خارجی آمریکا می خواهد از خاورمیانه به سمت چین متمرکز شود. لذا واشنگتن قبل از خروج لازم است تا اقداماتی انجام دهد که منطقه دچار موج ضد آمریکایی جدید نشود و چون ترامپ هم اعلام کرده که هیچ هزینه‌ای پرداخت نخواهد کرد، لذا بحث ناتوی عربی مطرح شده است.
وی افزود: طی نیم قرن اخیر جامعه عربی سه دوره مختلف را پشت سر گذاشته است. دوره نخست، دوره ناصریسم و جنگ و مقاومت و درگیر شدن ارتش عربی و بعثی. با ارتحال ناصر دوران جدید ساداتیسم و مذاکره و سازش و به اصطلاح صلح آغاز شد و پروسه ای طولانی را از کمپ دیوید تا اسلو ادامه داشت و این دوران هم در حال حاضر تمام شده است.
دستمالچیان گفت: امروز جامعه عربی در آستانه فروپاشی و گذار است. از زمانی که نیروها و رهبران وابسته به آمریکا در منطقه از جمله مبارک در مصر، قذافی در لیبی، صدام در عراق، بن علی در تونس و عبدالله صالح در یمن از میان برداشته شدند،، یک خلا توازنی در جهان عرب ایجاد شده که همین باعث سراغاز تحولات عمیق و مهمی است.
وی افزود: آن چه که الان در منطقه مطرح است، تقابل کامل محور مقاومت یا محور خیر از یک سو و محور شیطنت یا محور شر از سوی دیگر است. این ناشی از همان فروپاشی و برهم خوردن توازن منطقه‌ای است. برخی معقدند سرآغاز این دوران سال 2000 است که نقطه عطف جدیدی بود و نیروی مقاومت توانست رژیم صهیونیستی را از لبنان خارج کند ولی این دوران گذار از سال 2006 کلید خورد که رژیم صهیونیستی در برابر حزب الله لبنان شکست سختی متحمل شد و هیمنه موشک، گنبد آهنین و تبلیغات رژیم صهیونیستی فروریخت.
سفیر اسبق ایران در لبنان در ادامه افزود: در آن زمان سید حسن نصرالله با اگاهی کامل اعلام می‌کرد که مناطق اسرائیلی را هدف قرار خواهیم داد و این کار را کرد. این موضوع بطور کامل از صهیونیست‌ها سلب امنیت کرد و تانک و ارتش آن ها را نابود ساخت. رژیم صهیونیستی از همان لحظه تصمیم گرفت که برای امنیت خود چاره ای بیاندیشد. همه این شرایط در پروسه دوران گذار قرار دارد و در این دوران گذار دو نیروی خیر و مقاومت در برابر محور شیطنت در حال جنگ هستند. این نبرد آینده منطقه را ترسیم خواهد کرد. بعد از شکست جنگ های نیابتی محور شر، در حال حاضر هلال مقاومت از بندر سرخ تا بندر باب‌المندب کشیده شده است. چنین هلالی ابتکار عمل و زمین را در دست دارد.
وی افزود: نبرد الحدیده نشانه شکست محور شر است که نتوانست این منطقه را از محور مقاومت جدا کند. در انتخابات عراق و لبنان بسیار هزینه کردند ولی نتوانستند محور مقاومت را شکست دهند. در حال حاضر زمین در عرصه سیاسی نظامی و امنیتی در دست محور مقاومت است.
دستمالچیان گفت: ناتوی عربی تلاشی برای مقابله با ناتوی اسلامی یا همان محور مقاومت است؛ هرچند این ناتوی عربی شکست خورده و جامعه عربی فروپاشیده است. در طرح امنیتی مانند ناتوی عربی، لازم است تا تهدیدات و اهداف واضح باشد تا پیمان امنیتی بتواند شکل بگیرد. اما در حال حاضر نه قذافی در لیبی و نه مبارک در مصر وجود ندارند و مصر به کشور دسته چندم خاورمیانه تبدیل شده است.
وی تأکید کرد: در طرح امنیتی مانند ناتوی عربی لازم است تا وفاقی بین اهداف و کارها وجود داشته باشد که در حال حاضر وجود ندارد. باید اصلی ترین ستون امنیت دسته جمعی یعنی بین خواسته ها و اهداف دولت و خواست مردم حداقل وفاق و درک مشترکی وجود داشته باشد، اما در حال حاضر بین مردم عرب و دولت‌ها بین این که تهدید چیست اختلاف است. برخی تهدید را ایران، برخی اسرائیل و برخی آمریکا می‌دانند. لذا همسویی در مورد اهداف در ناتوی عربی وجود ندارد و این ائتلاف از پیش شکست خورده است.
