دلایل و پیامدهای حمایت عربستان از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی
عربستان سعودی طی دهه‌های گذشته مهم‌ترین منبع تکوین و صدور جریان وهابیت و سلفی‌گری به جهان اسلام و جهان عرب بوده است. عربستان، گفتمان وهابی و سلفی‌گری و گروه‌های اسلام‌گرای افراطی مبتنی‌بر این نوع از عقیده و تفکر را به‌عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین ابزار برای نفوذ در منطقه و پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود مورد استفاده قرار داده است. به تعبیر دیگر، مقامات عربستان سعودی از جریان وهابیت و گروه‌های سلفی افراط‌گرا به‌عنوان ابزاری مهم برای پیشبرد اهداف و سیاست‌های منطقه‌ای خود استفاده می‌کنند. به زعم مقامات سعودی، با استفاده از ابزار افراطی‌گری می‌توان معادلات منطقه را به سود خود هدایت و مدیریت کرد.
نگاهی به اقدامات و فعالیت‌های گروه‌های اسلام‌گرای افراطی نشان می‌دهد که عمده این تروریست‌ها اصالت سعودی دارند، یا تحت تأثیر گرایش‌های وهابی عربستان قرار گرفته و یا اینکه ازسوی این کشور مورد حمایت و تغذیه مالی و تسلیحاتی قرار گرفته‌اند. نقش عربستان سعودی در شکل‌گیری و حمایت از گروه‌های اسلام‌گرای رادیکال همچون القاعده، طالبان، داعش، جیش‌الاسلام، بوکوحرام و گروه‌های افراطی دیگر غیرقابل انکار است. ریاض از این گروه‌ها به دلایل متعدد و به‌طور کلی در راستای پیشبرد منافع خود در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی حمایت می‌کند.
یکی از دلایل حمایت عربستان سعودی از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی ارائه الگوی نظم جانشین در منطقه ازطریق گفتمان سلفی‌گری است. گفتمان سلفی‌گری تلاش دارد با طرح مسائلی همچون شکل‌گیری هلال شیعی و خطرناک جلوه دادن آن به‌صورت بین‌الاذهانی، گفتمان‌های رقیب و میانه‌رو ازجمله گفتمان شیعی و گفتمان اخوان‌المسلمین را به حاشیه رانده و گفتمان موردنظر خود را در منطقه هژمونیک سازد.
از دلایل دیگر حمایت عربستان سعودی از گروه‌های سلفی جهادی، جلوگیری از نفوذ و قدرت‌گیری جمهوری اسلامی ایران در منطقه است. ایران و عربستان سعودی رقبای طبیعی محسوب می‌شوند. رقابت میان این دو کشور فرازوفرودهای بسیاری داشته است. پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 موجب بروز رقابت میان تهران ـ ریاض بر سر زعامت و رهبری در منطقه و جهان اسلام شد. مقامات سعودی خود را رهبر جهان اهل تسنن معرفی می‌کنند که وظیفه دارد درمقابل ایران شیعی، مقاومت، و از نفوذ آن جلوگیری نماید. رقابت تهران و ریاض پس از سال 2003، شدت بیشتری به خود گرفته است. سرنگونی نظام بعثی در عراق و به‌تبع آن شکل‌گیری دولت شیعی، موجب هراس آل‌سعود شد. ازطرف‌دیگر، روابط حسنه ایران با سوریه، و جنبش‌های مقاومت حزب‌الله در لبنان، حماس و جهاد اسلامی در فلسطین موجب تقویت نقش محور مقاومت در منطقه شد. ازهمین‌رو، عربستان سعودی سعی کرده است با حمایت از احزاب و گروه‌های سیاسی اهل سنت در عراق و گروه 14 مارس در لبنان و همچنین حمایت از گروه‌های سلفی جهادی افراطی در منطقه به‌ویژه در عراق و سوریه ضمن تضعیف متحدان جمهوری اسلامی ایران، از گسترش نفوذ ایران و تقویت محور مقاومت ممانعت به‌عمل آورد.
