همكاری فراغربی

امروز دومین نشست سران كشورهای ایران، روسیه و تركیه در مورد بحران سوریه برگزار می‌شود. در دور اول این نشست در آذر ماه سال گذشته در سوچی روسیه، سه دولت بر ایجاد «كنگره گفت‌وگوی ملی سوریه» توافق كردند. متعاقب آن در بهمن ماه سال گذشته نمایندگان گروه‌های مختلف سیاسی-اجتماعی سوریه به دعوت مسكو در سوچی گرد هم آمدند تا در مورد راه‌های دستیابی به صلح در این كشور، به ویژه طراحی پیش‌نویس قانون اساسی جدید سوریه، بحث كنند. همزمان وزرای خارجه ایران، روسیه و تركیه در مناسبت‌های مختلف تاكید كردند كه برگزاری كنفراس‌های سوچی و روند مذاكرات آستانه به نوعی تكمیل‌كننده مذاكرات صلح ژنو با هدایت سازمان ملل متحد است و در نهایت روند صلح با مشاركت همه بازیگران صحنه بحران سوریه صورت می‌پذیرد.

واقعیت این است كه پیگیری روند مذاكرات صلح سوریه توسط سه دولت قدرتمند و تاثیرگذار ایران، روسیه و تركیه بیشتر در نتیجه به بن‌بست رسیدن چندین دور مذاكرات بی‌حاصل ژنو بین گروه‌های سیاسی سوریه بود که به دلیل اختلافات شدید، خواسته‌های غیرواقع‌بینانه و سهم‌خواهی حداكثری از قدرت همواره در همان مراحل ابتدایی شكست می‌خورد. واسطه‌های غربی حاضر در مذاكرات ژنو از جمله اروپایی‌ها هم انگیزه و درك درستی از اختلافات عمیق سیاسی- اجتمایی و موقعیت میدانی سوریه و همچنین آثار منفی فروپاشی «سیستم دولت» در سوریه بر گسترش تروریسم و سرایت به درون مرزهای خود نداشتند و بر این مبنا بسیار منفعل در برخورد با این بحران چندلایه ژئوپولتیك عمل می‌كردند.

در این میان ایران و روسیه با یك تصمیم استراتژیك موضوع بحران سوریه را به موضوع تهدید امنیت ملی خود در ابعاد مختلف رشد افراط‌گرایی و نفوذ رقبا وصل كرده و از این طریق توانایی‌ها و نیروهای طرفدار خود در میدان نبرد را بسیج كردند. آنها تقویت دولت سوریه و حفظ تمامیت ارضی این كشور را برای مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی در این كشور و منطقه حیاتی تعریف كرده و مصمم بر راه خود ادامه دادند. به تدریج كه مساله تجزیه احتمالی سوریه از طریق خودمختاری مناطق كردنشین شمال سوریه مطرح شد، سیاست تركیه نسبت به بحران سوریه نیز از زاویه نگاه آنكارا به مساله اولویت دادن به تهدیدات امنیت ملی و در چارچوب مساله كردی قرار گرفت و بدین گونه مواضع آنكارا به تهران و مسكو نزدیك شد.

اما چندین دور مذاكرات امنیتی آستانه و ایجاد مناطق كاهش تنش در سوریه كه یك اقدام سخت نظامی و موفق بود نیاز داشت با توسل به ابتكارهای جدید و رویكردهای سیاسی روند دستیابی به راه‌حل سیاسی و صلح پایدار در سوریه را تسریع كند. بر این مبنا دور اول نشست سران سه كشور در سوچی مقدمه‌ای برای نهادینه كردن راه‌حل سیاسی در یك قالب چندجانبه‌گرا در نظر گرفته می‌شود تا با تكیه بر اصولی همچون ضرورت حفظ تمامیت ارضی سوریه و تاكید بر راه‌حل سوری- سوری با رویكردی روند محور شرایط را برای برقراری صلح در سوریه فراهم كند.

اما دور دوم نشست روحانی-پوتین- اردوغان در آنكارا در شرایط ویژه‌ای برگزار می‌شود. نخست، در صحنه میدانی دولت سوریه موفق شده تا منطقه غوطه شرقی را كه اهمیت استراتژیك در نزدیكی به دمشق دارد از وجود تروریست‌ها پاك كند. این تحول به گونه‌ای به معنای اذعان همگانی به ماندن اسد در صحنه قدرت سوریه و سازماندهی مجدد دولت سوریه است. این امر بالطبع نشان می‌دهد كه مذاكرات آستانه و سوچی با تضمین امنیتی و چانه‌زنی‌های میدانی ایران، روسیه و تركیه از موفقیت نسبی برخوردار بوده است.

دوم، مربوط به تشدید تنش سیاسی در روابط ایران، روسیه و تركیه با جبهه غربی است كه به نوعی می‌تواند نقطه عطف جدیدی در تقویت همكاری سه‌جانبه باشد. اكنون ایران از نتیجه برجام و عدم رفع تحریم‌ها ناراضی است و كابینه ضد ایران ترامپ هر روز بر فشارهای سیاسی و ائتلاف‌سازی منطقه‌ای بر ضد ایران می‌افزاید. روسیه درگیر جنگ‌های سایبری و جنگ دیپلمات‌ها و پس زدن تحریم‌ها با غرب است و به گونه‌ای كه كشورهای غربی را تهدیدی برای روسیه در نظر می‌گیرد. سیاست‌های ترامپ در حمایت از نیروهای دمكراتیك سوریه و ارسال تسلیحات سنگین و پیشرفته به آنها هم به نوعی تركیه را عصبانی و از امریكا جدا كرده است.

در این شرایط، انتظار این است كه نشست دوم سران سه كشور در آنكارا فراتر از بحث‌های صرف در مورد بحران سوریه، بر جنبه گسترده‌تر همكاری‌های سیاسی- امنیتی منطقه‌ای بین این سه دولت قدرتمند صورت پذیرد كه جبر جغرافیایی و تاریخی به تدریج منافع و امنیت آنها را به سرنوشت تحولات منطقه‌ای وصل و به نوعی در یك چارچوب همكاری فراغربی تعریف می‌كند.

منبع: روزنامه اعتماد، صفحه اول، 15 فروردین 1397