وی افزود: بعد از انقلاب اسلامی ایران، شورای همکاری خلیج فارس تشکیل شد و سپر جزیره به عنوان بازوی نظامی آن مطرح شد. بعد از آن ائتلاف سازی با مصر دنبال شد.
سفیر اسبق ایران در اردن گفت: ساختار کشورهای عضو ناتوی عربی یکسان نیست و اهداف کشورهای عضو همسو نیستند و نیروی کافی را در اختیار ندارند. امروزه عربستان و امارات چون نیرو ندارد در یمن گیر کرده‌اند. مصر هم بخاطر مشکلات داخلی و مالی‌اش همراهی قابل توجهی با آن‌ها ندارد. در واقع ناتوی عرب فقط بدنبال آن است که ائتلافی ظاهری را در مقابل محور مقاومت نشان دهد.
وی افزود: محور مقاومت در آینده وضعیت بهتری خواهد داشت. دلیل اول این که چون آمریکا در حال فاصله گرفتن از تحولات منطقه است و دوم این که اختلاف میان کشورهای عربی محور شر بسیار زیاد است.
وی در ادامه یادآور شد: لذا ما در حال حاضر در دوران گذار به سر می‌بریم که در این دوران فعل و انفعالات تعیین کننده نقشه آینده خاورمیانه خواهد بود و فرایند تغییر شروع شده است. از یک طرف محور شر بدنبال تجزیه کشورهای منطقه است و از طرف دیگر ابتکار عمل در حال حاضر و در آینده بدست محور مقاومت است و خواهد بود.
دستمالچیان در ادامه تصریح کرد: در ارتباط با ایران ما شاهد سه فرایند هستیم. موج نخست که در قالب جنگ نظامی نیابتی بود که از این فرایند عبور کردیم. هم در سوریه و هم عراق تروریست ها شکست خوردند. در حال حاضر در موج جنگ فرهنگی هستیم. در مرحله دوم تئوری دومینوی تحریک پذیری اقلیتها مطرح است. دوران موج دوم دوران بی ثباتی و آشوب و تزلزل حکومت های مرکزی و در نهایت اگر موفق بشوند تشکیل دولت های مستقل مطرح است. ولی هدف اصلی اشوب و تحریک است و دوران گذار دوران بی ثبات کننده است. موج سوم جنگ مستقیم است و اگر در دو مرحله قبلی موفق نشوند برای تعیین تکلیف نهایی جنگ مستقیم به راه خواهند انداخت که بعد نظامی آن ناتوی عرب است.
وی افزود: در بعد تحریک پذیری، مسائل داخلی ایران است. این هدف در سه محور دنبال می‌شود. 1- جنگ روانی و دست گذاشتن روی نقاط عصبی 2- عناصر نفوذی که لشکر پنهان این ها هستند 3- تشدید تحریم ها که در این مرحله تماما براساس ایجاد آشوب و ناامنی و ناامید کردن مردم است. در رابطه با برتری سیاسی و امنیتی ایران باید به بخش الهام بخشی انقلاب توجه کنیم که آمریکا با آن مشکل دارد. از سوی دیگر ناتوی عربی برای کنترل اشوب در کشورهای عربی است.
وی تأکید کرد: در ارتباط با جبهه فرهنگی دو موضوع اساسی را باید مورد تاکید و توجه قرار دهیم. اول منکوب کردن ریشه های فکری تکفیری و امروزه بهترین وقت است چون جوانان عربی بدلیل شکست جریان تکفیری سرخورده هستند و لذا لازم است تا جایگزینی برای تفکرات سلفی و تکفیری پیدا شود.
وی افزود: دوم این که ایران باید تغییر گفتمان داشته باشد. ایران آمادگی دارد همه کانون های بحران را حل کند و اعلام کند که خواهان صلح وخواباندن فتنه و شر است و پیام های صلح جویانه به مردم عرب مخابره کند. مسئولان جمهوری اسلامی ایران باید پیام های دائمی به مردم عرب بدهند و ارتباطات با جهان عرب باید در مقابل ناتوی عربی که می خواهد ایران هراسی به راه اندازد تقویت شود.