عامل دیگر حمایت عربستان سعودی از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی به اختلافات این کشور با جریان اخوان‌المسلمین بازمی‌گردد. اخوان‌المسلمین و عربستان سعودی دو گفتمان فکری اسلامی متفاوت را در جهان عرب ارائه می‌کنند و به‌عنوان دو رقیب فکری مهم در میان کشورهای اسلامی محسوب می‌شوند. این رقابت از بدو تولد اخوان‌المسلمین آغاز و با وجود همزیستی‌ای که در برهه‌ای از زمان میان آنها وجود داشته است، همچنان پابرجاست. اگرچه عربستان سعودی و اخوان‌المسلمین هر دو دارای گرایشات سنی هستند اما عربستان، اخوان‌المسلمین را رقیب ایدئولوژیک و به‌عنوان تهدیدی برای خود قلمداد می‌کند. عربستان سعودی مشروعیت خود را از ارزشهای مذهبی خود دارد و معتقد است که اخوان این ارزشها را به چالش می‌کشند. اخوانی‌ها همچنین مخالف قدرت مطلقه هستند و انتقاد از حکومت را جایز می‌دانند. ادراکات سعودی‌ها از جریان اخوان‌المسلمین و تلقی آن به‌عنوان چالش اصلی امنیت ملی خود باعث شده است تا مقامات سعودی تلاش کنند در کشورهایی همانند مصر و سوریه از گروه‌های سلفی درمقابل گروه‌های اخوانی رقیب خود حمایت کنند. حمایت آل‌سعود از گروه‌های سلفی در مصر به‌ویژه حزب سلفی النور در برابر اخوان‌المسلمین در انتخابات سال 2012 مصر و حمایت از کودتای نظامیان علیه محمد مرسی و اخوان‌المسلمین و کمک‌های مالی هنگفت که به دولت عبدالفتاح السیسی اهدا شد و همچنین درج نام اخوان‌المسلمین در لیست سازمانهای تروریستی که در مارس 2014 صورت گرفت درهمین‌راستا قابل تحلیل و ارزیابی است. عربستان سعودی در سوریه نیز برخلاف قطر و ترکیه که از گروه‌های مسلح لیبرال و وابسته به اخوان‌المسلمین حمایت می‌کنند از گروه‌های با ایدئولوژی سلفی جهادی و تکفیری همانند گروه جیش‌الاسلام، احرارالشام و ائتلاف جبهه اسلامی حمایت می‌کند.
اگرچه عربستان سعودی از گروه‌های اسلام‌گرای رادیکال وابسته به القاعده و داعش در خارج از مرزهای خود به‌منظور دستیابی به اهداف خود حمایت می‌کند؛ اما این کشور در راستای ثبات و حفظ رژیم در داخل سرزمین خود با این گروه‌ها به‌شدت مبارزه می‌کند.
شایان ذکر است که حمایت از گروه‌های سلفی جهادی و تکفیری فعال در سوریه و عراق، نه‌تنها تهدیدی برای سایر کشورهای منطقه است بلکه به‌صورت خاص نیز تهدیدی علیه امنیت ملی عربستان سعودی خواهد بود. درحقیقت عربستان سعودی به دلایل متعددی نظیر: موقعیت جغرافیایی و وجود دو شهر مقدس مکه و مدینه، دراختیار داشتن منابع غنی نفت و همچنین وجود پایگاه اجتماعی بالا در بین شهروندان سعودی، برای گروه‌های سلفی جهادی به‌عنوان سرزمین موعود برای احیای خلافت اسلامی به‌شمار می‌رود. درواقع، تقویت و پیشروی گروه‌های اسلام‌گرای رادیکال نظیر القاعده و داعش در منطقه با توجه به نفوذ غیرقابل انکار آن در میان مردم و جوانان سعودی و تأکید این گروه‌ها بر لزوم مبارزه با حکومت آل‌سعود، تهدیدی جدی برای رژیم این کشور محسوب می‌شود.
در پایان این نکته لازم به‌ذکر است که الگوی القاعده و داعش نشان می‌دهد که در منطقه کشمکش‌پرور و پرتنش خاورمیانه ایجاد یا حمایت و پشتیبانی از جریان‌های تروریستی می‌تواند به‌مثابه شمشیر دولبه عمل کند و به تهدیدی برای حامیان آن تبدیل شود. همان‌گونه که حمایت عربستان سعودی از گروه‌های افراطی القاعده و داعش اکنون موجب تبدیل شدن این گروه‌ها به‌عنوان تهدیدی فزاینده برای این کشور شده است.
منبع: مؤسسه تحقیقات ابرار معاصر تهران