در ادامه این نشست «سیدرضا صدرالحسینی» کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا گفت: در بحث ناتوی عربی لازم است در ابتدا به مباحثی توجه شود. در مورد تاریخچه ناتوی عربی باید توجه داشت که از سال 1362 شورای همکاری خلیج فارس برای مقابله با ایران و حمایت از صدام تشکیل شد و از همان زمان شرایط کشورهای عربی به حدی نرسیده بود که آمریکا بتواند به انها استقلال دهد. تاریخچه ناتوی عربی نیز از آن زمان آغاز شده است. کشورهای عربی عضو هم در بحث حمایت های مستقیم و هم غیرمستقیم در حمایت از صدام در صحنه بودند؛ حمایت‌هایی اعم از لجستیکی، امنیتی و نیروی انسانی. به عنوان نمونه کویت یک جزیره خود را بطور کامل برای حمایت از صدام در جریان جنگ علیه ایران در اختیار عراق قرار داد.
وی افزود: در ارتباط با کارکرد ناتوی عربی لازم به ذکر است که از نظر اقتصادی امریکا اعلام کرده است که هزینه تامین امنیت کشورهای منطقه باید توسط خودشان پرداخت شود که حال در قالب ناتوی عربی مطرح شده است. دلیل اصلی نام نهادن تجمع و اتئلاف کشورهای عربی موضوع دریافت هزینه برای کمک به ادامه حکومت کشورهای عربی است. ترامپ اعلام کرده که ما اگر نباشیم کشورهای عربی یک هفته هم سرپا نیستند.
صدرالحسینی تأکید کرد: دومین موضوع اقتصادی از نگاه اقتصاد نظامی است که مرتبط با حوزه فروش سلاح است. در واقع مهمترین پشتیبانان ناتوی عربی شرکت‌های تسلیحاتی آمریکا هستند که مهمترین حامیان ترامپ در انتخابات نیز به شمار می‌رفتند و در حال حاضر در تلاش برای ایجاد شرایط لازم برای فروش بیشتر تسلیحات در قالب ناتوی عربی هستند. آمریکا بدنبال این مسئله است که کلید پادگان های عرب در اختیار نظامیان عربی نباشد، هم بدلیل تجربه انقلاب اسلامی و هم به این دلیل که هیچکدام از ارتش‌های عربی هیچ گاه نتوانند حرکتی علیه اسرائیل انجام دهند.
وی تأکید کرد: بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و مجموع کشورهای عربی اختلاف فراوان است و اولین کارکرد ناتوی عربی بحث سیاسی حل اختلافات بین کشورهاست. همچنین تداوم حکومت‌های عربی فعلی نیز مد نظر است چون اختلافات شدیدی بین کشورهای عربی وجود دارد و تداوم این حکومت ها در شرایط کنونی برای آمریکا ضروریست. با هدف تداوم حکومت‌ها یکسری برنامه‌های تجویزی نیز به این کشورها از جمله طرح 2030 عربستان ارائه و دنبال می‌شود تا بتواند تا اندازه‌ای شکاف میان مردم و حکومت‌های عربی را پوشش دهد.
این کارشناس در ادامه یادآور شد: در عین حال کارکرد ناتوی عربی در بحث امنیتی شامل مقابله با انقلاب اسلامی، تامین امنیت رژیم صهیونیستی و سرکوب جنبش های اسلامی منطقه می‌باشد. با این حال از نظر چشم انداز ناتوی عربی باید اشاره داشت که با توجه به فقدان قوام در بین کشورها و اختلاف نظر زیاد بین دولت‌های عربی و فقدان انسجام دولت ملت در کشورهای عربی، شکست ناتوی عربی تقریبا حتمی است.
وی افزود: در ارتباط با تاثیرات امنیتی ناتوی عربی، تردیدی نیست که این موضوع روی امنیت ایران تاثیر خواهد داشت. در همین ارتباط لازم است تا به اقتصاد امنیت توجه کنیم، تحرک گروهک های ضد انقلاب را در جمهوری اسلامی ایران رصد کنیم و در ارتباط با مسائل نظامی داخلی لازم است تا شکل و شمایل نظامی و رزمایش‌های ما با توجه به پیش بینی رفتاری ناتوی عربی تنظیم شود.
وی در ادامه یادآور شد: همچنین تا زمانی که ناتوی عربی نقل محفل کشورهای عربی است، باید تحولات داخلی را زیر نظر داشته باشیم، چون ولیعهد عربستان به صراحت اعلام کرده که به دنبال کشاندن جنگ به خیابان‌های ایران است.
صدرالحسینی در ادامه گفت: در ارتباط با ناتوی عربی باید تناقضات برجسته و تاکید شود. تناقض اشکاری میان اهداف ناتوی عربی وجود دارد. چگونه می توانیم بگوئیم کشورهای ناتوی عربی که مادر تروریسم هستند، ائتلاف مقابله با تروریسم تشکیل داده اند. ممکن است همه بدانند که این پرچم دروغین است و اهداف واقعی مقابله با ایران است، اما باید در بعد رسانه ای به این موضوع بپردازیم تا غیرایرانی ها هم به این موضوع توجه کنند و این تناقض را برای افکارعمومی غیر عربی واکاوی و بازشکافی کنیم.
وی افزود: تناقض دیگر این است که چگونه وقتی ناتوی عربی بدنبال مقابله با ایران است، تراپ خواستار گفتگو با ایران می شود؟ آیا این مولفه چهره واقعی و دوگانه آمریکا نیست؟ رسانه ها نباید از مفهوم ناتوی عربی استفاده کنند چون ناتوی عرب در کارکرد خودش شکست خورده است. در ائتلاف ضد داعش و ائتلاف ضد یمن چند کشور به میدان آمدند؟ چیزی بنام جهان یکپارچه عربی وجود ندارند که ناتوی عربی را مطرح کنیم. ناتوی عربی 16 پیوست دیگر هم دارد که مثلا برنامه‌های 2030 و 2017 از جمله آن‌هاست و باید به آن‌ها توجه کرد.
در ادامه این نشست «محمد قادری» سردبیر روزنامه تهران تایمز گفت: اگر ناتوی عربی را به عنوان یک پدیده در نظر بگیریم، مجموعه ارکان و عناصر تشکیل دهنده این پدیده بایستی بررسی گردد.
وی افزود: نخست اینکه آمریکایی‌ها سالهاست بدنبال کاهش هزینه‌های اقتصادی و هم اهداف بزرگتر برای خروج از منطقه هستند. آمار منتشر شده از اتاق فکرها و مراکز نظامی نشان می‌دهد که آمریکا در حال ترک منطقه است و لذا بدنبال جایگزین مناسب برای خود هستند تا همچنان اهداف مورد نظر را دنبال کنند.
وی یادآور شد: دومین موضوع نیز توجه به این نکته است که رژیم‌های عربی به محوریت سعودی با توجه به تجربه بهار عربی می‌دانند که دارای مشروعیت مردمی نمی‌باشند؛ لذا از هر طریق بدنبال تدوام حاکمیت خود می‌باشند و ضلع سوم ناتوی عربی تامین امنیت اسرائیل است که این سه خواسته در مقابله با محور مقاومت و ایران شکل گرفته است. لذا ناتوی عربی پدیده ای است که در مقابل ایران و محور مقاومت شکل گرفته است.
قادری گفت: بعد از روی کار آمدن ترامپ، او در سه نکته برجام را به چالش کشید و ناتوی عربی هم در راستای همین سه موضوع است: اول این که برجام ازنفوذ معنوی و سیاسی ایران جلوگیری نکرده است و همین هدف در ناتوی عربی پیگیری می شود. موضوع دوم موضوع قدرت موشکی ایران است که آیا اروپا مجاب به همراهی با آمریکا برای خروج از برجام می‌شود یا خیر؟ و سومین موضوع برتری فرهنگی و نفوذ فرهنگی ایران در فرامنطقه و منطقه است و این برخلاف برآوردهای غرب از 25 سال پیش تا به امروز است. این ها بدنبال شکست انقلاب و جلوگیری از نفوذ ایران می‌باشند وامروز غرب با روحیه انقلابی ایران به عنوان لگوی فرهنگی کارآمد در حال مقابله است و این سه ضلع اهداف ناتوی عربی را تشکیل می دهند.
سردبیر روزنامه تهران تایمز در ادامه تصریح کرد: تمام شواهد و اضلاع ماجرا نشان می دهد ناتوی عربی، طرحی از پیش شکست خورده است البته این موضوع نباید ما را از اثرات مضر و تخریبی آن غافل کند. کشورهای منطقه ما بیشتر دارای ساختار سیاسی دست نشانده می‌باشند و برآمده از مردم نیستند. لذا خواسته‌های این دولت‌ها براساس خواست اربابان‌شان است.
وی افزود: در ماجرای شکست شورای همکاری خلیج فارس همین موضوع دیده شده و عربستان وامارات از یکسو در مواجه با قطر قرار گرفتند چون قرار است مطابق دستور العمل آمریکا عمل کنند.
قادری گفت: در یمن نیز بین عربستان و امارات براساس ضلعی که آمریکا می خواهد اختلاف شکل می گیرد و این نشان می دهد ساختار سیاسی این کشورها مبتنی بر منافع ملی و درک درست از منافع ملی نیست. عربستان و امارات بدون هیچ ابایی از آینده ثروت آینده خود را می فروشند و اسلحه می خرند که در بیشتر موارد قطعات یدکی هم ندارد و مثلا عمده خلبان‌های ائتلاف نظامی سعودی علیه یمن غیربومی می‌باشند.
قادری در ادامه تأکید کرد: نکته دوم این که سوابق تاریخی تشکل ها و ائتلاف‌های قبلی عربی نشان دهنده عمق اختلافات می‌باشد و در واقع خواست مردم عرب و دولت‌هایشان بسیار متفاوت است. امروزه نمونه‌های موفقی از نیروهای مردمی مانند حشد الشعبی و فاطمیون شکل گرفته است و این ها تبدیل به هسته‌های مین کاشته شده در فرایند شکل گیری خاورمیانه جدید خواهد شد. در مدل ترامپ به صراحت در مورد هسته‌های مقاومت ایران بحث شده و در مورد نفوذ در این گروه‌ها و چگونگی شکست شان توجه شده است. لذا در منطقه ماشین‌های تبلیغاتی با همین هدف حرکت می کنند. در جریان انتخابات عراق رفتار العربیه در مقابل جریان صدر برای بست آوردن کرسی بیشتر مشخص است و در جریان واکنش العبادی به تحریم ایران از سوی آمریکا، همه عراقی علیه العبادی واکنش نشان دادند.
وی افزود: این گونه رفتارها و سرسپردگی در میان نخبگان دانشگاهی و طبقه نخبه جوامع عربی و کشورهای عربی خلیح فارس دیگر پذیرفته نیست و در کتاب‌های نویسندگانی مانند ادوارد سعید و یا سمیر امین در همین رابطه نکات بسیاری در ارتباط با سه نسل اخیر جهان عرب که آن‌ها را نسل سوخته ذیل حاکمیت دست نشانده نامیده، دیده می‌شود. در عمده این مباحث گفته می‌شود که ابتکار عمل و شکوفایی از این نسل ها گرفته شده و جهان عرب به کشورهای پیرامونی و پیرو برای منویات امریکا و اسرائیل تبدیل شده است.
قادری تأکید کرد: در جمع بندی بحث باید توجه داشت که طراحی دست بالا بین محافل تندرو صهیونیستی و آمریکایی در دست است که البته عقبه اقتصادی ماجرا به مافیای جهان وطنی فروش سلاح بیشر برای منافع بیشتر می‌رسد. این مافیا به خانواده روچیلدها و داماد ترامپ بازمی‌گردد که رابرت مولر، بازرس ویژه نقش روسیه در انتخابات آمریکا به گوشه هایی از این نکات دست یافته است.
وی گفت: لذا این مافیای پشت ناتوی عربی قرار دارد تا آمریکا را از پرداخت هزینه‌های بیشتر معاف کند و در عوض آن هزینه ها از جیب جهان اسلام و ملت ها بروند و از طرف دیگر آمریکا با خیال راحت به دکترین 2017 ترامپ یعنی مقابله با دشمن بزرگتر، چین بپردازد. تحرکات اخیر ترامپ در مقابل چین نشان دهنده اهداف همین مافیا است، اما از طرف دیگر رویکرد ترامپ موجب اتحاد تحریم شدگان در مقابل آمریکا می شود و نیویورک تایمز نیز به تازگی گفته است که با کنار هم قراردادن چین، ایران روسیه و ترکیه این رویکرد مشخص است.
قادری در پایان گفت: لازم است تا به ادبیات سازی و مفهوم سازی ناتوی عربی توجه کنیم و این موضوع بطور قطع تاثیرات فرهنگی خواهد داشت. لذا تاریخ‌سازی و ادبیات سازی در رسانه در مورد ناتوی عربی بسیار حائز اهمیت است.
گزارش: جواد حیران‌نیا، دبیر گروه مطالعات خلیج فارس